Επτά σκηνοθέτιδες που διαμορφώνουν πια το ελληνικό θέατρο

Τα τελευταία χρόνια, μια δυναμική γενιά γυναικών σκηνοθετών ηλικίας 30+ διαμορφώνει το σύγχρονο ελληνικό θέατρο, συνδυάζοντας καλλιτεχνικό πειραματισμό και θεσμική επιρροή. Με σταθερή παρουσία στις σημαντικότερες σκηνές της χώρας, από το Εθνικό Θέατρο έως τις εναλλακτικές σκηνές, οι δημιουργοί αυτές φέρνουν νέες προσεγγίσεις, επανερμηνεύουν κλασικά έργα και αναδεικνύουν σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα μέσα από μια τολμηρή σκηνική γλώσσα. Πέρα από τη σκηνοθεσία, αρκετές έχουν αναλάβει ηγετικούς ρόλους σε σημαντικούς θεατρικούς θεσμούς, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση πολιτιστικής πολιτικής και ενισχύοντας τη φωνή των νέων καλλιτεχνών.

Χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες, πολυμέσα και διαδραστικές μορφές αφήγησης, προτείνοντας έναν πιο ανοιχτό και καινοτόμο θεατρικό λόγο. Η παρουσία τους αποτελεί μια κατάκτηση σε έναν χώρο που παραδοσιακά κυριαρχείται από άνδρες. Μέσα από το έργο τους, όχι μόνο ανανεώνουν την αισθητική του ελληνικού θεάτρου, αλλά και συμβάλλουν σε μια βαθύτερη αλλαγή νοοτροπίας, καθιερώνοντας ένα πιο συμπεριληπτικό και δυναμικό καλλιτεχνικό πεδίο. Ποιες είναι αυτές;

Ιόλη Ανδρεάδη: Παίζει με το κλασικό, δημιουργεί το σύγχρονο

Η Ιόλη Ανδρεάδη βρίσκεται σε δημιουργικό πυρετό. Οι πρόβες για τη νέα της παράσταση, μια πρωτότυπη θεατρική μεταφορά του "Όσα Παίρνει ο Άνεμος", κορυφώνονται. Το έργο, που συνέγραψε με τον Άρη Ασπρούλη, κάνει πρεμιέρα στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (από 25/4) και ήδη η προπώληση τείνει να γίνει ήδη sold-out – πράγμα καθόλου παράξενο για μια δημιουργό που ξέρει πώς να καθηλώνει το κοινό.

Στο ρόλο της Σκάρλετ Ο’ Χάρα η Λένα Παπαληγούρα, ενώ ως Ρετ Μπάτλερ εμφανίζεται ο Ορέστης Τζιόβας. Στο καστ συναντάμε επίσης τον Όμηρο Πουλάκη, τον Γεράσιμο Γεννατά, την Idra Kayne, την Ιφιγένεια Καραμήτρου και άλλους εξαιρετικούς ηθοποιούς, με ζωντανή μουσική από τον κορυφαίο μπασίστα Γιώργο Παλαμιώτη.

Η Ιόλη Ανδρεάδη είναι μια ανήσυχη δημιουργός που φέρνει νέα πνοή στο θέατρο. Επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, με σπουδές στο ΕΚΠΑ, τη RADA και το King’s College London (με υποτροφία από το Ίδρυμα Ωνάση), συνδυάζει την ακαδημαϊκή γνώση με την καλλιτεχνική τόλμη. Η σκηνοθετική της γλώσσα είναι ευρηματική, αιχμηρή και βαθιά πολιτική.

