Σε λίγο θα γιορτάσετε τα 10 χρόνια της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Τι ονειρευόσασταν όταν αρχίζατε την προσπάθεια, τι πιστεύετε ότι έχετε πετύχει μέχρι σήμερα;
Προσπαθήσαμε όλα αυτά τα χρόνια να μιλήσουμε για πράγματα που μας ενδιαφέρουν, γι’ αυτά που νομίζουμε ότι αξίζει να απασχολούν τους πάντες. Και μιλήσαμε μέσα από το αντικείμενο που ξέρουμε να διαχειριστούμε, τον πολιτισμό. Θέλαμε να υπάρχουμε στην πόλη και μάλιστα στο κέντρο της. Θέλαμε να είμαστε αθηνοκεντρικοί και να λειτουργούμε με τη λογική ότι όταν μιλάμε για πολιτισμό, δεν μιλάμε μόνο για τέχνες.
Στη Στέγη δεν λέμε ότι ο σκοπός μας είναι να κάνουμε καλές παραστάσεις. Δεν λέμε καν ότι η δουλειά μας είναι η κοινωφέλεια. Η δουλειά μας είναι να πυροδοτούμε συζητήσεις και να προσπαθούμε να κινούμε τα πράγματα προς το καλύτερο για θέματα που είναι όντως σημαντικά, όπως η ελευθερία, η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Θα αλλάζατε κάτι; Υπάρχει κάτι που θα μπορούσατε να κάνετε καλύτερα;
Υπάρχουν εκατοντάδες πράγματα που θα μπορούσαμε να κάνουμε καλύτερα, αλλά δεν έχει σημασία. Εμείς αισθανόμαστε ότι είμαστε ακόμη στην αρχή. Έχουμε όλα τα περιθώρια να κάνουμε όσα δεν κάναμε από εδώ και πέρα. Επιπλέον, θεωρώ πιο σημαντικό να παίρνεις το ρίσκο και να μη σου βγαίνει παρά να μην το παίρνεις καθόλου και, με οδηγό και λάβαρο την ασφάλεια, να κινείσαι αμέριμνος και ασφαλής με ένα ροζ συννεφάκι πάνω από το κεφάλι σου. Δεν πειράζει, ας γίνονται και λάθη…
Έχει αλλάξει κάτι στη δική σας φιλοσοφία από τότε που ξεκινήσατε μέχρι σήμερα; Έχουν αλλάξει κάποιες προτεραιότητες;
Το Ίδρυμα Ωνάση είναι ένα δαρβινικό ίδρυμα. Δηλαδή η εξέλιξη είναι στη φύση του. Εξελίσσεται κάθε μέρα. Καταρχάς, αν θυμάστε, στην αρχή της η Στέγη δεν ήταν καθόλου συνδεδεμένη με το ίδρυμα. Δεν θέλαμε να επιβάλουμε σε αυτό το παιδί ένα επίθετο προτού ακόμη συστηθεί. Οπότε η σύνδεση με την οικογένεια έγινε μετά την εφηβεία του και μετά ξαναγύρισε στην εφηβεία του για να διατηρήσει την επαναστατικότητά του.
Η φιλοσοφία όμως δεν αλλάζει. Αυτό που γίνεται είναι ότι η πολιτική και η στρατηγική μας εξελίσσονται. Αυτό σημαίνει ότι είσαι συναφής με τον καιρό σου, είσαι συγχρονισμένος με οτιδήποτε συμβαίνει. Άρα αυτό που αλλάζει είναι οι λέξεις, που έρχονται πολύ ψηλά στις προτεραιότητές μας. Λέξεις που ήταν βέβαια πάντα εκεί. Διότι δεν έχεις να κάνεις μόνο με το DNA του ιδρύματος, αλλά και αυτό που έχει ο καθένας μας εδώ. Διότι η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση δεν είναι μια ιδέα... Είναι πολλοί άνθρωποι μαζί που σκέφτονται, διαφωνούν, δουλεύουν, συγκρούονται, τα ξαναβρίσκουν και συνεχίζουν. Άρα όσο αλλάζουμε εμείς ως πρόσωπα, ο καθένας μας ξεχωριστά, τόσο εξελίσσεται και ο οργανισμός. Είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης ενέργειας και γι’ αυτό μιλάμε για το «human capital» και όχι για το «capital» που φυσικά υπάρχει, αλλά ευτυχώς δεν είναι μόνον αυτό. Άρα αυτό που θα καθορίσει τα επόμενα δέκα χρόνια είναι λέξεις που βρίσκονται στο λεξιλόγιό μας, αλλά για διάφορους λόγους τώρα βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα.
