"Βατράχια": Άρης Σερβετάλης και Μιχάλης Σαράντης σε μια κοινή συνέντευξη λίγο πριν την Επίδαυρο

Να ξεκινήσουμε από την Έφη Μπίρμπα. Πώς έχετε διαμορφώσει καλλιτεχνικά ο ένας τον άλλον μέσα στα χρόνια;
Άρης Σερβετάλης: Ο ένας διαμορφώνεται σε σχέση με τον άλλον εφόσον περνάμε μαζί την καθημερινότητά μας προσωπικά και καλλιτεχνικά. Ο καθένας έρχεται με τα δεδομένα του, αλλά η πορεία και οι στόχοι μας είναι κοινοί. Συνεργαζόμαστε από το 2009, όταν κάναμε την πρώτη μας εργασία πάνω στον Μπέκετ. Με τους ανθρώπους που δουλεύεις αρκετά χρόνια μαζί, αποκτάς έναν κοινό κώδικα και η αισθητική ματιά συμβαδίζει.  

Πορεύεστε μαζί στην πρώτη της κάθοδο ως σκηνοθέτρια στην Επίδαυρο.
Α.Σ.: Είμαστε χαρούμενοι που το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και η Κατερίνα Ευαγγελάτου ενέκρινε την πρόταση που κάναμε με τα "Βατράχια". Θέλαμε να ασχοληθούμε με μία αρχαία κωμωδία, κάτι το οποίο δεν είχαμε κάνει στο παρελθόν από κοινού. Ευτυχήσαμε με όλους αυτούς τους συνεργάτες και τους σημαντικούς ερμηνευτές που πλαισιώνουν αυτή την ομάδα, εκτός από εμένα και τον Μιχάλη Σαράντη: Αργύρης Ξάφης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μαίρη Μηνά, Έκτορας Λιάτσος, Μιχάλης Θεοφάνους, Αλεξάνδρα Καζάζου, Νάνσυ Μπούκλη, Κυριάκος Σαλής. 

Πώς προέκυψε η επιλογή του συγκεκριμένου έργου;
Α.Σ.: Διαβάζαμε διάφορα έργα και σταθήκαμε στους "Βατράχους", το τελευταίο έργο του Αριστοφάνη. Είναι μια στρεβλή κωμωδία. Ο Αριστοφάνης αφηγείται το τραγικό ταξίδι της κατάβασης του Θεού Διονύσου στον Άδη μαζί με τον υπηρέτη του, τον Ξανθία, για να αναστήσει τον ποιητή που θα εμπνεύσει ξανά τους πολίτες, με όρους κωμωδίας.  

Πώς ένιωσες μπαίνοντας στον ιδιαίτερο σκηνικό κόσμο της Έφης Μπίρμπα;
Μιχάλης Σαράντης: Τα πράγματα όταν τα κάνουμε λέξεις, τα φτωχαίνουμε. Με την Έφη είναι η πρώτη φορά που συνεργάζομαι. Είναι ένα πλάσμα που συνομιλεί πολύ με τις αισθήσεις. Το εικαστικό σύμπαν που δημιουργεί εμπεριέχει κάτι πολύ πιο βαθύ από αυτό που φαινομενικά καταλαβαίνει κάποιος όταν ακούει τη λέξη "εικαστικότητα". Από την αρχή είδε το έργο στη βαθύτερή του έννοια, ως μια κωμωδία με DNA τραγωδίας, πράγμα που για μένα είναι πολύ σημαντικό.  

Θα λέγατε ότι αυτό που κάνει τόσο γοητευτικό το συγκεκριμένο έργο είναι ότι φλερτάρει τόσο πολύ και με τα δύο άκρα;
Α.Σ.: Ναι, γιατί ο Αριστοφάνης συνδυάζει την απόλυτη κωμωδία και την απόλυτη τραγωδία με πολύ μεγάλη δεξιοτεχνία. Από την άλλη είναι και η ζωή μας έτσι, αν το σκεφτείς. Στην καθημερινότητά μας εμπεριέχονται και τα δύο. Μπορείς να κλάψεις από ένα γεγονός και ταυτόχρονα μετά από λίγο να γελάσεις με κάτι άλλο. 

