Τη χρονιά του 2016, όταν αφ’ ενός η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στο αξίωμα του προέδρου των ΗΠΑ και αφ’ ετέρου η απόφαση της Βρετανίας να βγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση συγκλόνισαν το πολιτικό στερέωμα, πολλοί ενεργοί πολίτες που ήταν στην αντίπερα πολιτική όχθη είχαν μείνει άφωνοι, μια και όλα στο feed τους έδειχναν πως τα αποτελέσματα θα ήταν διαφορετικά. Ο ακτιβιστής Έλι Πάρισερ είχε δώσει την απάντηση μια πενταετία πίσω. «Το μόνιτορ του υπολογιστή σας είναι ένα είδος μονόδρομου καθρέφτη που αντανακλά τα δικά σας ενδιαφέροντα, καθώς οι αλγοριθμικοί παρατηρητές παρακολουθούν τι κλικάρετε», έγραφε στο ευπώλητο «The Filter Bubble: What the Internet is Hiding From You». Πώς να αντιληφθεί κανείς την πραγματικότητα, όταν οι εξατομικευμένες αναζητήσεις της Google (που λειτουργούν από το ’09) δείχνουν μονάχα όσα θεωρούν πως αφορούν το χρήστη, όσα βρίσκονται μέσα στην ψηφιακή του «φούσκα»;
«Μπαμπά, ποιος είναι πίσω από το Viber»; Ύστερα από την γλυκύτατη ερώτηση της εντεκάχρονης κόρης του ένα πρωινό, ο Ντάνιελ Βέτσελ, ιδρυτικό μέλος της πρωτοποριακής ευρωπαϊκής ομάδας Rimini Protokoll που έχουμε συναντήσει σε αρκετά διαφορετικά πρότζεκτ κατά καιρούς (βλ. Situation Rooms, «Ο Αγών μου, τόμοι Ι & ΙΙ» κά), βρήκε ακόμη ένα καλό λόγο για να εξερευνήσει το φλέγον θέμα της ιντερνετικής πραγματικότητας. Απευθυνόμενο στους «ιθαγενείς» της ψηφιακής εποχής, παιδιά Γυμνασίου και Λυκείου δηλαδή που γεννήθηκαν μαζί με τα social media, η τρέχουσα εφηβική παράσταση της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση έχει τον τίτλο «Bubble Jam» και είναι ένα υβρίδιο που τζαμάρει μεταξύ θεάτρου και online παιχνιδιού.
Έχοντας αυτά κατά νου, βρεθήκαμε στο πείραμα του Βέτσελ και των συνεργατών του, Νικόλα Χανακούλα και Γιώργου Παναγιωτάκη. Φορώντας από το πρώτο λεπτό ένα προγραμματισμένο smartphone στο χέρι –παρέα με μια ομάδα από μετα-millenials που κλικάρει πιο γρήγορα κι από τη σκιά της–, ξεκινάει η ιστορία. Βήμα πρώτο: διαλέγεις username. Βήμα δεύτερο: ακολουθάς τις οδηγίες του game master. Μέσα από τα γραπτά μηνύματα που στέλνει στις οθόνες από χιλιόμετρα μακριά, ο Στήβεν συστήνεται στους παίκτες, κάνει μερικές ερωτήσεις και τους βάζει στο chatroom. Όχι, όμως, τυχαία. Ανάλογα με τις απαντήσεις τους, τόσο στην αρχή όσο και καθόλη τη διάρκεια της παράστασης, οι θεατές-παίκτες καθοδηγούνται μέσα στο digital σηματοδοτημένο κενό dark room, κάθε φορά για να κάνουν και κάτι διαφορετικό.
Φτιάχνοντας μια μικρογραφία της καθημερινής μας ζωής στο διαδίκτυο σε πιο απλή μορφή, το «Bubble Jam» βάζει τον σπόρο της αμφιβολίας για την τυφλή εμπιστοσύνη που δείχνουμε σε μια οθόνη.