Ποιες είναι αυτές;
Θα έλεγα ότι η προτεραιότητά μας τώρα είναι η κλιματική αλλαγή, την οποία ούτως ή άλλως έχουμε στην ατζέντα μας εδώ και χρόνια. Είμαστε ένας οργανισμός απόλυτα συνειδητοποιημένος στο συγκεκριμένο ζήτημα. Άρα αυτή θα έλεγα ότι είναι η μεγάλη υπόθεση όλων μας αυτήν τη στιγμή. Και από εκεί και πέρα, όσον αφορά τα εργαλεία ή τον τρόπο με τον οποίο χειριζόμαστε τα πράγματα, θα έλεγα ότι αυτό που ανεβαίνει κι έχει γίνει περισσότερο ορατό τελευταία είναι η λέξη «διαδικασία». Αυτό δηλαδή που έχουμε πει πολλές φορές: επενδύουμε στη διαδικασία και στα πρόσωπα και μετά στο προϊόν.
Θα έλεγα ότι το Onassis Air (Artist-in-Residence), που τρέχει αυτήν τη στιγμή στη Φρυνίχου, είναι ενδεικτικό αυτής της κατεύθυνσης. Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και λειτουργεί από τον διευθυντή του Onassis AiR Ash Bulayev και τη δημιουργική παραγωγό/δραματουργό του προγράμματος Νεφέλη Μυρωδιά. Μιλάμε για ένα ετήσιο πρόγραμμα με έδρα το κέντρο της Αθήνας, που εγκαινιάστηκε το 2019 και στοχεύει σε ένα οικοσύστημα τεχνών προσανατολισμένο λιγότερο στο καλλιτεχνικό «αποτέλεσμα» και περισσότερο στην καλλιτεχνική ερευνητική διαδικασία. Σε αυτό διάφορα πρόσωπα από όλον τον κόσμο υπέβαλαν την αίτησή τους, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους μέσα από ένα open call. Και τώρα Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες, επιμελητές και διανοητές, δουλεύουν μαζί, μαγειρεύουν μαζί, τρώνε μαζί, σκέφτονται μαζί και ο καθένας δουλεύει ξεχωριστά και σε συνεργασία με τους άλλους.
Η διαδικασία που σε κάνει να πας παραπέρα είναι το στοίχημά μας, το οποίο ταιριάζει απόλυτα στη νοοτροπία του Ιδρύματος Ωνάση, λόγω των υποτροφιών που δίνει. Οι υποτροφίες έχουν αλλάξει τον τελευταίο καιρό· έχουν μετατραπεί σε scholarships, fellowships, residencies, internships, ώστε να δουλεύουμε ξεχωριστά με κάθε πρόσωπο ανάλογα με τις ανάγκες του. Όλα γίνονται με βάση τις ανάγκες του υπότροφου. Αυτό που επιθυμούμε στο ίδρυμα είναι όσο γίνεται πιο σύντομα να είμαστε άχρηστοι στο πρόσωπο που έχουμε υποστηρίξει. Θέλουμε να δώσουμε μια υποτροφία και μετά ο καλλιτέχνης, ο γιατρός, ο επιστήμονας να μην έχει ανάγκη κανέναν για να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Να έχει απολέσει κάθε φόβο. Εμείς είμαστε εδώ για να ξεφοβίζουμε.