Στα έργα της, όπως το "Κόκκαλο", εξερευνά ζητήματα εξουσίας και πατριαρχίας, ενώ στη μουσικοθεατρική παράσταση "MANOLIS / καρδιά σε τέσσερις χορδές", ανέδειξε με μοναδικό τρόπο τη ζωή του Μανώλη Χιώτη. Μαζί με τον Άρη Ασπρούλη, έχουν συνδημιουργήσει την εντυπωσιακή τριλογία "The Artaud Trilogy", που ταξίδεψε από την Αθήνα μέχρι τη Νέα Υόρκη. Κι αν όλα αυτά δεν ήταν αρκετά, έχει αναπτύξει και τη δική της μέθοδο, το "acting yoga", που παντρεύει τη γιόγκα με την υποκριτική, προσφέροντας μια νέα προσέγγιση στην εκπαίδευση των ηθοποιών. Αυτό που κάνει την Ιόλη Ανδρεάδη ξεχωριστή είναι ότι δεν ακολουθεί την πεπατημένη. Αγαπάει το ρίσκο, πειραματίζεται και δημιουργεί ένα θέατρο ζωντανό, τολμηρό και πάντα απρόβλεπτο.

Ιώ Βουλγαράκη:  Εξερευνά τη δραματουργία με ιδιαίτερη έμφαση στη φυσικότητα της ερμηνείας

Μπορεί να μην ανακοινώθηκε ακόμα επισήμως, αλλά η Ιώ Βουλγαράκη είναι η αναπληρώτρια καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Θεάτρου και η θέση αυτή επιβεβαιώνει τη δυναμική της παρουσία στο ελληνικό θέατρο. Η Ιώ Βουλγαράκη είναι σκηνοθέτρια και δραματουργός, με μια πορεία γεμάτη τολμηρές αναγνώσεις κλασικών έργων και βαθιά ενασχόληση με τον θεατρικό λόγο. Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υποκριτική στην Ανωτέρα Σχολή Δραματικής Τέχνης του Εθνικού Θεάτρου. Η σκηνοθετική της εκπαίδευση ολοκληρώθηκε με άριστα στη Σχολή Σκηνοθεσίας του GITIS στη Μόσχα, γεγονός που διαμόρφωσε την ιδιαίτερη σκηνοθετική της ματιά.

Το 2011 ίδρυσε την ομάδα ΠΥΡ, μαζί με τον Αργύρη Ξάφη και τη Δέσποινα Κούρτη, παρουσιάζοντας ξεχωριστές παραστάσεις, όπως το "Μάκιναλ" της Σόφι Τρέντγουελ και η "Αρκουδοράχη" του Εντ Τόμας. Από τις σημαντικές στιγμές στην καριέρα της ήταν η σκηνοθεσία του "Αγαμέμνονα" στο Εθνικό Θέατρο το 2019, αλλά και της "Εκάβης" του Ευριπίδη στην Επίδαυρο το 2023, όπου αναδείχθηκε η ικανότητά της να παντρεύει τη θεατρική παράδοση με μια φρέσκια, σύγχρονη αφήγηση.

Το 2022 ανέλαβε, μαζί με τον Αργύρη Ξάφη, την καλλιτεχνική διεύθυνση του Θεάτρου Θησείον Ένα Θέατρο Για Τις Τέχνες, το οποίο επιδιώκουν να μετατρέψουν σε έναν δυναμικό πολιτιστικό χώρο. Εκεί, παρουσίασαν φέτος την "Καρένινα", μια σύγχρονη θεατρική μεταφορά του κλασικού μυθιστορήματος του Τολστόι. Η Βουλγαράκη ξεχωρίζει για τη μοντέρνα σκηνοθετική της προσέγγιση και την ικανότητά της να αναδεικνύει τη διαχρονική δύναμη των κλασικών κειμένων. 

Κατερίνα Ευαγγελάτου: Με βαθιές ρίζες και βλέμμα στο μέλλον

Η Κατερίνα Ευαγγελάτου μεγάλωσε μέσα στο θέατρο. Κόρη του σπουδαίου σκηνοθέτη Σπύρου Α. Ευαγγελάτου και της ηθοποιού Λήδας Τασοπούλου, από μικρή μπαινόβγαινε στις πρόβες, μαγεμένη από τον κόσμο της σκηνής. Αυτή η φυσική εξοικείωση με το θέατρο διαμόρφωσε το βλέμμα της και την οδήγησε σε μια εντυπωσιακή πορεία, γεμάτη τόλμη και διεθνείς συνεργασίες.

