Μια γιορτή για την ανάγνωση που απλώνεται για ένα χρόνο (23/4/18-22/4/19), σε διαφορετικά σημεία της πόλης, με μικρές και μεγάλες εκδηλώσεις ανά δεκαπενθήμερο, σχεδιάζει ο Δήμος Αθηναίων κινητοποιώντας βιβλιοθήκες, εκδότες, συγγραφείς και φορείς του βιβλίου αλλά και του πολιτισμού. Συναντήσαμε τον δήμαρχο Αθηναίων Γιώργο Καμίνη και τον Γιάννη Τροχόπουλο, επικεφαλής του Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018, και μάθαμε πρώτοι τις λεπτομέρειες για αυτήν τη νέα διοργάνωση, η οποία φιλοδοξεί να αφήσει πίσω της κάτι παραπάνω από την ανάμνηση ενός διευρυμένου φεστιβάλ.
«Για τον Δήμο Αθηναίων αλλά και για την πόλη, η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου είναι ένα πολύ σημαντικό στοίχημα, ακόμη μία μεγάλη ευκαιρία μετά τη φιλοξενία της documenta 14». Γιώργος Καμίνης
Λευκές νύχτες ανάγνωσης, κινητές βιβλιοθήκες στις γειτονιές, λογοτεχνικοί περίπατοι, προσκλήσεις σημαντικών ξένων συγγραφέων απ’ όλο τον κόσμο, εκδηλώσεις για όλες τις ηλικίες. Ρίχνοντας κλεφτές ματιές στο πρόγραμμα του Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018, το οποίο δεν είναι ακόμη ανακοινώσιμο, το μότο «γιορτάζουμε την ανάγνωση» ζωντανεύει ανάγλυφα, φέρνοντας τον κόσμο του βιβλίου κοντά σε ένα κοινό όπως το αθηναϊκό, που βάσει και των ερευνών δεν είναι και το πιο βιβλιόφιλο. Στο βιβλιοπωλείο του Εθνικού Θεάτρου, κάτω από την Ομόνοια, συναντάμε τον δήμαρχο Αθηναίων Γιώργο Καμίνη, που έφερε το θεσμό της UNESCO στην πόλη μας, ενισχύοντας έτσι ακόμη περισσότερο την προσπάθεια που γίνεται για την ανάδειξη του πολιτιστικού της χαρακτήρα, και τον συντονιστή του project Γιάννη Τροχόπουλο, ο οποίος έχει βάλει τη σφραγίδα του στο χώρο του βιβλίου αναδεικνύοντας τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας σε διεθνές πρότυπο, βραβευμένο μάλιστα από το ίδρυμα Bill and Melinda Gates.
Η χημεία ανάμεσά τους, η οποία όπως μας λέει ο κ. Τροχόπουλος έπαιξε βασικό ρόλο στην απόφασή του να αναλάβει το συντονισμό της διοργάνωσης, είναι εμφανής (αστειευόμενος, ο δήμαρχος του κάνει παρατήρηση που δεν έβαλε γραβάτα για τη φωτογράφηση, ενώ ούτε ο ίδιος φοράει). Ρωτάμε τον κ. Καμίνη σχετικά με τη σημασία του θεσμού και πώς ο δήμος πέτυχε να τον φέρει στην πόλη: «Με την εντυπωσιακή τουριστική της άνοδο, η Αθήνα εξελίσσεται σε μια δυναμική, δημιουργική σκηνή. Η πόλη με τα 5 εκατομμύρια επισκέπτες το 2017 είναι μια φιλική, εξωστρεφής και ανοιχτή ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, με μια μοναδική πολιτιστική κληρονομιά αλλά και μια σύγχρονη πολιτιστική δυναμική, που την αναδεικνύει σε προορισμό όλο το χρόνο. Για τον Δήμο Αθηναίων αλλά και την πόλη, η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου είναι ένα πολύ σημαντικό στοίχημα, ακόμη μία μεγάλη ευκαιρία, μετά τη φιλοξενία της documenta 14. Έχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε και μέσα από αυτό πώς να κερδίζουμε, διασφαλίζοντας για την Αθήνα τη θέση που της αξίζει στον διεθνή πολιτιστικό χάρτη».
