Ένα έργο του Βικτόρ Ουγκό, που εκδόθηκε το 1869, μόλις δύο χρόνια πριν από την εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας, σκηνοθετεί ο συνθέτης και αναπληρωτής καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Θοδωρής Αμπαζής, αξιοποιώντας έτσι την παράδοση του σύγχρονου μουσικού θεάτρου και του θεάτρου πρόζας. Διαβάστε όσα είπε στη Μαρία Κρύου λίγο προτού ο «Άνθρωπος που γελά» κάνει πρεμιέρα στο Εθνικό (22/3).
Τι σε γοήτευσε τόσο στον «Άνθρωπο που γελά» ώστε να αποφασίσεις να τον ανεβάσεις στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου;
Τα μεγάλα έργα δεν τα επιλέγουμε εμείς. Είναι η εκάστοτε εποχή που τα καλεί να ξυπνήσουν, να ακουστούν. Είναι η συλλογική ανάγκη που τα διαλέγει και ο καλλιτέχνης είναι υποχρεωμένος να δράσει ως μεσάζων. Να βοηθήσει σε αυτό το «ξύπνημα». Ακόμη και η δημιουργία ενός νέου έργου είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής ανάγκης κι εντέλει ξεπερνά το δημιουργό.
Στις μέρες μας, με την ομίχλη του φασισμού να σκιάζει τον ήλιο της Ευρώπης, και τα θεμέλια του περίφημου «δυτικού πολιτισμού» να πέφτουν, το «ξύπνημα» του μεγάλου οραματιστή Ουγκό είναι επιτακτικό. Αυτός όρισε την ελευθερία ως την «κυριαρχία του εαυτού πάνω στον εαυτό», πίστεψε ότι «βαδίζουμε προς την ενότητα» προς «μια πραγματικότητα κυβερνημένη από την αλήθεια», που «ο πολιτισμός θα συνεδριάζει στην κορυφή της Ευρώπης και αργότερα στο κέντρο των ηπείρων, σε ένα μεγάλο κοινοβούλιο διαφωτισμένων» και αναφώνησε: «Ηχείτε, πάντοτε σάλπιγγες της σκέψης». Προδομένος και απογοητευμένος από τις πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία (ανατροπή της 2ης Δημοκρατίας το 1851 από τον Ναπολέοντα Γ΄), κι ενώ βρισκόταν σε μακρά κι επώδυνη εξορία, έγραψε τον «Άνθρωπο που γελά», για να καταγγείλει την ασυδοσία της εξουσίας και να προειδοποιήσει ότι η επανάσταση αργά ή γρήγορα θα συμβεί και τότε «οι ψείρες θα πέσουν να φάνε τα λιοντάρια».
Ποια είναι τα κεντρικά πρόσωπα του έργου;
Το έργο χωρίζεται σε δύο κόσμους. Από τη μία είναι ο «Κάτω Κόσμος»: ο Γκουίνπλεϊν, τον οποίο ερμηνεύει ο Αιμιλιανός Σταματάκης, είναι ένας διάσημος σαλτιμπάγκος, που μια βίαιη παραμόρφωση στο πρόσωπό του του έχει επιβάλει ένα μόνιμο χαμόγελο. «Είναι καλύτερο να παραμορφώνεις παρά να σκοτώνεις», γράφει ο Ουγκό. Όποτε ο επαναστάτης Γκουίνπλεϊν προσπαθεί να μιλήσει, όλοι γελούν με το πρόσωπό του και κάθε επιχείρημά του παύει να ακούγεται. Στον αντίποδα βρίσκεται ο θιασάρχης, ο Ούρσους (Σπύρος Τσεκούρας), που η μεγάλη του απογοήτευση για τον κόσμο τον έχει βυθίσει στον κυνισμό. Και στο μέσο η αγνή, τυφλή Ντία (Μαρία Δελετζέ), η μόνη που «βλέπει» τον Γκουίνπλεϊν όπως είναι πραγματικά.Από την άλλη, πάλι, είναι ο «Πάνω Κόσμος»: η δούκισσα Ζοζιάνα, την οποία υποδύεται η Εβελίνα Παπούλια, είναι νόθο παιδί του βασιλιά. Μόνη της έγνοια είναι το πώς θα σκοτώσει τη βαρεμάρα της. Ο Λόρδος Ντέιβιντ, τον οποίο υποδύεται ο Δαυίδ Μαλτέζε, καβγατζής και καλοπερασάκιας, επίσης νόθος γιος και –όπως θα αποδειχτεί στο τέλος– ετεροθαλής αδερφός του Γκουίνπλεϊν. Στο μέσο ο δολοπλόκος Μπαρκιλφέντρο (Κώστας Κορωναίος), είναι μια αρχετυπική φιγούρα, δολοπλόκος του παλατιού και –καθώς κινείται πάντα στο «σκοτάδι»– ο απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού.
