Εκτός από σαπουνόπερες, η Βραζιλία εξάγει και σύγχρονο θέατρο. Νεότατος και ραγδαία ανερχόμενος, ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Λεονάρντο Μορέιρα επισημαίνει πως «η λήθη προφυλάσσει αλλά η μνήμη ελευθερώνει». Ο ίδιος, ανατρέχοντας στον «Βυσσινόκηπο» του Τσέχοφ και, ταυτόχρονα, στις δικές του αναμνήσεις όσο και σε εκείνες των ηθοποιών του, έγραψε τον «Κήπο» που θα δούμε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Transitions 2 Latin America της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.
«Θα ήθελα έναν ελληνικό καφέ» παραγγέλνει στην καφετέρια του Νέου Κόσμου όπου συναντηθήκαμε ο Λεονάρντο Μορέιρα. «Θα μείνω για λίγες μόνο μέρες στην Ελλάδα και δεν ξέρω τι θα προλάβω να δω για να την καταλάβω. Ας έχω, τουλάχιστον, μάθει πώς είναι ο καφές της» μου εξηγεί. Με μια παρόμοια λογική στοιχειοθετεί τις παραστάσεις του: συνθέτει μια εικόνα και μια αίσθηση αντλώντας από επιμέρους στοιχεία.
«Η λογική μου, βασικά, είναι μαθηματική» διευκρινίζει. «Σαν παράδειγμα, στον ‘Κήπο’ θα βλέπετε και θα ακούτε -ή, ορθότερα, θα διαβάζετε μέσω των ελληνικών υπερτίτλων- τρεις διαφορετικές ιστορίες, σε τρεις διαφορετικές εποχές αλλά πάντα στον ίδιο χώρο.
Η μία ιστορία συμβαίνει το 1938 και αφορά ένα ζευγάρι που παίρνει διαζύγιο. Η δεύτερη ιστορία συμβαίνει το 1979 και έχει σαν βασικό πρόσωπο τον διαζευγμένο άνδρα, ο οποίος, καταπονημένος πια από το αλτσχάιμερ, γιορτάζει με τις κόρες του τα γενέθλιά του. Η τελευταία ιστορία μας δείχνει την εγγονή εκείνου του άνδρα το 2011 να προσπαθεί να συμμαζέψει το εγκαταλειμμένο πατρογονικό σπίτι.
Κάθε μία από αυτές τις ιστορίες παίζεται σε ένα διαφορετικό μέρος του σκηνικού και κάθε μία από τις τρεις ομάδες θεατών παρακολουθεί και ακούει μια άλλη ιστορία. ‘Φράχτες’ από χαρτόκουτα χωρίζουν τη σκηνή, η οποία υποτίθεται πως είναι ένα πατρογονικό σπίτι. Ίσως στην αρχή να δημιουργηθεί μια κάποια σύγχυση –μην ανησυχείτε, όμως, σύντομα θα διαπιστώσετε πως οι ζωές όλων αυτών των ατόμων διασταυρώνονται και πως η αρχική σύγχυση είναι ηθελημένη. Έτσι εξάλλου δουλεύει η μνήμη μας: θραυσματικά, με χάσματα και κενά. Δεν είναι τυχαίο που ονόμασα την ομάδα μου «Hiato» (σημ. στα πορτογαλικά σημαίνει «χάσμα» και σαν όρος στη φωνολογία αναφέρεται στη χασμωδία).
Εκείνο που πρωτίστως με ενδιαφέρει είναι εκείνα τα «κενά μνήμης» που ορίζουν το παρελθόν μας. Μπορεί, δηλαδή, να μην θυμάμαι ακριβώς τι συνέβη κάποτε αλλά να έχω τη θολή ανάμνηση μιας εικόνας, ενός αντικειμένου, μιας συγκεκριμένης κίνησης. Το τί λέμε για το παρελθόν μας και το πώς το λέμε καθορίζει σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο τη μνήμη μας αλλά και την ίδια την ταυτότητά μας. Κι εμείς στη Βραζιλία, έχουμε την τάση να ξεχνάμε. Ξεχνάμε τι έχει συμβεί τα τελευταία ογδόντα χρόνια στη χώρα μας, το πώς από το «Estado Novo» του 1932 οδηγηθήκαμε στη Δικτατορία και το πώς μεταβήκαμε στη Δημοκρατία.
Θεωρούμε λανθασμένα πως η λήθη μας προφυλάσσει. Μόνο η μνήμη όμως μπορεί να ελευθερώσει». Ευθύς αμέσως ξεκινά να μου μιλάει για το θέατρό του, αυτή τη δραματουργία μνήμης που στηρίζεται στην πίστη του ότι «το να θυμάσαι είναι μια πράξη δημιουργίας». Όπως, δηλαδή, μου εξηγεί, για να γράψει τον «Κήπο» που θα δούμε τώρα στη Στέγη, ζήτησε από τους ηθοποιούς τους να του αφηγηθούν τις ζωές τους.
Συναντήθηκε με τον καθένα ξεχωριστά και τον άκουγε επί οχτώ-εννιά ώρες να μιλά για τον εαυτό του, τους γονείς του και τους παππούδες του. Συνέθεσε έτσι, ύστερα από 13 μήνες αδιάκοπης έρευνας και προβών, μια μυθοπλασία που, αντί να εδράζεται σε φανταστικά γεγονότα, βασίζεται στην πραγματικότητα: στις αληθινές οικογενειακές ιστορίες τόσο των ηθοποιών του όσο και στη δική του. Γιατί, όπως στον «Βυσσινόκηπο» του Άντον Τσέχοφ παρακολουθούμε όσα συμβαίνουν γύρω από την επικείμενη απώλεια ενός πατρογονικού κτήματος, έτσι και η ζωή του Μορέιρα σημαδεύτηκε από την πώληση του υπέροχου κτήματος που κατείχε η δική του οικογένεια μέχρι το θάνατο του πατέρα του.
Ας σημειώσουμε εδώ πως «Ο Κήπος» είναι μόλις η τρίτη παράσταση της ομάδας του Μορέιρα και έλαβε δύο σημαντικά βραβεία στη Βραζιλία. Ο Τύπος στη χώρα του τη χαρακτήρισε «ένα αξέχαστο θέαμα» και τον ίδιο ως «το πιο υποσχόμενο όνομα του σύγχρονου θεάτρου στο Σάο Πάολο».
Η παράσταση «Ο Κήπος» παίζεται στις 23 & 24/11 στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.
Περισσότερες πληροφορίες
Ο κήπος
Στην παράσταση της πολυβραβευμένης ομάδας συγχωνεύονται, αλληλεπικαλύπτονται και αναδεικνύονται με την ίδια ένταση η νόσος του Αλτσχάιμερ και η συλλογική λήθη, η Ιστορία της Βραζιλίας και η περιπέτεια μιας οικογένειας