Προτού καθίσουμε για τη συνέντευξη, ξεφυλλίζουμε τους τίτλους του βιβλιοπωλείου και ο κ. Τροχόπουλος σταματάει στην «Οπερέτα» του Βίτολντ Γκομπρόβιτς. Δεν κατάφερε να δει την παράσταση του Νίκου Καραθάνου που βασίστηκε στο βιβλίο, αλλά θεωρεί τον Γκομπρόβιτς πολύ σημαντικό στοχαστή κι έχει ξεχωρίσει ειδικά τη «Διαθήκη» του. Αυτήν την εποχή βέβαια, έχοντας αναλάβει από τον Μάρτιο να συντονίσει το θεσμό και να εξειδικεύσει την αρχική πρόταση, δεν έχει πολύ χρόνο για διάβασμα. Το τελευταίο βιβλίο που διάβασε, το «Πατέρες και Γιοι» του Ιβάν Τουργκένιεφ, του πήρε πολύ καιρό να το τελειώσει, ενώ μόλις έχει αρχίσει τους «Κιβδηλοποιούς» του Αντρέ Ζιντ.
Συνέργειες για το βιβλίο με το βλέμμα στο μέλλον
Ποια είναι όμως η ταυτότητα του θεσμού της Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου που δεν είναι και τόσο γνωστός στο ευρύ κοινό; Ο κ. Τροχόπουλος μας εξηγεί: «Ο θεσμός ιδρύθηκε το 2001 στη Μαδρίτη με σκοπό, μέσα από την έμφαση που δίνεται στο βιβλίο για μια ολόκληρη χρονιά, να ενδυναμώσει την πρόσβαση του κόσμου στη γνώση και την ανάγνωση και να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για καλύτερη συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην εποχή μας, διότι, ενώ η ψηφιακή τεχνολογία δίνει περισσότερες ευκαιρίες στον κόσμο να λειτουργήσει και να μπορέσει να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του, η αδυναμία της πολιτείας να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον μειώνει την πρόσβαση των πολιτών στην πληροφορία και την ενημέρωση. Με αυτήν την έννοια ο θεσμός ίσως έχει μεγαλύτερη αξία τώρα, ακριβώς επειδή δίνει το στίγμα ότι η γνώση είναι απαραίτητη για την ποιότητα ζωής. Σε μια εποχή που η Αθήνα έχει να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, η πρωτοβουλία του δήμου είναι στην κατεύθυνση αυτής της εξωστρέφειας και δεσμεύει θεσμικά τον ίδιο και τους εμπλεκόμενους φορείς του βιβλίου να συμβάλουν στο να αφήσει ένα δυνατό αποτύπωμα για τη συνέχεια».
Η Εταιρεία Συγγραφέων, η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, η Ένωση Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων της Πληροφόρησης, οι εκδότες, μέσω της Ένωσης Ελληνικού Βιβλίου και του Συνδέσμου Εκδοτών που διοργανώνει και το Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο, τα ξένα ινστιτούτα που έχουν αγκαλιάσει πολύ θερμά τη διοργάνωση είναι μερικοί από τους βασικούς συνομιλητές. Αν για παράδειγμα, μας λέει ο κ. Τροχόπουλος, μέσα από αυτήν τη διοργάνωση γίνει εφικτό να αναβαθμιστεί ο τρόπος με τον οποίο γίνεται το Φεστιβάλ Βιβλίου και αυτό συνεχιστεί στο μέλλον, θα είναι ένα μεγάλο βήμα.