Αριστούχος απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, με σπουδές στη Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και σκηνοθεσία στη Ρωσία (GITIS) και το Λονδίνο (Middlesex University), η Ευαγγελάτου αναζητά πάντα νέους τρόπους αφήγησης κι αυτό φαίνεται σε όλες τις παραστάσεις της από την "Ερωτευμένη Νεκρή" του Τεοφίλ Γκωτιέ, τον "Χρυσό Δράκο" του Ρόλαντ Σιμελπφένιχ, τον "Φάουστ" του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε και  το "1984" του Τζορτζ Όργουελ, μέχρι την "Κωμωδία των παρεξηγήσεων" του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, τον "Βόυτσεκ" του Γκέοργκ Μπύχνερ κ.ά. 

Το 2019 ανέλαβε τη διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, ανανεώνοντάς το με εξωστρέφεια και σύγχρονη ματιά. Ένα από τα πιο σημαντικά της βήματα ήταν η αναβίωση του ιστορικού "Αμφι-Θεάτρου", του θεάτρου που δημιούργησε ο πατέρας της, δίνοντάς του νέα πνοή με παραστάσεις όπως το "The Doctor" του Ρόμπερτ Άικ, που παίζεται για δεύτερη χρονιά και ολοκληρώνει τις παραστάσεις στις 6 Απριλίου (2ο βραβείο γυναικείας ερμηνείας στη Στεφανία Γουλιώτη, 3ο βραβείο φωτισμού στον Νίκο Βλασόπουλο, στα Θεατρικά Βραβεία Κοινού 2024 από το "αθηνόραμα"). Παράλληλα, οι σκηνοθεσίες της –από την "Άλκηστη" και τον "Ιππόλυτο" στην Επίδαυρο, μέχρι τον "Ριγκολέτο" στο Ηρώδειο– φέρνουν στο προσκήνιο έναν δυναμικό, τολμηρό διάλογο με το κλασικό ρεπερτόριο.

Η σκηνοθετική της προσέγγιση χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση της αμφισημίας και της πολυπλοκότητας των ψυχολογικών και ηθικών θεμάτων, δημιουργώντας παραστάσεις που συνδυάζουν την παράδοση με τη σύγχρονη αισθητική. Με διεθνείς αναγνωρίσεις, όπως ο τίτλος του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών από τη Γαλλία, η Κατερίνα Ευαγγελάτου διατηρεί το βλέμμα της στραμμένο προς τα έξω, επαναπροσδιορίζοντας τη θέση του ελληνικού θεάτρου στη σύγχρονη σκηνή.

Ελένη Ευθυμίου: Θέατρο με φωνή και σκοπό

Το όνομα της συζητιέται πολύ τα τελευταία χρόνια για σημαντικούς λόγους. Η Ελένη Ευθυμίου είναι μια από τις πιο δυναμικές σκηνοθέτιδες του ελληνικού θεάτρου, με έργο που αναδεικνύει κοινωνικά και φεμινιστικά ζητήματα. Από τα πρώτα της βήματα, το 2009, συνεργάστηκε με νέους δημιουργούς, αναζητώντας τρόπους να συνδυάσει την τέχνη με τον κοινωνικό προβληματισμό. Η πορεία της την οδήγησε στο Εθνικό Θέατρο, όπου ανέλαβε την Πειραματική Σκηνή, δίνοντάς της έναν νέο προσανατολισμό. Οι σκηνοθεσίες της έχουν πάντα έναν βαθύ ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Στο "Και Τώρα: Ο Κόσμος!" (2020), που παρουσιάστηκε στο Εθνικό Θέατρο, εξερεύνησε τη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία μέσα από μια πολυφωνική, τολμηρή αφήγηση.

