Στέφανος Κακαβούλης: "Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου μας θυμίζει πως σκοπός είναι να βρούμε την αρμονία"

Κύριε Κακαβούλη ο  "Βιτρούβιος" είναι το 13ο σας θεατρικό έργο. Πώς έχει εξελιχθεί ο τρόπος γραφής σας  μέσα στα χρόνια;

Ο Βιτρούβιος είναι το 13ο έργο μου που βλέπει τα φώτα της σκηνής και το πιο πρόσφατο αλλά υπάρχουν άλλα δύο, άπαιχτα μέχρι στιγμής. Σύνολο 15. Η θεατρική γραφή είναι πολύ ιδιαίτερη, διαφέρει από άλλα είδη. Ξέρεις ότι αυτό που θα γράψεις είναι ένα ενδιάμεσο στάδιο και όχι το τελικό προϊόν της δουλειάς σου. Θα πάει σε χέρια σκηνοθετών και ηθοποιών, οι οποίοι θα δουν το δικό τους όραμα και θα κάνουν τη δική τους ανάγνωση σ' αυτό. Πρέπει να είσαι ανοιχτός να δεχτείς αλλαγές ριζικές. Ερμηνείες που συχνά θα έχουν απόσταση από τις δικές σου προθέσεις αλλά αυτό θα πρέπει να το δεις ως κέρδος γιατί σημαίνει ότι κινητοποιείς άλλους καλλιτέχνες να εμπνευστούν και να θέλουν να το ανεβάσουν. Στην ουσία δεν σου ανήκει πια, κατά έναν τρόπο. Θα μου πεις, ούτε το μυθιστόρημα, η ποίηση ή το διήγημα σου ανήκουν όταν φεύγουν από σένα. Ναι, αλλά παραμένουν τα ίδια ως γραφή. Αυτό που έγραψες, αυτό θα διαβάσει ο αναγνώστης. Στο θεατρικό έργο οι αλλαγές δεν σταματούν ακόμα και στη διάρκεια των παραστάσεων. Η παράσταση όπως γνωρίζουμε είναι ζωντανός οργανισμός και αναπνέει. Ζει και "νιώθει" διαφορετικά κάθε μέρα, και τα λόγια που έγραψες μετουσιώνονται προκειμένου να γίνουν οργανικά για τους ηθοποιούς που καλούνται να τα εκφέρουν με αλήθεια. Μια άλλη σημαντική προϋπόθεση, ζωτικής σημασίας για μένα, είναι ότι αυτός που γράφει θέατρο πρέπει έστω για λίγο να έχει ανέβει στη σκηνή. Να έχει νιώσει την έκθεση. Να έχει εκφέρει θεατρικό λόγο. Να δει πώς αυτός περνάει στο κοινό. Είναι απαραίτητη αυτή η εμπειρία για να μπορεί να διαχειριστεί τα λόγια των χαρακτήρων που θα δημιουργήσει! Τα λόγια πρέπει να μπορούν να "περνάνε κάτω", όπως λέμε εμείς του θεάτρου. Να πηγαίνει κάτω η ατάκα. Οπότε, για να επιστρέψω στο ερώτημά σας θεωρώ ότι όσο παίζω και σκηνοθετώ στο θέατρο, η γραφή μου γίνεται πιο μεστή. Οι χαρακτήρες μου πιο ολοκληρωμένοι και πιο ζωντανοί.  

Πώς σας επηρεάζει η σύγχρονη εποχή και οι κοινωνικές αλλαγές στη θεματολογία σας;

Οι καλλιτέχνες από τη φύση μας έχουμε ανοιχτές τις αισθήσεις μας στα ερεθίσματα. Είμαστε ευαίσθητοι με αυτή την έννοια, όχι τη συναισθηματική. Τα γεγονότα γύρω σου αποτελούν υλικό για να σε προβληματίσει, να σε εμπνεύσει και να σου δώσει έναυσμα να καταθέσεις. Το κάθε έργο είναι μια κατάθεση. Αποτέλεσμα σκέψης, έρευνας, μελέτης και ανάγκης να μιλήσεις για θέματα που σε αφορούν και θεωρείς ότι ο τρόπος που θα τα πραγματευτείς θα κάνει και άλλους να τους αφορά. Θα προβληματίσει, θα αφυπνίσει, θα ανοίξει ένα παραθυράκι εκεί που πριν υπήρχε μόνο τοίχος!

Τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε να φέρετε τον "Άνθρωπο του Βιτρούβιου" στη σκηνή με αυτόν τον τρόπο;

Η αγάπη για τη διάνοια που λέγεται Da Vinci υπάρχει από την πρώτη μου επαφή με τα έργα του. Οι κώδικες και συμβολισμοί που κρύβει πίσω από αριστουργήματά του όπως η Mona Lisa, o Μυστικός Δείπνος, Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής και φυσικά ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου με γοήτευαν. Όπως και στην ποίηση, την οποία επίσης αγαπώ και γράφω (δύο ποιητικές συλλογές), όπου η σημασία των λέξεων είναι διττή και οι λέξεις λειτουργούν και ως εργαλεία για να συγκαλύψουν ή να προδώσουν άλλα μηνύματα, έτσι ακριβώς γίνεται και με τα χρώματα και τις μορφές στους πίνακες του Da Vinci. Είναι λέξεις σε ένα σουρεαλιστικό ή συμβολικό ποίημα. Το συγκεκριμένο σχέδιο περιέχει πολλά κρυμμένα νοήματα και κώδικες, και όταν τα μελέτησα σε κείμενα ιστορικών τέχνης και ντοκιμαντέρ το κεφάλι μου πήρε φωτιά, πραγματικά. Κάτι έπρεπε να κάνω με αυτά, και δεδομένου ότι η θεατρική συγγραφή είναι η πιο οικεία για μένα, σκέφτηκα το θεατρικό έργο. Όλα αυτά τα νοήματα όμως υπάρχουν εκεί και είναι προσβάσιμα σε όλους μας. Τι παραπάνω να  προσθέσω εγώ και γιατί να τα διαβάσουν από μένα; Κάτι άλλο έπρεπε να σκεφτώ, να δημιουργήσω. Η ιδέα να δώσω ζωή στο Άντρα, λοιπόν, που πόζαρε για τον σπουδαίο ζωγράφο ήταν έμπνευση, αν θέλετε. Η στιγμή αυτή της έκλαμψης που οραματίζεσαι το έργο σου μπροστά… και ξεκινάς να του δώσεις σάρκα και αίμα.

Πώς βιώνετε τη συνεργασία με τον Χρήστο Δήμα και τι προσέθεσε στην παράσταση η δική του σκηνοθετική ματιά;  

Η αγάπη και εκτίμηση που έχω στον Χρήστο για την πορεία και την πείρα του είναι αδιαμφισβήτητη και πάει χρόνια πίσω, από τα μαθητικά μου χρόνια στη δραματική σχολή. Δεν μας είχε δοθεί όμως η ευκαιρία να συνεργαστούμε. Μόλις αποφασίστηκε να ανέβει ο Βιτρούβιος ήταν η πρώτη σκέψη και επιλογή. Και δικαιώθηκα. Αυτά που είδε μέσα στο έργο μου είναι νοήματα που δεν είχα καν φανταστεί γράφοντάς το! Η πρώτη του, θυμάμαι, φράση μόλις το διάβασε ήταν "Στέφανέ μου αυτό το έργο σου είναι λόγος να ξανασκηνοθετήσω θέατρο!".

Πώς προσεγγίζετε τον μύθο και την ιστορία του Ανδρός - Βιτρούβιου; Είναι περισσότερο ένα ψυχογράφημα, μια φιλοσοφική αλληγορία ή και τα δύο;

Η γραφή μου γενικά, αν θέλουμε να την κατατάξουμε σε ένα είδος, θα έλεγα ότι είναι ποιητικός ρεαλισμός. Ρεαλιστικός και καθημερινός λόγος, σχεδόν απλός,  με κάποιες ποιητικές αναγωγές και συνειρμούς πιο στοχαστικούς. Σ' αυτό το πλαίσιο και ο Άνδρας Βιτρούβιος, που δεν έχει όνομα, δεν ξέρουμε αν υπήρξε, δεν ξέρουμε ποιος ήταν ιστορικά. Με το δικό μου, μυθοπλαστικό πινέλο, λοιπόν, παίρνει μορφή. Έχει παρελθόν, ανάγκες προσωπικές, φοβίες, αγωνίες, επιθυμίες, ελπίδες και τα εκφράζει όλα στον καμβά του μονολόγου του. Απογυμνώνεται σιγά σιγά, ψυχικά και σωματικά, μπροστά στον δημιουργό του (κοινό) και εκθέτει τις αλήθειες του που είναι και δικές μας.