«Η πρόταση στηρίζεται στην ιδέα του “celebrate reading”, το να μπορέσει δηλαδή κανείς να γιορτάσει την ανάγνωση μέσα από διαφορετικού χαρακτήρα και μεγέθους εκδηλώσεις που έχουν σχέση με το βιβλίο ανά δεκαπενθήμερο για έναν ολόκληρο χρόνο». Γιάννης Τροχόπουλος
Παράλληλα γίνεται προσπάθεια υπάρχουσες εκδηλώσεις και φεστιβάλ της πόλης που δεν έχουν κατ’ ανάγκη σχέση με το βιβλίο να συντονιστούν φέτος με τη διοργάνωση Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου κάνοντας ένα σχετικό βιβλιοφιλικό twist. Αυτήν την κουλτούρα των συνεργειών προσπαθεί να καλλιεργήσει ο δήμος συστήνοντας, εκτός από την οργανωτική επιτροπή της διοργάνωσης, μια επιτροπή θεσμών με τους φορείς που προαναφέρθηκαν, η οποία συνεδριάζει σε σταθερή βάση κι έχει συμβουλευτικό ρόλο.
Γιορτάζοντας την ανάγνωση επί ένα χρόνο
«Η πρόταση στηρίζεται στην ιδέα του “celebrate reading”, το να γιορτάσουμε την ανάγνωση μέσα από διαφορετικού χαρακτήρα και μεγέθους εκδηλώσεις που έχουν σχέση με το βιβλίο ανά δεκαπενθήμερο», μας λέει ο κ. Τροχόπουλος και συνεχίζει: «Υπάρχει επίσης η σκέψη κάθε μήνας να έχει ιδιαίτερο χαρακτήρα και όνομα. Ειδική έμφαση δίνεται στη διάχυση σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας, δεδομένου του ότι σε πολλές από αυτές όχι μόνο δεν υπάρχουν σταθερές εγκαταστάσεις βιβλιοθηκών, αλλά ούτε οργανωμένα βιβλιοπωλεία-σημεία αναφοράς. Ελπίζω να μπορέσει να λειτουργήσει μια κινητή δανειστική βιβλιοθήκη, η οποία να δίνει με ένα πιο αυτοματοποιημένο σύστημα την ευκαιρία στους πολίτες των περιοχών αυτών να έχουν μια σχέση σε τακτά χρονικά διαστήματα με το βιβλίο και την πληροφορία.
Εδώ μπορούμε να συνδυάσουμε και τη γνώση από σημαντικές δράσεις, όπως η πλανόδια βιβλιοθήκη του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Δεν πιστεύω πάντως ότι είναι ανάγκη να διαβάζει κάποιος οπωσδήποτε. Αλλά η δημιουργία ενός περιβάλλοντος, όπου μπορείς να περάσεις ποιοτικό χρόνο, αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι άνθρωποι». Σχεδιάζονται εκδηλώσεις με καλεσμένους ξένους συγγραφείς, οι οποίοι θα μιλήσουν βέβαια για θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος και όχι για ένα συγκεκριμένο βιβλίο τους, Έλληνες συγγραφείς –με μια προσπάθεια να υπάρξει ισορροπία ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες– και πολλοί εκδότες. Υπάρχει η σκέψη να γίνουν δράσεις και με συγγραφείς που ζουν στην επαρχία, όπως για παράδειγμα περίπατοι σε τόπους που τους ενέπνευσαν και θα μπορούσαν να μπουν στο τουριστικό portfolio των προορισμών αυτών.