Το "Φουέντε Οβεχούνα" (2021) έφερε στο προσκήνιο την έννοια της συλλογικής αντίστασης, ενώ το "Στο σώμα της" συνδημιουργία της Ευθυμίου, με τη Σοφία Ευτυχιάδου και τη Νεφέλη Μαϊστράλη (2024) αποτέλεσε έναν ύμνο στο γυναικείο σώμα και τις εμπειρίες του. Με το "Αγάπη",  έργο που έγραψε με τη Σοφία Ευτυχιάδου και παίχτηκε στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης "Κάρολος Κουν",  μια παράσταση αφιερωμένη στην τρίτη ηλικία και βασισμένη σε προσωπικές μαρτυρίες, επιχειρεί ξανά, μέσα από τη σκηνοθεσία της, να φέρνει στο προσκήνιο την ανθρώπινη εμπειρία με συγκινητικό τρόπο.

Με ιδιαίτερη έμφαση στη φεμινιστική σκηνοθετική ματιά, η Ελένη Ευθυμίου δημιουργεί θέατρο που δεν φοβάται να αμφισβητήσει, να προβληματίσει και να δώσει φωνή σε όσους την έχουν ανάγκη. Το έργο της είναι μια διαρκής πρόσκληση σε διάλογο – για την κοινωνία, την ισότητα και την ανθρώπινη ύπαρξη.

Γεωργία Μαυραγάνη: Από την Κίνηση Μαβίλη στο θέατρο ντοκουμέντο

Από το 2000 έως το 2004, η Γεωργία Μαυραγάνη συνεργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη με σημαντικούς Έλληνες σκηνοθέτες, όπως οι Γιάννης Χουβαρδάς, Μιχαήλ Μαρμαρινός, Γιάννης Μόσχος, Βίκυ Γεωργιάδου και Θοδωρής Γκόνης. Στην πορεία της, η Μαυραγάνη συνδέθηκε έντονα με την Κίνηση Μαβίλη, μια ομάδα που αμφισβήτησε τα παραδοσιακά όρια του θεάτρου και πειραματίστηκε με νέες φόρμες.

Ως μέλος αυτής της ομάδας, πίστευε πως το θέατρο μπορεί και πρέπει να αποτελέσει ζωντανό διάλογο με την κοινωνία, με έντονη την ανάγκη να ενσωματώσει τη σύγχρονη πραγματικότητα και τα επείγοντα κοινωνικά ζητήματα. Όπως είχε δηλώσει το 2010 σε μια συνάντηση με την Κίνηση Μαβίλη, "Δεν ζητάμε πολυτελή μεταχείριση, αλλά τις κατάλληλες συνθήκες για την έρευνά μας". Η σκηνοθετική της πορεία χαρακτηρίζεται από ένα διαρκές ταξίδι προς την κοινωνική αποτύπωση, το οποίο ξεκινά με το έργο "Όχι αθώος πια" (2014), στο οποίο συνεργάστηκε με εφήβους, φέρνοντας στην επιφάνεια τις ανησυχίες τους και δημιουργώντας μια έντονη, αυθεντική φωνή.

Η Γεωργία Μαυραγάνη αναζητά πάντοτε το συλλογικό στοιχείο στο θέατρο, εστιάζοντας στο πώς η ατομικότητα συνδέεται με την κοινωνία. Η αγάπη της για το θέατρο ντοκουμέντο, όπως εκφράστηκε στην παράσταση "Το γήρας – Ένα χορικό", αναδεικνύει φωνές που συνήθως μένουν περιθωριοποιημένες, ενώ το "Εχθρός της τάξης" (2017) στην Εφηβική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου παρουσίασε τη δυναμική και τις αντιφάσεις της εφηβικής ηλικίας. Το 2024, η Μαυραγάνη σκηνοθέτησε το "Ονειρόδραμα" του Στρίντμπεργκ στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, συνεχίζοντας να διερευνά και να ανανεώνει τις θεατρικές φόρμες.

