Στη limbo της χαρμολύπης: η διαχείριση της απώλειας θα μας απασχολήσει και καλλιτεχνικά τη φετινή σεζόν

"Και τώρα, τι κάνουμε; Δεν περιμένουμε. Ούτε συνεχίζουμε αμέριμνοι. Μιλάμε και φωνάζουμε για τις πληγές, που πρέπει να τις νιώθουμε όλες και δικές μας. Και εκεί που λες "τι να σου κάνει και η τέχνη”, έρχεται η στιγμή που τη χρειαζόμαστε, για να βρούμε τις λέξεις, για να δώσουμε όνομα σε ό,τι σκληρό και ακατανόητο σαρώνει τις ζωές μας, για να βρει διέξοδο το συναίσθημα και να μη γίνει σιωπή ούτε βία. Και η χαρά; Αυτή η αναγκαία, η αβίαστη χαρά, που κάπως μας έλειψε, πού θα χωρέσει; Όσο και όπως μπορούμε, της ανοίγουμε δρόμο. Για να μη συνηθίσουμε το σκοτάδι. Για να μας υψώσει. Δύσκολο να σκέφτεσαι και να χαίρεσαι μαζί. Γι’ αυτό παίρνουμε τα βουνά, όλοι μαζί, στήνουμε παγανιστικές γιορτές και χορεύουμε μέχρι το πρωί. Γιατί, στο τέλος, πρέπει να νικάει η ζωή". Με αυτά τα λόγια προλόγισε τη Δευτέρα 25 Σεπτεμβρίου το φετινό πρόγραμμα της Στέγης Ωνάση η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, συνοψίζοντας κατά κάποιον τρόπο το γενικό συναίσθημα των ημερών, μηνών, χρόνων…

Η απώλεια, το πένθος, το οποίο συχνά δεν προλαβαίνουμε να ζήσουμε, βομβαρδισμένες από τα αλλεπάλληλα γεγονότα και τις δυσκολίες της καθημερινότητας, κονταροχτυπιέται διαρκώς με την "απόλαυση της μαχητικότητας" (για να θυμηθούμε τη φεμινίστρια διανοήτρια Σίλβια Φεντερίτσι) αλλά και την ανάγκη της χαράς, όχι μόνο στις συζητήσεις με τους δικούς μας ανθρώπους, αλλά και στα πολιτιστικά πράγματα της πόλης (και όχι μόνο). 

Δύσκολες αληθινές ιστορίες και κωμωδίες - αντίδοτο 

Στη δυναμική θεατρική σεζόν που ξεκινά, οι αληθινές ιστορίες (δολοφονίες νεαρών Ρομά, γυναικοκτονίες, αγώνες της ΛΟΑΤΚΙ+ ελληνικής κοινότητας) σε παραστάσεις θεάτρου-ντοκουμέντο συνυπάρχουν με το ξαναδιάβασμα κλασικών έργων που κηδεύουν μια εποχή, η οποία συχνά παρουσιάζει ομοιότητες με τη δική μας, καθώς οι ήρωες παλεύουν να κρατηθούν από τον έρωτα, αλλά και την αυξημένη παρουσία της κωμωδίας, ως αντίδοτο στη δυστοπία. Οι κωμικές φάρσες εποχής με την υπογραφή σκηνοθετών της παλιάς φρουράς συναντούν το καθημερινό δράμα των millennials και της Gen Z, με φόντο την αγωνία για το μέλλον του πλανήτη στις παραστάσεις των νεότερων δημιουργών. Δεκαπέντε χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, δέκα από του Παύλου Φύσσα, πέντε από του Ζακ Κωστόπουλου, οι δύσκολες αυτές επέτειοι, για να αναφέρουμε μόνο τις πιο εμβληματικές, κινητοποιούν εκδηλώσεις μνήμης και συντροφικότητας.

"Ποιου/ποιας η τραγωδία είναι άξια να θρηνηθεί;"

Στο βιβλίο "Bluets", που αναμένεται από τις εκδόσεις Αντίποδες, η Μάγκι Νέλσον εστιάζει στο μπλε και μαζί του στην κατάθλιψη, την απογοήτευση, αλλά και τη φροντίδα και την αγάπη, ενώ ο Teju Cole στο "New York Times Magazine" εστιάζει στο "Τι μπορούν να μας διδάξουν οι αρχαίες τραγωδίες για το πένθος", ξεκινώντας από τις παραστάσεις αρχαίου δράματος και φτάνοντας στο νεκροταφείο μη ταυτοποιημένων μεταναστών και προσφύγων στο Σιδηρώ του Έβρου. Την ίδια στιγμή, η Σοφία Μαυραγάνη στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου σκηνοθετεί το "We are here prepared for tragedy", μια παράσταση στα όρια της διάλεξης, του χορού, της συναυλίας και του θεάτρου, για τις τραγωδίες που αξίζει να ζούμε και εκείνες που δεν αξίζει να ζούμε θέτοντας το ερώτημα "Ποιου/ποιας η τραγωδία είναι άξια να θρηνηθεί;"