Ποια είναι η προσωπική σας σχέση με το έργο του Ντα Βίντσι;

Σχέση μελέτης, θαυμασμού και δέους. Πήγα πρόσφατα στη Ρώμη και τη Φλωρεντία γιατί ήθελα να εισπράξω και να νιώσω τη ενέργεια αυτών των καλλιτεχνών που έζησαν και δημιούργησαν εκεί. Και φυσικά να δω πρωτότυπα έργα τους. Αν έχετε μεταφυσικές ανησυχίες οποιασδήποτε μορφής μέσα σας θα καταλάβετε αυτό που λέω πολύ καλά. Σε αυτούς τους τόπους νιώθεις ότι ενώνεσαι με μία ανώτερη ενέργεια και αν είσαι ανοικτός και δεκτικός, συντονίζεσαι με αυτήν. Θα μνημονεύσω τώρα τη στιγμή που αντίκρισα τον David του Michelangelo, κι ας με συγχωρέσει ο Leonardo εδώ. Εξάλλου ολόκληρο έργο έγραψα γι' αυτόν…(γέλια). Με το που στάθηκα μπροστά του σταμάτησε ο χρόνος. Ένιωσα σαν να ίπταμαι στην αίθουσα και να παραδόθηκα στο κάλλος, την ηρεμία, την ένταση και τη δύναμη αυτού του αγάλματος. Και δεν εννοώ την σωματική μόνο, αλλά τη νοητική. Αυτό το άγαλμα ζει. Νιώθει. Μιλάει. Σε καλεί να νιώσεις μαζί του. Σε αγγίζει. Το αγγίζεις. Στεκόμουν μια ώρα περίπου αλλά μου φάνηκε σαν 2 λεπτά. Πόσο σχετικός ο χρόνος!

Πιστεύετε πως ο Ντα Βίντσι μέσα από τον "Άνθρωπο του Βιτρούβιου" προσπαθούσε να περιγράψει μια αλήθεια επιστημονική ή μια αλήθεια υπαρξιακή;

Ως καλλιτέχνης που μελέτησα, έγραψα και τώρα ερμηνεύω αυτόν το χαρακτήρα του σχεδίου, μπορώ να πω με σιγουριά ότι ο Da Vinci Μέσα από τον Άνθρωπο του Βιτρούβιου μας δίνει τους κώδικες και την εικόνα του Συμπαντικού Ανθρώπου. Την ένωση με τον ανώτερο θεϊκό εαυτό μας. Θεϊκό, όχι με τη θρησκευτική ή τη θεολογική έννοια φυσικά, αλλά την καθαρά υπαρξιακή.

Ο διάλογος με το κοινό σαν να είναι ο Ντα Βίντσι είναι πολύ ενδιαφέρον.

Ευχαριστώ πολύ. Η ιδέα αυτή προέκυψε σαν λύση στη φοβία και τη δειλία μου να εμφανίσω σκηνικά τον Leonardo Da Vinci. Ό,τι και να σκεφτόμουν ως παρουσία μού φαινόταν υποδεέστερο της μορφής αυτής. Με αυτές τις σπουδαίες προσωπικότητες πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Ακόμη και στην πολύ πετυχημένη σειρά Leonardo, που επίσης μελέτησα και μου άρεσε πολύ ως παραγωγή και για την επιλογή των ηθοποιών, ο Aidan Turner ήταν εξαιρετικός αλλά… υπήρχε ένα αλλά. Η φυσική μορφή ενός γοητευτικού ηθοποιού με συγκεκριμένα μάτια, στόμα, φωνή, σώμα, περιόριζε το μύθο. Ελπίζω να γίνομαι αντιληπτός. Στο έργο μου δεν ήθελα να είναι γήινη η παρουσία του Da Vinci. Χρησιμοποίησα την αδυναμία και το φόβο, λοιπόν, υπέρ της δραματουργίας. Ο Da Vinci υπάρχει κάπου στο κοινό ή είναι το κοινό. Είναι ο δημιουργός, ο Θεός, αν θέλετε, που μελετάει, ελέγχει και διαμορφώνει τον άνθρωπο Άνδρα, για να δημιουργήσει κάτι ανώτερο. Πέρα από το ανθρώπινο. Κάτι που θα περάσει στην Αθανασία. Τα λόγια του Da Vinci τα καταλαβαίνουμε μέσα από τα λόγια του Άνδρα. Σαν να τα ακούει στη σκέψη του. Από μια μέσα φωνή; Του Ανώτερου εαυτού του, ίσως; Δεν ξέρω… το κοινό θα μας πει.  