Πέρα από τη σκηνοθεσία, η Γεωργία Μαυραγάνη διακρίνεται και για την προσφορά της στην εκπαίδευση, έχοντας αναπτύξει σημαντικό έργο στον τομέα της διδασκαλίας και της καθοδήγησης νέων καλλιτεχνών, κάτι που ενισχύει τη δέσμευσή της στην προώθηση του θεάτρου ως εργαλείου κοινωνικής αλλαγής και προσωπικής έκφρασης.

Τώνια Ράλλη: Μια τέχνη που δεν χωράει σε όρια

Η Τώνια Ράλλη είναι από εκείνες τις καλλιτέχνιδες που δεν χωράνε σε στεγανά. Πολυσχιδής προσωπικότητα συνδυάζει τη σκηνοθεσία, τη μουσική, τη σκηνογραφία και την ενδυματολογία. Όποιος έχει παρακολουθήσει τη δουλειά της ξέρει καλά πως η τέχνη της είναι μια διαρκής εξερεύνηση. Από το Skidmore College της Νέας Υόρκης μέχρι το Rabbithole και το Space Baby στην καρδιά της Αθήνας, η πορεία της είναι γεμάτη τόλμη και ανοιχτούς ορίζοντες. Η ίδια δεν φοβάται να βουτήξει στο σκοτάδι. Στον "Αντεροβγάλτη" (2016-17) σκηνογράφησε και έντυσε την παράσταση σε τρία επεισόδια, εξερευνώντας την έννοια της αλήθειας και της πραγματικότητας. 

Στο "Κοράκι" (2024), έφερε μια γοτθική, σχεδόν στοιχειωτική ατμόσφαιρα στη σκηνή, μετατρέποντας το θέατρο σε έναν κόσμο που παγιδεύει τον θεατή μέσα στη μελαγχολία και την ομορφιά του Πόε. Στην "Εσύ, η ζωώδης μηχανή" (2024), μια παράσταση-εμπειρία που αναδύθηκε από το ομώνυμο βιβλίο της Ελένης Σικελιανού, ο χώρος γινόταν μέρος της ίδιας της αφήγησης, προκαλώντας το κοινό να αφεθεί σε ένα σύμπαν όπου η ποίηση γινόταν σάρκα και οστά. Δεν είναι τυχαίο ότι η Τώνια Ράλλη συνιδρύει την Ομάδα Νοσταλγία το 2000 μαζί με τον Γιώργο Σίμωνα και φέτος γιορτάζουν 25 χρόνια δημιουργικής παρουσίας! Από τότε, το Rabbithole έγινε κάτι παραπάνω από μια θεατρική σκηνή — έγινε μια εστία δημιουργίας, ένα καταφύγιο για όσους αναζητούν ένα διαφορετικό θεατρικό λεξιλόγιο. Και όταν αυτό δεν έφτανε, ήρθε το Space Baby στον Κεραμεικό, ένας χώρος που αγκαλιάζει την performance, τα εικαστικά, την ίδια την έννοια του πειραματισμού.

Ό,τι κάνει η Ράλλη κουβαλά μια αίσθηση αναζήτησης. Δεν παραδίδεται στην ευκολία, δεν αναπαράγει δοκιμασμένες συνταγές. Κάθε παράσταση, κάθε project μοιάζει με μια χειρονομία που αναμετριέται με τον χώρο, το σώμα, την ποίηση, τη φαντασία. Φέτος έχει αναλάβει τη μουσική σύνθεση στη "Γραμμή σκιάς" του Τζόζεφ Κόνραντ, που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Σίμωνας και παίζεται στο Rabbithole, έως 15/4. 

Αργυρώ Χιώτη: Όταν το θέατρο ανασαίνει ρυθμό και σώμα

Δεν είναι εύκολο να μιλήσεις για την Άργυρω Χιώτη χωρίς να αφεθείς στη ρυθμική δίνη που δημιουργεί η ίδια στη σκηνή. Οι παραστάσεις της δεν είναι απλώς έργα — είναι τελετουργίες, όπου ο λόγος, το σώμα και η μουσική συγχωνεύονται σε μια εμπειρία που δεν παρακολουθείς απλώς, αλλά βιώνεις. Η καριέρα της Χιώτη, που ξεκίνησε από τη Δραματική Σχολή "Μορφές" του Θεάτρου "Εμπρός", όπου αποφοίτησε το 2000, είναι γεμάτη από έρευνα, πειραματισμό και σφαιρική εκπαίδευση.

