Στο δρόμο που άνοιξε η Λουκία Ρικάκη, το ελληνικό stand up comedy προχώρησε με αργά βήματα, για να φτάσει στις μέρες μας να έχει σημαντική παρουσία σε διάφορους χώρους της πόλης – μέχρι και δικό του φεστιβάλ, και οργανωμένη διαδικτυακή φωλιά έχει! Ο Νίκος Βουλαλάς μιλάει με απόλυτη σοβαρότητα με τα πρόσωπα που μπορούν να σας κάνουν να λυθείτε στα γέλια για μιάμιση ώρα και σας προσκαλεί να ανακαλύψετε μια μορφή διασκέδασης που δεν είναι μόνο αντίδοτο στην κρίση, αλλά η τέχνη τού να κάνεις τους ανθρώπους (πολλούς μαζί, έχει σημασία) να γελάνε.
Μερικές φορές το να εξηγήσεις σε έναν Έλληνα τι είναι το stand up comedy είναι σαν να προσπαθείς να εξηγήσεις σε έναν Άγγλο τι είναι τα μπουζούκια. Λογικό: εμείς έχουμε καμιά εικοσαριά μεγάλες πίστες και οι Άγγλοι (όπως και οι Αμερικανοί) θεωρούν το stand up όχι μόνο λαϊκή διασκέδαση που μπορεί να γεμίσει στάδια αλλά και φυτώριο κορυφαίων ηθοποιών και σεναριογράφων που θα προκαλούσαν ένα εντυπωσιακό namedropping. «Είναι κάτι σαν τον Πανούση;» με ρώτησε κάποιος για το stand up. «Όχι ακριβώς», του απάντησα αντιπροτείνοντας τον Σεραφείμ, τον Χατζηπαύλου και τον Φισφή. «Τους τύπους από τα “Σκερτσάκια” και το “Κάψε το σενάριο” μου λες;» συνέχισε, οπότε ξεκινήσαμε μια συζήτηση όπου, αφού τακτοποιήσαμε τον Λαζόπουλο, την επιθεώρηση, τον Ζαχαράτο, τον Αριστοφάνη και την τηλεοπτική κωμωδία στη δική τους θέση, καταλήξαμε στον ορισμό: το stand up comedy είναι ένας μονόλογος τον οποίο παρουσιάζει ο κωμικός με σκοπό να κάνει το κοινό να γελάσει. Η θεματολογία αυτού του μονολόγου δεν έχει όρια, παρά μόνο αυτά που βάζει η ικανότητα ενός stand up κωμικού να συλλέγει στοιχεία απ’ οπουδήποτε και να τα χτίζει σε ένα ολοκληρωμένο κείμενο. Το stand up δεν είναι ούτε tweet (αν και ο @silaserafim είναι και στο Twitter δραστήριος και πολύ πολύ αστείος) ούτε εξυπνάδα ή ανέκδοτο που πετάς στην παρέα, αλλά η προσπάθεια ενός ανθρώπου να προκαλέσει και να διατηρήσει επί μία-μιάμιση ώρα το γέλιο σε ένα ετερόκλητο κοινό. Δεν είναι καθόλου εύκολη δουλειά, όπως μου επιβεβαιώνει η Χρύσα Κατσαρίνη, η μοναδική ενεργή γυναίκα stand up κωμικός με σταθερή έδρα στη χώρα μας (θα τη βρείτε τις Παρασκευές στο «Mike’s Irish Bar» στο «Lambros Fisfis and Friends»): «Στο stand up έχεις την απόλυτη ευθύνη, γιατί η αποδοχή ή η απόρριψη του κοινού είναι άμεσες. Δεν έχεις δεύτερη ευκαιρία. Πρέπει να κερδίσεις το κοινό από την πρώτη φράση. Αλλά όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό, δεν υπάρχει λέξη που μπορεί να περιγράψει το συναίσθημα που δημιουργείται όταν ακούς τα γέλια!» Ευτυχώς, το ελληνικό κοινό του stand up είναι γενναιόδωρο. «Είναι πολύ πιο εκδηλωτικό», μου λέει ο Λάμπρος Φισφής, που ηγείται του προγράμματος «Lambros Fisfis and Friends» τις Παρασκευές στο «Mike’s Irish Bar». «Αν του αρέσει ένα αστείο, θα αρχίσει να χτυπιέται. Στην Ολλανδία όπου έχω δουλέψει, αν τους άρεσε ένα αστείο, απλώς χαμογελούσαν. Αν δεν τους άρεσε, σε κοίταζαν μέχρι να κλάψεις».