Έξω φρενών από ευχαρίστηση

Η μεγάλη ομαδική έκθεση "Outraged by pleasure/έξω φρενών από ευχαρίστηση", που εγκαινιάζεται σήμερα Παρασκευή 29/9 στο κτίριο Νόμπελ στο Χαλάνδρι, σε επιμέλεια της Νάντιας Αργυροπούλου, επισκέπτεται την έννοια της ευχαρίστησης και τις πολλαπλές εκδοχές και μεταμορφώσεις της στα σύγχρονα εξωφρενικά δεδομένα (διεκδικήσεις για το φύλο και τον ερωτισμό, ακτιβισμός, συντηρητικοποίηση χειμαζόμενων από διαδοχικές κρίσεις κοινωνικών ομάδων, καταστροφή του περιβάλλοντος, ραγδαία επικράτηση του ψηφιακού, αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων).

Πόσα σύννεφα έχει η Ελλάδα; 

Χωρίς την (αδικαιολόγητα) βαριά σκιά της Επιδαύρου και με όλη τη δυστοπία και την κακοποιητική πραγματικότητα που ζούμε να βγαίνουν νικήτριες έναντι του ενοχλητικού λόγου της Λένας Κιτσοπούλου, το να παρακολουθείς τους sold-out "Σφήκες" στο κατάμεστο Σχολείον της Αθήνας - "Ειρήνη Παπά" πριν λίγες εβδομάδες ήταν όσο πιο ψυχαγωγική (με την αρχική σημασία της λέξης) μπορούσε να είναι μια εμπειρία μέσα στο κλίμα των ημερών. Με το κοινό να γνωρίζει τι πάει να δει και με τον αδικαιολόγητο, σεξιστικό και λαϊκίστικο λιθοβολισμό της σκηνοθέτριας στα λαϊκά δικαστήρια των (social) media να έχει πια κατακάτσει, στο "ζεστό" σπίτι του Εθνικού Θεάτρου τα χειροκροτήματα και τα γέλια "διέκοψαν" αρκετές φορές την πρώτη παράσταση μετά τις καταστροφικές βροχές. Φωτιές, πλημμύρες κι ένας καταπέλτης πέρασαν φευγαλέα, διά στόματος ενός από τους ηθοποιούς, από την παράσταση, επιβεβαιώνοντας ότι τελικά μπορούμε να ζήσουμε πολλές περισσότερες συμφορές από αυτές (Τέμπη, Πύλος…) που μας φαίνονταν ήδη δυσβάσταχτες μέχρι την πρεμιέρα της παράστασης. "Μα πόσα σύννεφα έχει η Ελλάδα; Για να πέφτουν 10.000.000 άνθρωποι…" ακούσαμε σε άλλο σημείο ως σχόλιο για όσους εκπλήσσονται ακόμα από διάφορα κακώς κείμενα και δεν μπορέσαμε να μη χαμογελάσουμε συμμετέχοντας σε μια ατμόσφαιρα χαρμολύπης, όπου ο λόγος και η ενέργεια της Κιτσοπούλου λειτούργησαν μάλλον καθαρτικά για όσα μας πονούν αυτές τις μέρες. Και χάρηκα ακόμη περισσότερο βλέποντας τους νεαρούς θεατές να φεύγουν με λαμπερό βλέμμα, σχολιάζοντας την παράσταση, παρά τις όποιες αδυναμίες έχουν ήδη επισημάνει οι κριτικοί, στήνοντας τα δικά τους πηγαδάκια και θυμίζοντάς μας πόσο ξεχωριστό και εντέλει ανεβαστικό είναι το συναίσθημα του μοιράσματος μιας πολιτιστικής εμπειρίας.

Είναι γεγονός ότι η επικαιρότητα μας πλακώνει όλες και όλους, ακόμη και σε βάρος της διάθεσης για εξόδους και χαρά. "Αλλά, από την άλλη, πολιτισμός είναι να παραμένουμε άνθρωποι. Αυτός ο εφιάλτης πρέπει να ξαναγίνει ζωή κι αυτό είναι ένα στοίχημα για όλους μας", όπως ωραία το έθεσε ο Στέλιος Μάινας στη συγκινητική τελετή απονομής των 30ών Χρυσών Σκούφων όπου τιμήθηκε ο κλάδος της εστίασης "που είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον πρωτογενή τομέα της παραγωγής, έναν τομέα που δοκιμάζεται σκληρά – η αλληλεγγύη, λοιπόν, είναι δεδομένη".

Άλλοτε τέτοια εποχή προτείναμε εξόδους ενάντια στα "September blues", εννοώντας τη μελαγχολία για το τέλος των διακοπών, την επιστροφή στην καθημερινότητα και τις υποχρεώσεις που μας περίμεναν. Συγκρινόμενα με τα σημερινά blues, εκείνα δεν θα μπορούσαν να φαίνονται πιο ελαφριά. Αλλά και η τέχνη και η ψυχαγωγία ως αντίδοτο στη θλίψη και ως όχημα μετακίνησης και αντίστασης ποτέ δεν ήταν τόσο απαραίτητες.