«Θεωρώ πιο σημαντικό να παίρνεις το ρίσκο και να μη σου βγαίνει, παρά να μην το παίρνεις καθόλου και, με οδηγό και λάβαρο την ασφάλεια, να κινείσαι αμέριμνος και ασφαλής με ένα ροζ συννεφάκι πάνω από το κεφάλι σου».
Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση είναι ένα παιδί που γεννήθηκε μέσα στην κρίση κι εξακολουθεί να λειτουργεί σε ένα (μετα)κρισιακό περιβάλλον. Αυτό κατά πόσο έχει επηρεάσει τη δράση σας;
H Στέγη έχουμε ξαναπεί ότι δεν γεννήθηκε παρά την κρίση. Γεννήθηκε εξαιτίας της κρίσης. Όταν είσαι ένα ίδρυμα ισχυρό, που έχει σχέση με το χώρο του πολιτισμού εδώ και σαράντα πέντε χρόνια, αγωνιά για την Αθήνα αλλά και τη θέση μας στον κόσμο και του αρέσει η εξωστρέφεια, είναι λογικό να θέλεις να βοηθήσεις σε κρίσιμες στιγμές. Εκεί είχε το θάρρος το Ίδρυμα Ωνάση να δημιουργήσει τη Στέγη, όχι ως ένα ωραίο κτίριο μέσα στο οποίο θα γίνονται ωραίες παραστάσεις, αλλά ως μια πλατφόρμα στην οποία οι δημιουργοί –ανάμεσά τους και πολλοί Έλληνες– να έχουν ό,τι εργαλείο χρειάζονται, οικονομικό, τεχνικό κι επικοινωνιακό, για να μπορέσουν να αποδώσουν και να εκφράσουν την τρέχουσα κατάσταση.
Δεν θέλαμε να λειτουργήσουμε σαν γυάλα στην οποία όποιος μπαίνει δεν θα καταλαβαίνει τι ακριβώς γίνεται έξω. Αντιθέτως, επιθυμούσαμε να είμαστε η Στέγη –ένα καθόλου μεγαλοπρεπές όνομα– στην οποία θα έρθει κάποιος για να δει καθαρότερα τι γίνεται μέσα και γύρω του. Κι εκείνη η στιγμή ήταν όντως μια στιγμή κρίσης σε όλα τα επίπεδα. Η Στέγη έπαιξε έναν ρόλο που η πολιτεία δεν μπορούσε να παίξει τότε. Δεν θέλουμε να υποκαταστήσουμε την πολιτεία.
Εμείς θέλουμε η παιδεία, η υγεία, ο πολιτισμός να παρέχονται από την πολιτεία, είναι ευρωπαϊκά κεκτημένα αυτά τα πράγματα και πρέπει να παλεύουμε για είναι προσβάσιμα από όλους. Άρα το θέμα μας είναι η συνεργασία, η σύμπραξη, η συνομιλία με την πολιτεία, και αυτό μας φέρνει στο σήμερα. Μα δεν είναι ίδια η Ελλάδα όπως ήταν πριν από μία δεκαετία. Δεν είναι ίδια καν η κρίση. Δεν λέω αν βγήκαμε ή δεν βγήκαμε. Δεν μιλάω για τα νούμερα αυτήν τη στιγμή, αλλά σίγουρα δεν είμαστε εκεί που ήμασταν πριν από πέντε χρόνια. Δεν είμαστε τόσο καταβεβλημένοι. Άρα, σε αυτήν τη χρονική στιγμή, έχουμε να κάνουμε μια άλλη δουλειά.
