Ρομέο Καστελούτσι: "Είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι η βία μπορεί να εξαλειφθεί"

Είκοσι τρεις άνδρες εκτελούν πειθαρχημένα τις εντολές που ακούν στα ακουστικά τους. Μία φωνή τους καθοδηγεί και αυτοί, ντυμένοι με αστυνομικές στολές, επιδίδονται σε τρομερές πράξεις βίας και εξευτελισμού. Ελάχιστα λόγια ακούγονται, η παράσταση είναι κυρίως μια σωματοποιημένη μεταφορά της αστυνομικής βίας - μάλιστα, δεν συμμετέχει παρά ένας ηθοποιός˙ άλλοι δύο είναι πραγματικοί αστυνομικοί και οι υπόλοιποι εθελοντές. Αυτός είναι ο πυρήνας της δράσης στην τελευταία δουλειά του Ρομέο Καστελούτσι, "Bros, όπως Αδερφοί", που θα δούμε στην Αθήνα, χάρη στην πρωτοβουλία της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Ο ίδιος εμφανίστηκε ευδιάθετος και παραπάνω από πρόθυμος να μοιραστεί μαζί μας τις σκέψεις του, στη συνέντευξη που μας παραχώρησε διαδικτυακά από το Teatro Comandini στην Τσεζένα της Ιταλίας. Η διαδρομή της παράστασης ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2021 στο Λουγκάνο, ως site specific παράσταση ανοιχτού χώρου, και έκτοτε δουλεύτηκε εκ νέου, προκειμένου να προσαρμοστεί σε κλειστά θέατρα, όπως η σκηνή της Στέγης, όπου θα παρουσιαστεί από τις 28 Σεπτεμβρίου ως τις 2 Οκτωβρίου.

"Πρόκειται για μια παράσταση που θέλαμε πολύ να φέρουμε εδώ", τόνισε στον χαιρετισμό της η Υπεύθυνη Δραματουργίας της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, Ιλειάνα Δημάδη, "τόσο φυσικά λόγω του δημιουργού, όσο, κυρίως, λόγω του θέματός της". Πράγματι, έχοντας στον πυρήνα της το ζήτημα της αστυνομικής βίας, ένα παγκόσμιο φαινόμενο από το οποίο η Ελλάδα μετράει σημαντικές πληγές, η παράσταση είναι κάτι περισσότερο από πολυαναμενόμενη. Για τη δημιουργία της, ο Καστελούτσι δεν εμπνεύστηκε από κάποιο συγκεκριμένο γεγονός -αν και συχνά το διαμέρισμά του στο Παρίσι βρέθηκε στο επίκεντρο έντονων συγκρούσεων μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας-, όμως λίγο αφότου η ιδέα είχε διαμορφωθεί μέσα του, υπήρξε μία οδυνηρή σύμπτωση που επιβεβαίωσε την επιτακτικότητά της: η δολοφονία στις ΗΠΑ του Τζορτζ Φλόιντ.

Παρόλο που η παράσταση πιθανότατα γεννάει αναφορές σε πραγματικά γεγονότα ή θυμίζει οικείες καταστάσεις, ο Καστελούτσι δεν δημιούργησε μια παράσταση που απεικονίζει την πραγματικότητα. Εξάλλου, το θέατρό του πόρρω απέχει από τον ρεαλισμό και την αναπαράσταση: "Αυτό που θα δείτε είναι πολύ πιο αφηρημένο και βαθύ από μια απεικόνιση της βίας. Είναι βίαιο, ναι, αλλά αφηρημένο σαν εφιάλτης, δημιουργεί αναφορές και εικόνες που ‘διαβάζονται’ καλύτερα με την εσωτερική όραση", είπε - προετοιμάζοντάς μας για μια παράσταση που εναρμονίζεται με τις αναζητήσεις του και συνομιλεί με βαθιά οντολογικά και υπαρξιστικά ζητήματα.

Θεωρεί τον εαυτό του πολιτικό ον -"σε κάθε μας πράξη κάνουμε μια πολιτική επιλογή, ακόμη κι όταν δεν το συνειδητοποιούμε"-, αλλά δεν χαρακτηρίζει το θέατρό του ακτιβιστικό: "Δεν είναι ο στόχος μου να εκφράσω ιδεολογία επί σκηνής, ούτε πιστεύω στο ακτιβιστικό θέατρο, καθώς αυτό τοποθετεί μια άλλη ιδεολογία απέναντί του. Το θέατρο, όμως, εναντιώνεται στον Ρεαλισμό, όχι σε κάποιον ή κάτι άλλο. Λειτουργεί ως μια πύλη προς ένα άλλον βαθμό συνειδητότητας του εαυτού". Γι’ αυτό και το "Bros, όπως Αδερφοί" δεν κάνει ευθεία κριτική: "η κριτική εναντίον της αστυνομικής βίας φυσικά υπονοείται, αλλά δεν λέγεται. Το θέατρο δεν είναι σλόγκαν", τονίζει. Ούτε το γεγονός ότι συμμετέχουν κυρίως ερασιτέχνες (για την ακρίβεια, μόνο ένας επαγγελματίας ηθοποιός, δύο αστυνομικοί και πολλοί "άνθρωποι από το δρόμο"), θα έπρεπε να ερμηνευτεί ως "λοξοδρόμηση" του ύφους του για χάρη μιας παράστασης ντοκουμενταρίστικης ή ρεαλιστικής υφής.