"Στους 'Βατράχους' ένας Θεός και ένας άνθρωπος κατεβαίνουν στον Άδη για να φέρουν πίσω την ποίηση, επειδή η πολιτική πέθανε. Όταν κοπεί το νήμα της ποίησης από τη ζωή μας, προφανώς αυτό θα έχει αντίκτυπο και στα κοινωνικά τεκταινόμενα". -
Μιχάλης Σαράντης

Στη διασκευή σας αντιμετωπίσατε το έργο σε παραλληλισμό με το σήμερα;
Α.Σ.: Έγινε μία νέα μετάφραση από τον Κωνσταντίνο Μπλάθρα και από κοινού μαζί με την Έφη υπογράψαμε τη διασκευή. Έχουμε κρατήσει όλους τους βασικούς άξονες του Αριστοφάνη. Επειδή σε αυτό το έργο ο κωμωδιογράφος καυτηριάζει την πολιτική κατάσταση της εποχής του, χρησιμοποιεί πολλά ονόματα. Στη δική μας παράσταση δεν υπάρχει αυτή η ονοματοθεσία. Καυτηριάζουμε, όμως, την πολιτική σκηνή με λίγο πιο καθημερινό, άμεσο και σημερινό τρόπο.

Μ.Σ.: Στον αφρό του το έργο είναι ένα παραμυθάκι όπου ένας Θεός και ένας άνθρωπος κατεβαίνουν στον κάτω κόσμο, προκειμένου να σώσουν τον κόσμο. Αυτό που προτείνει ο Αριστοφάνης είναι μια κατάβαση στον Άδη, γιατί απάνω δεν έχει μείνει τίποτα όρθιο, οπότε πρέπει να κατέβουμε κάτω για να επανεφεύρουμε τους εαυτούς μας. Αυτά τα πράγματα είναι τεκτονικές πλάκες, είναι πολύ σοβαρά. Η μοναδικότητα του Αριστοφάνη έγκειται στο ότι αποτυπώνει όλο αυτό το διακύβευμα με έναν πολύ ελαφρύ τρόπο. Μπορείς να μείνεις στην ελαφράδα και να αντιληφθείς παράλληλα και το μεγαλύτερο βάθος. Η Έφη από την αρχή ήταν κάθετη ότι αυτόν το δρόμο πρέπει να πάρουμε. Ο υπότιτλος της παράστασης δεν είναι καθόλου τυχαίος γιατί κλείνει το μάτι στη διασκευή, όπως αντίστοιχα και ο Αριστοφάνης που παρουσιάζει τον Διόνυσο με κοθόρνους. Στην κωμωδία δεν φοράνε κοθόρνους οι ηθοποιοί, μόνο στην τραγωδία, επομένως γίνεται ξεκάθαρο από τον συγγραφέα ότι εδώ τα πράγματα είναι διαφορετικά σε σχέση με τις άλλες κωμωδίες του.

Γιατί "Βατράχια";
Α.Σ.: Βάτραχοι και βατράχια είναι η ίδια λέξη προφανώς. Η πρόθεση είναι να τονίσουμε ότι έχει υπάρξει μία διασκευή, ότι το κείμενο έχει κουνηθεί μέσα από τη δική μας ανάγνωση πάνω στο αριστοφανικό έργο.

"Η ποίηση είναι μέσα μας. Έχει να κάνει με το πώς τοποθετείται ο καθένας στην καθημερινότητά του. Νομίζω ότι ο άνθρωπος είναι ένα ποιητικό ον, απλά αυτή η τάση της υλικότητας του δημιουργεί ένα σκληρό κέλυφος. Γίνεται περισσότερο πραγματιστής, χάνει αυτή την ουσία από την οποία είναι κατασκευασμένος". -
Άρης Σερβετάλης