Πριν από λίγες ημέρες ανακοινώσατε το πρόγραμμα της νέας σεζόν. Πώς μετράτε την επιτυχία ενός προγράμματος; Υπάρχουν ποσοτικά ή ποιοτικά κριτήρια;
Μόνο ποιοτικά. Από την άλλη, βέβαια, δεν θα ήταν ωραίο να κάνουμε κάτι που δεν αφορά κανέναν. Φαντάζεσαι να κάναμε κάτι που αρέσει μόνο σε εμάς και σε κανέναν άλλον; Από εκεί και πέρα όμως είμαστε ένα ίδρυμα που λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. Στο επίπεδο της υγείας κάνουμε πράγματα που αφορούν τους πάντες. Το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο ήταν απαραίτητο και ανέβασε τον πήχη και για τα υπόλοιπα νοσοκομεία. Και μιλάμε για ένα νοσοκομείο στο οποίο έχει πρόσβαση ο καθένας. Δεν είναι ένα ιδιωτικό νοσοκομείο.
Τώρα πάμε να δημιουργήσουμε το Ωνάσειο Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο. Εκεί θα χρειαστείς τους καλύτερους για να δημιουργήσεις στη χώρα μια εστία άριστων ανθρώπων, που δεν θα φύγουν στο εξωτερικό ή θα γυρίσουν και θα είναι οι καλύτεροι σε αυτό που κάνουν. Και από την άλλη, χρειάζεσαι δωρητές οργάνων για να κάνεις μια μεταμόσχευση. Έτσι καλείσαι να ανοίξεις μια συζήτηση πάνω στο τι σημαίνει να είσαι συνειδητός πολίτης, που χαρίζει τα όργανά του σε έναν συνάνθρωπο. Άρα καταλαβαίνετε ότι στο κομμάτι της υγείας μιλάμε με όλον τον κόσμο.
Επίσης, στο κομμάτι της παιδείας κάνουμε πράγματα που αφορούν τους πάντες. Στο κομμάτι της τέχνης λέμε ότι κάνουμε αυτό που μας αρέσει. Μπορεί να ακουστεί αλαζονικό, μπορεί να ακουστεί ελιτίστικο, αλλά δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα. Επίσης κάνουμε και μια πρόταση ως Στέγη. Και η πρόταση δεν μπορεί να απαντά στην ερώτηση «τι θέλει τώρα ο κόσμος;».
Διαπιστώνω ότι η Στέγη χρησιμοποιεί τη λέξη «εκπαίδευση» όλο και περισσότερο όσο περνούν τα χρόνια...
Το ίδρυμα τρέχει το κομμάτι της παιδείας τα τελευταία σαράντα πέντε χρόνια με υποτροφίες και σύνδεση με εκατό πανεπιστήμια σε ολόκληρο τον κόσμο, ενώ υπάρχουν 7.500 υπότροφοι. Και δεν μιλάμε για υποτροφίες που δίνονται επειδή κάποιος σήκωσε ένα τηλέφωνο. Να φανταστείς τις βλέπουν οι ακαδημαϊκοί μας σύμβουλοι χωρίς καν να συναντηθούν μεταξύ τους, χωρίς να ξέρουν ποιος είναι ο ένας και ποιος ο άλλος, ενώ υπάρχουν αλγορίθμοι που καθιστούν αδύνατη κάθε παρέμβαση. Ο καθένας μπορεί να διεκδικήσει μια υποτροφία και να την πάρει, πέρα από ηλικία, φύλο, εθνικότητα κ.λπ.
Υπάρχει γενικότερα μια πολιτική υπέρ της διαφορετικότητας στη Στέγη, που ξεφεύγει από τους τέσσερις τοίχους του κτιρίου της.
Ναι, διότι είναι σημαντικό να ακούει κάποιος που δεν είδε ποτέ μια παράσταση στη Στέγη ή δεν πέρασε ποτέ την πόρτα της ότι το Ίδρυμα Ωνάση μιλάει για τη διαφορετικότητα και συμμετέχει στο Pride. Επίσης, εμείς δεν παίρνουμε χρήματα από τον Έλληνα φορολογούμενο και αυτό μας δίνει την ελευθερία να λέμε πράγματα που άλλοι δυσκολεύονται να πουν.