Ο "Άνθρωπος του Βιτρούβιου" είναι ένα σύμβολο της ισορροπίας και της τελειότητας. Τι έχει να πει αυτός ο άνθρωπος σήμερα, στο σύγχρονο κόσμο της ανισορροπίας;

Αυτός ο Άνθρωπος είναι εκεί, και κάθε φορά που τον κοιτάζουμε ή τον μνημονεύουμε… πρέπει να θυμόμαστε ότι ο μόνος λόγος που έχουμε έρθει σ' αυτή τη γη είναι για να βρούμε την αρμονία μέσα μας. Τον συντονισμό μας με αυτό που λέμε Φύση, Δημιουργό, Ενέργεια Συμπαντική. Να πετάξουμε όλα τα φορεμένα ενδύματα και να σταθούμε γυμνοί, όπως ακριβώς κάνει αυτός, με ανοιχτά χέρια και πόδια, και να δεχτούμε το φως που υπάρχει εκεί έξω. Εμείς όμως επιλέγουμε να το διώχνουμε και να το σκεπάζουμε με εγωισμούς, φόβους, ενοχές, αδυναμίες, μίσος, κακία κι όλα τα "μικρά" συναισθήματα και τις ορμές που μας απομακρύνουν από το να ανοίξουμε. Από το να δεχτούμε.

Πιστεύετε πως υπάρχει σήμερα κάποια "νέα Αναγέννηση" ή βρισκόμαστε στο απόλυτο αντίθετο- την αποσύνδεση του ανθρώπου από το σύμπαν του;

Κοινωνικά και πολιτικά θα πω ότι τα πράγματα, ειδικά με τα δεδομένα που μας έρχονται από γύρω χώρες, είναι αποκαρδιωτικά, μάλλον. Μια τάση επιστροφής σε σκοτεινά μέρη μίσους, διαχωρισμού και βίας. Ψάχνω να βρω την Αναγέννηση  έστω στη νέα γενιά που είναι το αύριο αλλά δεν θα πω ψέματα. Νομίζω ότι στην πλειοψηφία τους είναι τόσο διαβρωμένοι από το κινητό, τα social media, τη μη υγιή σεξουαλικότητα, την πλύση εγκεφάλου στα σχολεία, την άχρηστη εκπαίδευση, τον φόβο απέναντι στο συναίσθημα, που μόνο ελπιδοφόρα δεν είναι αυτά τα μηνύματα. Αλλά αν σταματήσουμε να προσπαθούμε, να πιστεύουμε στην αλλαγή, να προσπαθούμε όσο μπορούμε ατομικά να κάνουμε κάποια διαφορά τότε τι;

Ποιο θεωρείτε πως είναι το μεγαλύτερο υπαρξιακό άγχος του σύγχρονου ανθρώπου;

Αν σας πω ότι δεν πιστεύω πως ο σύγχρονος άνθρωπος έχει υπαρξιακά άγχη θα ακουστεί πεσιμιστικό; Μηδενιστικό; Στο σύνολό του δεν το πιστεύω. Τα άγχη του δυστυχώς περιορίζονται σε πολύ πρακτικές ανάγκες καθημερινότητας, συναισθηματικής επιβεβαίωσης, ναρκισσιστικές  εξάρσεις και βαθιά κατάθλιψη. Χωρίς να κάνει όμως καμία ουσιαστική κίνηση να κοιτάξει μέσα του… Το μέσα του ως οντότητα. Ίσως, τώρα που το συζητάμε, αυτή η θλίψη μου για το τέλμα που βλέπω και αναγνωρίζω στους άλλους γύρω να με ώθησε τελικά στη συγγραφή του Βιτρούβιου. Ο Άνδρας αυτός δηλώνει και αποζητά με αγωνία την Αθανασία του. Να μείνει η ψυχή του σαν μνήμη, σαν ενέργεια. Έστω και μέσα από ένα έργο. Να νικήσει το θάνατο. Τη φθορά, το τέλος. Το τέλος που βιώνουμε σήμερα σαν παραίτηση, κατάθλιψη και μοναξιά. 

Αν έπρεπε να συνοψίσετε την παράσταση με μία λέξη, ποια θα ήταν;

Θα χρησιμοποιήσω ένα ρήμα από το έργο, αν μου επιτρέπετε. Ενωθήκαμε!