«Πόσες φορές μέσα στην ημέρα αγγίζει το smartphone του ένας τυπικός Αμερικανός;» «Πόσο συχνά χρησιμοποιείς το ίντερνετ για τις αγορές σου;» «Πόσο πιθανό είναι να ξεκίναγες μια σχέση από τα σόσιαλ μίντια;» Για τα εβδομηνταπέντε λεπτά της παράστασης, οι χρήστες ενώνονται σε ένα cloud που ανασχηματίζεται συνεχώς σύμφωνα με τις προσωπικές τους επιλογές. Αν και ανώνυμες, οι απαντήσεις στις πολλαπλής επιλογής ερωτήσεις μετατρέπονται αυτόματα σε ποσοστά και εμφανίζονται σε όλες τις οθόνες, φτιάχνοντας νέες «συνδέσεις» και «ομαδοποιήσεις» σε πραγματικό χρόνο. Το παιχνίδι με τους άβαταρ-αφηγητές του –τον Στήβεν και αργότερα την Αριάννα και την Άλεξ– βάζει τους χρήστες να επικοινωνήσουν για τη ζωή στην ψηφιακή εποχή, τη φύση του διαδικτύου και τις αόρατες πτυχές του, μέχρι να φτάσουν στο τελικό (ή αρχικό;) ερώτημα: ποιος βρίσκεται στην άλλη άκρη της γραμμής;
«Η απαρχή του “Bubble Jam” ήταν το πώς αυτή η “αθώα” σχέση με τα social media, που είναι ακόμα πρώιμη και εκλαμβάνεται ως διασκεδαστική, καταλήγει στο να εκχωρεί ο χρήστης καθημερινά τη ζωή του‧ να δίνει ελαφρά τη καρδία στοιχεία της ατομικότητάς του, για το οποία έχουν δοθεί αγώνες στο παρελθόν ώστε να είναι προστατευμένα», εξηγεί ο Νικόλας Χανακούλας που συνυπογράφει το σενάριο και συντονίζει την παράσταση. Φτιάχνοντας ουσιαστικά μια μικρογραφία της καθημερινής μας ζωής στο διαδίκτυο σε πιο απλή μορφή, το έργο βάζει τον σπόρο της αμφιβολίας για την τυφλή εμπιστοσύνη που δείχνουμε σε μια οθόνη. Με το κινητό να είναι ήδη προέκταση του χεριού μας και την τεχνολογική έξαρση να επιφυλάσσει αρκετές εκπλήξεις για το μέλλον (βλ. τεχνητή νοημοσύνη), τα ζητήματα που εγείρονται είναι πολλά.
«Φυσικά δεν υπάρχει επιστροφή από την ψηφιακή εξέλιξη, οπότε καλούμαστε να βρούμε τη βιωσιμότητα μέσα σε αυτή τη μελλοντική κοινωνία», συνεχίζει ο ίδιος, «βλέποντας τις αντιδράσεις των παιδιών νιώθω ότι αυτή η μετάβαση πάει να βρει μια καινούργια ισορροπία στα επόμενα χρόνια». Χωρίς να χάνει την αίσθηση του χιούμορ (και του coolness) ή να κινδυνολογεί, το «Bubble Jam» κρούει τον κώδωνα μέσα από το ίδιο το σώμα των θεατών (ειδικά αν τύχει το 20% των digital native συμμετεχόντων να γνωρίζει άτομο του οποίου διέρρευσαν γυμνές φωτογραφίες!) και ταυτόχρονα παραμένει μια διασκεδαστική διαδικασία που δεν χάνει το ρυθμό της – ακόμη και για το απαιτητικό κοινό των εφήβων. Μετά από τις ψηφιακές «φούσκες» του Βέτσελ, πάντως, έχεις να σκεφτείς διπλά όταν το επόμενο «τυράκι» θα σου γαργαλήσει το χέρι (λέγε με #10yearschallenge).
Περισσότερες πληροφορίες
Bubble jam
Ένα καινοτόμο διαδραστικό παιχνίδι που καλεί τους εφήβους, την πρώτη γενιά «ιθαγενών του διαδικτύου», να συμμετάσχουν μέσω του smartphone τους σε μια online παράσταση.