Γιατί όμως, παρόλο που το ελληνικό κοινό είναι τόσο εκδηλωτικό, δεν έχει ανακαλύψει μαζικά πόσο αναζωογονητική είναι αυτή η μορφή διασκέδασης; Ο Γιώργος Χατζηπαύλου (εμφανίζεται παρασκευοσάββατα στο «Εν Αθήναις») είναι κατηγορηματικός ως προς τις παρεξηγήσεις που επικρατούν: «Η μεγαλύτερη είναι ότι στις παραστάσεις αυτές οι κωμικοί πειράζουν τον κόσμο ή κάνουν αστεία εις βάρος του. Αυτό γίνεται από κακούς κωμικούς, που αποτελούν εξαιρέσεις. Μια δεύτερη είναι ότι όσα λέμε στη σκηνή τα σκεφτόμαστε εκείνη την ώρα. Σαφώς υπάρχει αυτοσχεδιασμός που συχνά παράγει ένα αστείο, αλλά το 99% είναι γραμμένο κείμενο. Εν αρχή ην ο λόγος κι επιπλέον κανείς δεν πληρώνει για να δει κάποιον να σκέφτεται εκείνη την ώρα τι θα κάνει! Επίσης, παρεξηγήσεις προκαλεί η θεωρία κάποιων ότι “πέρυσι έκανα Άμλετ, φέτος θα κάνω stand up”. Πολλοί ηθοποιοί νομίζουν ότι το stand up είναι να γράψω κουτσά στραβά ένα κείμενο, να πω και δυο τραγούδια, να χορέψω λίγο κι έτοιμο το κέφι! Το stand up είναι μόνιμη διαδικασία και όχι μια γλώσσα που μαθαίνεις σε μία σεζόν».
Η άνοιξη του ελληνικού stand up
Αρκετοί stand up κωμικοί με σταθερή στέγη (Χατζηπαύλου, Φισφής, Ζαραλίκος, Σεραφείμ, Δημόπουλος), άλλοι σε τακτικό rotation ανά την Αθήνα και την επαρχία, ετήσιο Φεστιβάλ Stand Up Comedy που μετράει ήδη δύο διοργανώσεις αλλά και Φεστιβάλ Κωμωδίας στην Ξάνθη, το διαδικτυακό Comedy Lab (www.comedylab.gr), με τις web series του να έχουν γίνει bookmark για καθημερινό refresh, περιστασιακές βραδιές «open mic» (το «5 Λεπτά Δόξας» που διοργάνωσε ο Φισφής με την Κατερίνα Βρανά, τη δεύτερη γυναίκα της «σκηνής»), αλλά κυρίως η προθυμία των stand up κωμικών να μιλήσουν γι’ αυτό που κάνουν και να συνεργαστούν μεταξύ τους… Σαν να πιάνει τόπο η μεγάλη προσπάθεια των Νυχτών Κωμωδίας της μακαρίτισσας Λουκίας Ρικάκη, για την οποία ο Χατζηπαύλου μου αναφέρει: «Για πρώτη φορά έδωσε όνομα στο είδος και το οργάνωσε κάτω από μια στέγη. Το είχε δει στην Αγγλία, οπότε είχε ξεκάθαρη άποψη και αποφάσισε να το μεταφέρει εδώ. Οι πρώτοι κωμικοί που ξεκίνησαν μαζί της ουσιαστικά έμαθαν στην πράξη τη γραφή και την ερμηνεία. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι έδωσε βήμα σε νέα παιδιά να δοκιμάσουν τις δυνάμεις του στο είδος».