"Η απόφαση για τη σύνθεση της ερμηνευτικής ομάδας είναι μεν ενδιαφέρουσα ως αισθητική επιλογή", σχολίασε, "λήφθηκε όμως γιατί λειτουργεί ως μεταφορά. Οι ερμηνευτές υπακούουν σε εντολές που δεν γνωρίζουν εκ των προτέρων, εντολές που ακούν στα ακουστικά που φορούν. Έτσι, η εντολή γίνεται δράση - κάτι που δεν παρατηρείται μόνο στην αστυνομία αλλά συνολικά στην κοινωνία". Άλλωστε, ο Καστελούτσι βλέπει την αστυνομία ως μια μεταφορά για το σύνολο της κοινωνίας: "η οπτική μου είναι σαφώς πολιτική, όμως περισσότερο αντιμετωπίζω τη βία ως ανθρωπολογικό, ακόμη και φιλοσοφικό, θέμα. Δεν είναι τυχαίο ότι η αρχαία τραγωδία ασχολήθηκε τόσο πολύ με τη βία. Πρόκειται για μια έκφανση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία είναι ουτοπικό να θεωρούμε ότι μπορεί να εξαλειφθεί", μας είπε.

Η απόφαση για τη συμμετοχή ερασιτεχνών, που ανεβαίνουν στη σκηνή μόνο με μιας ημέρας πρόβα και είναι διαφορετικοί κάθε φορά (εδώ θα συμμετάσχουν Έλληνες ερμηνευτές) σχετίζεται με την επιθυμία να εξετάσει πώς καθημερινοί, συνηθισμένοι άνθρωποι λειτουργούν ως ένα σώμα μόλις φορέσουν τη στολή -κάτι που φανερώνει και η ίδια η γλώσσα: ως Corpo di Polizia, Αστυνομικό Σώμα, ονομάζεται (και) στην Ιταλία  η αστυνομία˙ και βέβαια, πώς η στολή γίνεται συνώνυμο της εξουσίας και της δύναμης. "Ο πυρήνας των ίδιων των νόμων εμπεριέχει τη βία, αφού έχει δώσει τη δικαιοδοσία στην αστυνομία να τη χρησιμοποιεί", είπε.

Στην κουβέντα, ο Καστελούτσι επανέρχεται συνεχώς στην ανάγκη να δημιουργεί θέατρο που δεν ταυτίζεται με την κυριολεξία. Εξάλλου, στην παράσταση που θα δούμε δεν θα ακουστεί καθόλου λόγος, παρά μόνο σε μια προφητεία που θα εκφωνήσει ο Ρουμάνος ηθοποιός και θα παραμείνει αμετάφραστη. Η παράσταση θα λειτουργήσει ως σωματική, εικαστική και μουσική περφόρμανς, σαν μια τελετουργία που αγγίζει επίπεδα πέρα από το απτό και κυριολεκτικό. Αυτά είναι τα βασικά εργαλεία της δουλειάς του: το σώμα και η παρουσία του ηθοποιού, η δύναμη της εικόνας, η εικαστική γλώσσα, τα σύμβολα, η μουσική (εδώ την υπογράφει ο πειραματιστής της ηλεκτροακουστικής μουσικής Σκοτ Γκίμπονς). Ίσως επειδή άλλες τέχνες τον γοητεύαν σε νεαρή ηλικία, παρά το θέατρο: οι εικαστικές τέχνες, η αρχιτεκτονική, η λογοτεχνία. "Δεν σκόπευα να ασχοληθώ με το θέατρο, αλλά σαν να έπεσα μέσα του", είπε, τονίζοντας -χαριτολογώντας, ίσως- πως αν ξεκινούσε τώρα την καριέρα του, θα επέλεγε άλλο μονοπάτι. Όσο για το μέλλον, αυτό το ονειρεύεται κάπου κοντά στη φύση, σε μια φάρμα με ζώα - ως μια επιστροφή, ίσως, στην παιδική του ηλικία, που την πέρασε με τους αγρότες γονείς του. 

Κι όμως στο θέατρό του ο Καστελούτσι πέτυχε να συνενώσει όλα τα πεδία που τον ενδιέφεραν, και τον οδήγησαν στο δικό του θέατρο, που είναι τόσο αναγνωρίσιμο αλλά και τόσο πολύπλευρο, διαρκώς μεταβαλλόμενο, καθόλου στατικό. Μάλλον επειδή δεν πιστεύει στις σκηνοθετικές μεθόδους: "Η μέθοδος, το σκηνοθετικό ύφος είναι μια πανοπλία που σε προστατεύει, γίνεται συνήθεια. Στο θέατρο χρειάζεσαι την έκπληξη", είπε. "Η έκπληξη δεν είναι περιέργεια, είναι ζήτημα υπαρξιακής σημασίας. Χρειάζεται να βιώνεις κάθε φορά μια αυθεντική συνάντηση με τη σκηνή". Κι έτσι, τώρα, για πρώτη φορά στην καριέρα του αφέθηκε στην έκπληξη να παραδώσει μια δουλειά στην οποία δεν έχουν προηγηθεί ενδελεχείς πρόβες, έστω κι αν η ιδέα είναι πλήρως οργανωμένη, δεν υπακούει στην αυτοσχεδιαστική ελευθερία.

Για πέντε βράδια, είκοσι τρεις άνδρες θα ανεβούν στην κεντρική σκηνή της Στέγης, ως ένα Σώμα έτοιμο να κατασπαράξει την ίδια του τη σάρκα, υπακούοντας σε άνωθεν εντολές. Ο Καστελούτσι δεν φοβάται τις αντιδράσεις, είναι συνηθισμένος σε αυτές: "Το θέατρο πρέπει να προκαλεί ‘σκάνδαλα’. Όχι με την έννοια της πρόκλησης, αλλά της αφύπνισης, της έκπληξης, της μεταστροφής του βλέμματος", λέει. Η συνέχεια, επί σκηνής…