«Το Ίδρυμα Ωνάση είχε το θάρρος να δημιουργήσει τη Στέγη όχι ως ένα ωραίο κτίριο μέσα στο οποίο θα γίνονται ωραίες παραστάσεις, αλλά ως μια πλατφόρμα στην οποία οι δημιουργοί –ανάμεσά τους και πολλοί Έλληνες– να έχουν ό,τι εργαλείο χρειάζονται, οικονομικό, τεχνικό κι επικοινωνιακό, για να μπορέσουν να αποδώσουν και να εκφράσουν την τρέχουσα κατάσταση».
Δεν είδαμε στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης μεγάλη εικαστική δραστηριότητα. Μήπως αυτό έχει κάποια σχέση με τη φημολογούμενη συνεργασία με την Μπιενάλε της Αθήνας; Υπάρχει κάτι ανακοινώσιμο;
Μας αρέσουν οι συνεργασίες. Αυτό το ξέρετε. Και η Αθήνα μας αρέσει. Και η Μπιενάλε μας αρέσει. Και o Πολύδωρος Καρυοφύλλης (Poka-Yio) είναι κοντά μας. Θα κάνουμε πολλά. Ο οπτικός πολιτισμός είναι κάτι που μας ενδιαφέρει πολύ. Ποτέ δεν τον προσεγγίσαμε με τη λέξη«εικαστικά» τον συγκεκριμένο χώρο. Πολύ σύντομα, μάλιστα, δεν θα μιλάμε καν για θέατρο μουσική κ.λπ., αλλά για «οπτικό πολιτισμό».
Τον τελευταίο καιρό σας αρέσουν και οι διεθνείς συμπράξεις και συνεργασίες.
Πάντα μας άρεσαν. Μια και μιλάμε για διεθνείς συνεργασίες, η Κάτια Αρφαρά –η οποία αποχώρησε φέτος για να πάει στο Άμπου Ντάμπι να κάνει ακαδημαϊκή καριέρα κι εξακολουθεί να είναι ένα πρόσωπο που εκτιμάμε, τιμάμε και αγαπάμε– βοήθησε πάρα πολύ σε αυτόν τον τομέα. Επίσης, καθώς μιλάμε για τα δέκα χρόνια της Στέγης, αξίζει να αναφερθεί το όνομα της Κάτιας, που όλα αυτά τα χρόνια έκανε φοβερή δουλειά. Τώρα, σε ό,τι έχει να κάνει με τις συνεργασίες, αυτές συνδέονται άμεσα με τη λογική της διεθνούς παρουσίας του Ιδρύματος Ωνάση.
Τα τελευταία δύο χρόνια έχει ξεκινήσει η προσπάθεια σύνδεσης της Μέσης Ανατολής με τη Βόρεια Αφρική και τις χώρες των Βαλκανίων. Είναι στρατηγικό κομμάτι του σχεδιασμού μας αυτό. Όπως και η παρουσία μας στην Αμερική. Μάλιστα, ο Αυστραλός Vallejo Gantner είναι ο νέος μας διευθυντής στη Νέα Υόρκη. Μεγάλη σημασία έχει και το OLA House (Onassis Los Angeles House), ένα «σπίτι» που αποκτήσαμε στο Λος Άντζελες με οικοδεσπότη τον Paul Holdengräber, τον ιδρυτή και μέχρι πρόσφατα διευθυντή της πολιτιστικής σειράς LIVE from the NYPL της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης. Παρότι όμως απλωνόμαστε σε πολλές χώρες και πόλεις, υποστηρίζουμε και την έννοια του «locality». Αυτό δεν έχει να κάνει με τοπικισμό. Σημαίνει απλώς να είσαι ντόπιος όπου είσαι. Να έχεις συνάφεια με τον τόπο όπου βρίσκεσαι. Αν έπρεπε όμως να διαλέξουμε μόνο μία πόλη ως έδρα μας, αυτήν θα ήταν η Αθήνα, και μάλιστα το κέντρο της.
© φωτογραφιών: Γιώργος Καπλανίδης