Πώς κυλάει η συνεργασία σας ως ντουέτο;
Α.Σ.: Με τον Μιχάλη Σαράντη έτσι κι αλλιώς είμαστε φίλοι. Θέλαμε αρκετά χρόνια να συνεργαστούμε μετά τους "Όρνιθες" του Νίκου Καραθάνου που παρουσιάστηκαν στην Επίδαυρο (2016), στη Στέγη και μετά στη Νέα Υόρκη (2018). Ο Μιχάλης αποτυπώνει τον Ξανθία, μια κωμική και συνάμα τραγική φιγούρα. Δεν επιστρέφει στον επάνω κόσμο μαζί με τον Διόνυσο, παίρνει τη θέση του ποιητή. Είναι μια πορεία που περιέχει αγάπη, αφού θυσιάζεται για τους άλλους. Αγάπη όχι μόνο για τον Διόνυσο αλλά και για την ποίηση. Αλλά αυτός είναι ποιητής μόνο και μόνο από τη στάση του. Είναι βιωματική η ποίηση που μας δίνει ο Ξανθίας σε αυτό το έργο. Το έργο τέχνης είναι ο ίδιος. 

Μ.Σ.: Εκτιμώ πολύ τον Άρη Σερβετάλη ως άνθρωπο και ως ηθοποιό. Στον τέταρτο πια μήνα προβών έχουμε κατακτήσει έναν κοινό κώδικα και αφουγκραζόμαστε κατευθείαν τι θέλει ο άλλος. Το ντουέτο που υποδυόμαστε περνάει από όλη τη βεντάλια της κωμικότητας και μαζί με τον Πεισθέταιρο και τον Ευελπίδη στους "Όρνιθες" είναι πρόγονοι άλλων μεγάλων ντουέτων της παγκόσμιας δραματουργίας, όπως ο Δον Κιχώτης και ο Σάντσο Πάντσα, ο Βλαντιμίρ και ο Εστραγκόν στο "Περιμένοντας τον Γκοντό" του Σάμουελ Μπέκετ. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι, παρότι η βουτιά προς τα "κάτω" είναι βαθιά, το ντουέτο κρατάει το νήμα της κωμικότητας σε όλη την παράσταση. Ο Διόνυσος και ο Ξανθίας έχουν μια αμφίδρομη σχέση, διαρκώς τσακώνονται αλλά δεν μπορούν ο ένας μακριά από τον άλλον. Υπάρχει μία μεγάλη σύνδεση μεταξύ τους και αυτό το βλέπουμε και κατά τη διάρκεια του έργου, όταν μπαίνουν σε ένα γαϊτανάκι παρενδυσίας και υπάρχει ένα μπέρδεμα ανάμεσα στις ταυτότητές τους. Το ποιος είναι ποιος. Υπάρχει η σχέση αφέντη δούλου φυσικά αλλά στο συγκεκριμένο έργο συνεχώς ταλανίζεται, γιατί οπότε τα βρίσκει σκούρα ο Διόνυσος δίνει τη στολή του Ηρακλή -σαν ένα άλλο μαγικό ρούχο που έχει μία υπερδύναμη όχι απαραίτητα καλή- στον Ξανθία, γεγονός που τους φέρνει σε διάφορα μπλεξίματα.

"Το ντουέτο του Διονύσου και του Ξανθία που υποδυόμαστε περνάει από όλη τη βεντάλια της κωμικότητας, παρότι η βουτιά προς τα "κάτω" είναι βαθιά, και μαζί με τον Πεισθέταιρο και τον Ευελπίδη στους "Όρνιθες" είναι πρόγονοι άλλων μεγάλων ντουέτων της παγκόσμιας δραματουργίας". - Μιχάλης Σαράντης

Πώς προσεγγίσατε το ρόλο που ερμηνεύετε;
Α.Σ.: Όπως ειπώθηκε και στην πρόβα από τη δραματουργία της παράστασης, ο Διόνυσος είναι ο Αριστοφάνης, είναι ο απόλυτος ποιητής, μια περίεργη φυσιογνωμία που μεταβάλλεται σε όλη τη διάρκεια του έργου, αλλάζει μορφές, με τη βοήθεια του Ξανθία. Το ντουέτο, που ετεροχρονισμένα μπορούμε να πούμε ότι είναι μπεκετικό, κατεβαίνει στον Άδη. Ο Διόνυσος για μένα είναι ένας σαλός, και από αυτήν τη ματιά προσπάθησα να τον προσεγγίσω. Αντιμετωπίζουμε τον Διόνυσο ως μαέστρο που οδηγεί τον Ξανθία στο ταξίδι της μύησης στον κάτω κόσμο, περνώντας από αλλόκοτες κωμικοτραγικές καταστάσεις.