Η ίδια δεν περιορίστηκε σε μια μόνο πτυχή του θεάτρου. Απόκτησε πτυχίο Θεατρικών Σπουδών και μεταπτυχιακό τίτλο στη σκηνοθεσία και τη δραματουργία από το Πανεπιστήμιο της Provence στη Γαλλία. Αυτή η ακαδημαϊκή της βάση, σε συνδυασμό με τη βιωματική της καλλιτεχνική πορεία, την καθιστούν μια από τις πιο ολοκληρωμένες σκηνοθέτιδες της γενιάς της.

Θυμάμαι την πρώτη φορά που μπήκα σε μια από τις παραστάσεις της ομάδας της Vasistas, στην "Κόκκινη σκουφίτσα, Εγώ και ο λύκος μου" που παίχτηκε στο πλαίσιο των Δοκιμών του Αμόρε (2005). Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα πως το θέατρο μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από αναπαράσταση — μπορεί να είναι μια εμπειρία που σε ξεβολεύει, που σε κάνει να νιώθεις το ίδιο σου το σώμα διαφορετικά.

Στις παραστάσεις όπως είναι "Η Θεία Κωμωδία" (2012), "Domino" (2016), "Χοηφόροι" (2017), "Νερό της Κολωνίας" (2019-20), "Μυστήριο 115 – Μεγάλα και μικρά πλοία" (2023), κ.ά. χτίζει κόσμους που πάλλονται. Έχει την ικανότητα να ανακαλύπτει τη μουσικότητα της γλώσσας, να μετατρέπει τον λόγο σε ρυθμό, τις φωνές σε πολυφωνικά τοπία. Είτε δουλεύει με αρχαία κείμενα είτε με σύγχρονα, το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο: κάτι που μοιάζει με όνειρο, μια ζωντανή παρτιτούρα όπου οι ηθοποιοί δεν υποδύονται, αλλά μεταμορφώνονται.

Η ομάδα Vasistas έλαβε για την παράσταση "Spectacle” (παραγωγή Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου 2011) την Τιμητική Διάκριση Νέων Δημιουργών 2011 από την Ένωση Κριτικών Θεάτρου και Χορού και η Αργυρώ Χιώτη τιμήθηκε το 2013 με το βραβείο "Ελευθερία Σαπουντζή" για το σκηνοθετικό και καλλιτεχνικό της έργο. Αυτό που την κάνει να ξεχωρίζει είναι η αισθητική της ματιά, αλλά και η ανάγκη της να διαρρήξει τα όρια. Το θέατρο της Χιώτη δεν είναι κάτι που καταναλώνεις από την ασφάλεια της θέσης σου. Σε τραβάει μέσα του, σε κάνει κομμάτι του ρυθμού του.

Δεν είναι τυχαίο που η δουλειά της έχει ταξιδέψει πέρα από τα ελληνικά σύνορα, που έχει αναγνωριστεί διεθνώς—γιατί ανήκει σε ένα είδος θεάτρου που μιλάει μια γλώσσα πανανθρώπινη: τη γλώσσα του σώματος, του ήχου. Και τώρα, στο τιμόνι του Εθνικού Θεάτρου, έρχεται να φέρει μαζί της αυτή την αίσθηση ρίσκου, ανατροπής και μουσικότητας. Ίσως αυτό είναι που χρειάζεται το ελληνικό θέατρο σήμερα — κάποιον που το βλέπει όχι ως μηχανισμό, αλλά ως έναν ζωντανό οργανισμό που αναπνέει, πάλλεται και ψάχνει διαρκώς νέους ρυθμούς.