Ο Γκουίνπλεϊν είναι τελικά ένας ρομαντικός ήρωας;
Η λέξη «ρομαντικός» έχει μέσα στα χρόνια λάβει πολλές και διαφορετικές ερμηνείες. Στη Γαλλία ο ρομαντισμός παρουσιάζεται ως ρεύμα μετά τη Γερμανία και την Αγγλία και οι πρωταγωνιστές του, όταν δεν προέρχονται από τη μερίδα των εμιγκρέδων αριστοκρατών, ανήκουν στους κύκλους εκείνους που άσκησαν από ένα σημείο κι έπειτα δριμεία αντιπολίτευση στον βοναπαρτικό δεσποτισμό. Αν, παρ’ όλα αυτά, ορίσουμε ως ρομαντικό αυτόν που οδηγείται κυρίως από τα συναισθήματά του, που συνεχίζει να μάχεται για τις ιδέες του, ακόμη και όταν η ήττα μοιάζει αναπόφευκτη, τότε, ναι, ο Γκουίνπλεϊν είναι ο μοναδικός ρομαντικός ήρωας του έργου.
Ποιο είναι το μουσικό μοτίβο της παράστασης; Μίλησέ μας για τις συνθέσεις σου.
Η παράσταση είναι μια μουσικοθεατρική σύνθεση εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα του Ουγκό. Σε αντίθεση με άλλες μου δουλειές, εκτός από τα χαρακτηριστικά μουσικοθεατρικά υλικά, υπάρχουν αρκετά αμιγώς λυρικά μέρη, που κάνουν την παράσταση να φλερτάρει έντονα με το μιούζικαλ. Ο «Κάτω Κόσμος» έχει πιο πολύπλοκο μουσικό υλικό απ’ ό,τι ο «Πάνω», όπου κυριαρχούν τζαζ στοιχεία και ρυθμικές ταυτοφωνίες.
Τι είναι αυτό που κάνει ένα μουσικό έργο να έχει ουσία και διάρκεια στο χρόνο;
Κάθε πνευματικό έργο, για να αντέξει στο χρόνο, πρέπει να έχει μια βαθιά πανανθρώπινη θεματολογία. Δυστυχώς, για να γίνει αυτό αντιληπτό στη μουσική, απαιτείται εξοικείωση με τη γλώσσα της, κάτι που –ειδικά σήμερα– είναι σπάνιο.
Τον Μάιο λήγει η θητεία σου στη θέση του αναπληρωτή καλλιτεχνικού διευθυντή. Νιώθεις ικανοποιημένος απ’ όσα έχεις πετύχει δίπλα στον Στάθη Λιβαθινό;
Το ταξίδι με τον Στάθη Λιβαθινό φτάνει στο τέλος του και, όπως όλα τα μεγάλα ταξίδια, είχε καλές και κακές στιγμές. Ευγνωμονώ τον Στάθη για την πρόσκληση να συμπορευτούμε. Πιστεύω ότι κάτι προσφέραμε στο θέατρο αυτά τα χρόνια. Η θητεία μας θα αξιολογηθεί στο μέλλον, όταν θα δοκιμαστεί και η διάρκεια όσων κάναμε.
Ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον;
Πολλά. Πρωτίστως να ασχοληθώ με τους αγαπημένους μου ανθρώπους και μετά με το συνθετικό μου έργο και με ενδιαφέρουσες συνεργασίες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Περισσότερες πληροφορίες
Ο άνθρωπος που γελά
Το βαθιά πολιτικό ομώνυμο μυθιστόρημα του Βίκτορ Ουγκό, που εστιάζει στο αποκρουστικό πρόσωπο της εξουσίας, μετατρέπεται σε μια σύνθεση βασισμένη στο σύγχρονο μουσικό θέατρο και το θέατρο πρόζας.