Μ.Σ.: Ο Ξανθίας είναι θνητός. Ουσιαστικά, πεθαίνει για να κατέβει στον κάτω κόσμο. Πώς αλλιώς θα κατέβει στον Άδη ένας θνητός; Αυτό είναι πολύ σημαντικό για μένα, που καλούμαι να τον υποδυθώ. Κάτι πρέπει να θυσιάσεις προκειμένου να σωθεί κάτι άλλο. Σε φιλοσοφικό επίπεδο μπορεί κανείς να παραλληλίσει το οδοιπορικό προς τον κάτω κόσμο με τη διαδρομή ενός ανθρώπου μες στη ζωή, που τον κάνει πιο ώριμο και πιο συνειδητό. Παράλληλα είναι πολύ σημαντικό να μην παρεξηγηθεί το γεγονός ότι, επειδή μιλάμε για κατάβαση στον Άδη και για μια φαινομενικά μακάβρια και σκοτεινή κατάσταση, χάνεται το κωμικό στοιχείο. Όσον αφορά τη θεματική του θανάτου, για μένα ούτως ή άλλως η κατάβαση και ο θάνατος είναι μία μετάβαση. Αν δεν την αντιμετωπίσεις ως μετάβαση τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Εμένα με κάνει πιο ελαφρύ να σκέφτομαι ότι μιλάμε για μία μετάβαση αντί για ένα τέλος. Μπορεί και η ανυπαρξία η ίδια να είναι μία μετάβαση αλλά μέσα στη μνήμη μας οι άνθρωποι μας είναι ζωντανοί. Υπό την έννοια αυτή όλο αυτό το οδοιπορικό έχει και μία γλύκα γιατί ο θάνατος συνδέεται άρρηκτα με τη ζωή. 

Ποια είναι η αισθητική του σκηνικού σύμπαντος που δημιούργησε η Έφη Μπίρμπα;
Α.Σ.: Στην αρχή της παράστασης, οι δύο ήρωες ταξιδεύουν ήδη πολύ καιρό, κουβαλώντας ένα τροχήλατο με όλη την πραμάτεια τους, στην οποία περιλαμβάνονται και όλα τα σκηνικά αντικείμενα της παράστασης. Το σκηνικό σύμπαν που έχει διαμορφώσει η Έφη λειτουργεί μεταφορικά ως η λίμνη του Δία, το σημείο συνάντησης δηλαδή του Αχέροντα ποταμού, όπου ο Χάρος τούς περνάει απέναντι. Εκεί εμφανίζονται τα "Βατράχια", σαν ένα κατευόδιο σε αυτό το ταξίδι για την απέναντι πλευρά. Όλος αυτός ο θόρυβος που δημιουργούν αναφέρεται στον θόρυβο του Πελοποννησιακού Πολέμου αλλά και στον θόρυβο των σκέψεων και των λογισμών του ανθρώπου που τον συντροφεύουν σε αυτή την κατάβαση.  

"Το θέατρο έχει τη δύναμη να κινητοποιήσει, να πει πράγματα, να ερεθίσει τα κατάλληλα σημεία. Δεν εκβιάζει τα πράγματα αλλά θέτει ερωτήματα που δημιουργούν τις προϋποθέσεις αν ένας θεατής θέλει να μπει σε μια διαδικασία". -
Άρης Σερβετάλης