«Νύχτες Κωμωδίας: μέρος δεύτερον» θα περάσετε σε διάφορες θεατρικές ή μουσικές σκηνές της Αθήνας, αλλά αυτό προκαλεί μια διάσπαση σύμφωνα με τον stand up κωμικό Δημήτρη Δημόπουλο (ο ίδιος εμφανίζεται τις Παρασκευές στο «Lambros Fisfis and Friends» του «Mike’s Irish Bar». «Η έλλειψη ενός comedy club όπου θα παρουσιάζεται αμιγώς stand up είναι ένα ζήτημα, καθώς πολύ συχνά οι χώροι που μας προσκαλούν μας αντιμετωπίζουν σαν ένα απλό γέμισμα του προγράμματός τους. Είναι δική μας ευθύνη να προσέχουμε πολύ πού εμφανιζόμαστε, ώστε να διασφαλίζουμε μια ποιότητα παραστασιακών συνθηκών για το κοινό και για εμάς». Πέρα από αυτό το πρόβλημα, ο ίδιος δείχνει ιδιαίτερα αισιόδοξος: «Η “σκηνή” στην Αθήνα περνά μια πάρα πολύ δημιουργική φάση, καθώς εμφανίζονται νέοι κωμικοί και το κοινό αρχίζει να είναι πιο υποψιασμένο κι ενημερωμένο. Θεωρώ ότι το stand up έχει αποκτήσει μια σταθερή παρουσία ως μορφή διασκέδασης». Το ίδιο και ο Φισφής: «Τον τελευταίο χρόνο έχω δει πάνω από επτά καινούργια άτομα να μπαίνουν στο χώρο και να ασχολούνται. Αυτά τα επτά άτομα, αν συνεχίσουν έτσι, σε τρία χρόνια θα είναι επαγγελματίες και ο χώρος θα έχει επτά άτομα παραπάνω. Και φέτος ελπίζω να έχουμε και άλλα επτά. Σύντομα λοιπόν, σε πέντε-δέκα χρόνια, το stand up μπορεί να έχει το δικό του χώρο! Και τα πέντε-δέκα χρόνια είναι όντως κοντά!»
Τις ίδιες παρατηρήσεις έχει να κάνει και η Κατερίνα Βρανά, που ζει στον παράδεισο του stand up, το Λονδίνο: «Πιστεύω ότι το stand up έχει μέλλον στην Ελλάδα. Είναι η καλύτερη εποχή για την άνθησή του, πρώτον γιατί καταλαβαίνω πως υπάρχει ζήτηση και δεύτερον γιατί δεν έχει μεγάλο κόστος. Η εξασφάλιση αυτού του μέλλοντος είναι θέμα εξοικείωσης. Όσο πιο συχνά γίνονται καλές παραστάσεις τόσο πιο πολύ θα συνηθίσει το κοινό να ακούει και να πηγαίνει σε stand up, ενώ παράλληλα θα μαθαίνουν οι ιδιοκτήτες χώρων που θέλουν να ανεβάσουν παραστάσεις τι χρειάζεται για να είναι καλό το σόου και να περνάει καλά το κοινό». Η Κατερίνα θα βρίσκεται στις 13/12 στο «Nixon» με την παράσταση «Μαραζώνω χριστουγεννιάτικα».
Ο Τζώρτζης Ποφάντης, ιδρυτής του Comedy Lab και τηλεοπτικός παραγωγός, θεωρεί ότι το Διαδίκτυο βοηθά πολύ στην προβολή του είδους: «Εμπειρικά και μόνο το διαπιστώνουμε από την απήχηση που έχουν οι παραστάσεις των συντελεστών μας, του Σίλα και του Γιώργου. Φέτος διαπιστώνουμε μια άνθηση, που πιθανότατα συνδέεται με την ανάγκη του κόσμου να ξεφύγει από την πίεση και τη μιζέρια που μας περιβάλλει. Εμείς προσπαθούμε να προβάλλουμε όλες τις σχετικές παραστάσεις και προσπάθειες, αλλά και τους κωμικούς που διακρίνουμε ότι έχουν δυνατότητες και διάθεση για εξέλιξη».
Κάποιοι mainstream και κάποιοι άλλοι σουρεαλιστικοί, κάποιοι με ενδιαφέρον για τα κατοικίδια και κάποιοι άλλοι για τη θρησκεία, οι περισσότεροι Έλληνες stand up κωμικοί που έχω δει είναι ενθουσιώδεις κι έντιμοι στο θέαμα που παρουσιάζουν. Κι αν μιλούν με σοβαρότητα για την τέχνη τους, είναι γιατί το γέλιο δεν μπορεί να αποτελεί υπόθεση μη σοβαρών ανθρώπων...