Εσείς πού θα λέγατε ότι βρίσκετε την ποίηση στο σήμερα;
Α.Σ.: Η ποίηση είναι μέσα μας. Έχει να κάνει με το πώς τοποθετείται ο καθένας στην καθημερινότητά του. Με το πώς λες μία καλημέρα σε κάποιον που είναι δίπλα σου, το πώς διαχειρίζεσαι μία κατάσταση, το πώς συμπεριφέρεσαι. Νομίζω ότι ο άνθρωπος είναι ένα ποιητικό ον, απλά αυτή η τάση της υλικότητας του δημιουργεί ένα σκληρό κέλυφος. Γίνεται περισσότερο πραγματιστής, χάνει αυτή την ουσία από την οποία είναι κατασκευασμένος, την ποιητική του φύση. Νομίζω ότι η ποίηση κρύβεται στα πιο απλά πράγματα. Όταν κοιτάς τον συνάνθρωπό σου και βιώνεις το βλέμμα του, εκεί μέσα κρύβεται μία ποιητική στιγμή. Μια ποιητική ανάσα.

Μ.Σ.: Ποίηση είναι ο τρόπος που βλέπεις την ίδια σου τη ζωή. Ο τρόπος που αντιμετωπίζεις τον άνθρωπό σου, που αγαπάς, που συγχωρείς… Βρίσκω την ποίηση στην κόρη μου φυσικά που τη βλέπω να μεγαλώνει καθημερινά, στη γυναίκα μου, στους φίλους μου, στη δουλειά μου. 

Μπορεί κατά τη γνώμη σας το θέατρο να διαμορφώσει και να επηρεάσει μία κοινωνία, όπως είναι και ο στόχος του Αριστοφάνη μέσα από αυτό το έργο;
Α.Σ.: Σίγουρα ένα θεατρικό έργο μπορεί να αποτελέσει ερέθισμα για να κινητοποιηθεί κάποιος, αλλά νομίζω ότι έγκειται στα προσωπικά δεδομένα του καθενός και στη φάση που θα βρίσκεται το κατά πόσο θα κινητοποιηθεί με αυτό που θα δει. Το θέατρο έχει τη δύναμη να κινητοποιήσει, να πει πράγματα, να ερεθίσει τα κατάλληλα σημεία. Δεν εκβιάζει τα πράγματα αλλά θέτει ερωτήματα που δημιουργούν τις προϋποθέσεις αν ένας θεατής θέλει να μπει σε μια διαδικασία. Η θέαση είναι ένα πολύ σοβαρό κεφάλαιο, δηλαδή το πώς έρχεσαι να δεις μία παράσταση. Στην Ελλάδα έχω την αίσθηση, και ειδικά τα τελευταία χρόνια, ότι η θέαση είναι αρκετά καλλιεργημένη και εύχομαι να γίνονται παραστάσεις και για την Περιφέρεια, όχι μόνο για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Να δοθεί η δυνατότητα από την Πολιτεία ή από ιδιωτικούς φορείς να είναι τα πράγματα πιο οργανωμένα. Νομίζω ότι είναι ηρωική η προσπάθεια που γίνεται, και από την Πολιτεία δεν υπάρχει η αντίστοιχη προσοχή που πιστεύω ότι θα έπρεπε να υπάρχει για αυτόν το χώρο. Θα έπρεπε να υπάρχει Ακαδημία Τεχνών και να προβάλλεται το ελληνικό θέατρο, όχι μόνο μέσα από μεμονωμένες προσπάθειες εξωστρέφειας. Η Πολιτεία έχει δείξει ότι λειτουργεί μόνο όταν υπάρχει συμφέρον.

Μ.Σ.: Στο έργο ένας Θεός και ένας άνθρωπος κατεβαίνουν στον Άδη για να φέρουν πίσω την ποίηση, επειδή η πολιτική πέθανε. Όταν κοπεί το νήμα της ποίησης από τη ζωή μας, προφανώς αυτό θα έχει αντίκτυπο και στα κοινωνικά τεκταινόμενα. Σήμερα δεν ξέρω τι μας διαμορφώνει και τι μας επηρεάζει. Βλέπω όμως όλο και πιο νέο κόσμο να έρχεται στο θέατρο, και αυτό είναι ευτύχημα γιατί διαμορφώνεται ένα νέο θεατρικό κοινό. Το θέατρο είναι φαινομενικά η πιο ψεύτικη κατασκευή αλλά δεν υπάρχει πιο αληθινό πράγμα. Η ένωση που υπάρχει εκείνη την ώρα είναι μοναδική.