«Υπάρχουν και ξένοι επισκέπτες που θα τους ενδιέφερε να παρακολουθήσουν την ιστορία ενός τόπου, αν λυθεί το θέμα της γλώσσας, και σε αυτό δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα». Ένα άλλο στοιχείο που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι πολλά ιδρύματα και μουσεία, ακόμη και βιβλιοθήκες, έχουν ενδιαφέρουσες συλλογές, οι οποίες σπάνια αποτελούν αντικείμενο προσοχής ή επίσκεψης και, αν αναδειχτούν στο πλαίσιο του θεσμού, θα μπορούσαν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον κατοίκων άλλων περιοχών αλλά και ξένων επισκεπτών. «Πάντα το ζητούμενο είναι να ζήσει το κοινό μια εμπειρία, να νιώσει μέρος αυτής της διοργάνωσης. Οι δε δράσεις που έχουν σχέση με ευάλωτες κοινωνικές ομάδες αλλά και με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, οι οποίες όχι μόνο θα απευθύνονται σε αυτούς αλλά θα γίνονται και με αυτούς, πιστεύουμε ότι θα μας δώσουν την ευκαιρία να υπάρξει μια ώσμωση. Να μην απευθύνονται δηλαδή οι εκδηλώσεις σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και να δημιουργείται ένα τείχος, αλλά να γίνεται μια σύνδεση».
Φυσικά ενεργοποιούνται οι δομές και οι φορείς πολιτισμού του δήμου, όπως η Τεχνόπολη, με σημαντική τεχνογνωσία στην οργάνωση εκδηλώσεων και φυσικά ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΟΠΑΝΔΑ), ο οποίος έχει στην ευθύνη του τις βιβλιοθήκες. Το πρώτο τρίμηνο του 2019 σχεδιάζεται η οριστικοποίηση της ανακαίνισης της βιβλιοθήκης του Δήμου Αθηναίων στον Σταθμό Λαρίσης και γίνεται μια προσπάθεια να βελτιωθούν οι εγκαταστάσεις, ώστε να γίνει πιο εύκολη και ποιοτική η πρόσβαση των πολιτών, αλλά και να αναδειχτούν τα βιβλία τα οποία έχουν σχέση με την πόλη της Αθήνας.
Ως προς το σχεδιασμό των εκδηλώσεων, πάντως, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η διοργάνωση δεν χρηματοδοτείται από την UNESCO, αλλά από το δήμο, μέσω προγραμματικής σύμβασης που έχει υπογράψει με τον ΟΠΑΝΔΑ και την Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών και από χορηγίες κυρίως από ιδρύματα. Όλα τα προγράμματα του δήμου, μεταξύ των οποίων και τα «Ανοιχτά Σχολεία», συμμετέχουν με δράσεις στη διοργάνωση, ενώ καθοριστική είναι η συμβολή του Δικτύου Πολιτισμού του Δήμου Αθηναίων με ιδρυτικό δωρητή το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», που συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση του προγράμματος και στοχεύει γενικότερα στην εδραίωση ενός ενεργού πολιτιστικού και καλλιτεχνικού πλαισίου για τους ανθρώπους που ζουν στην πόλη, τους επισκέπτες, τους καλλιτέχνες και τους φορείς.
Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, Λευκές Νύχτες βιβλιοπωλείων αλλά και βιβλιοθηκών και άλλων οργανισμών έξι φορές το χρόνο. «Αν αυτός ο θεσμός έχει νόημα και τον αναλάβει κάποιος από άποψη συντονισμού μετά το πέρας της διοργάνωσης, θα μπορούσε να είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την ενίσχυση και των βιβλιοπωλείων όχι μόνο στο κέντρο αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, ενώ στους στόχους μας είναι να αποτυπώσουμε και σε αριθμούς την αύξηση που ευελπιστούμε ότι θα έχουμε στις πωλήσεις βιβλίων. Είναι ανάγκη να διευρυνθεί το πλήθος των ανθρώπων που διαβάζουν βιβλία. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την παροχή ποιοτικά αναβαθμισμένων υπηρεσιών από τις βιβλιοθήκες, από καλύτερες κι εμπλουτισμένες συλλογές και πιο ισχυρή συμμετοχή της λεγόμενης κοινωνίας των πολιτών στη λειτουργία των δομών, χωρίς βέβαια να φτάνουμε σε ακραίες καταστάσεις, όπως στη Μεγάλη Βρετανία όπου η κεντρική διοίκηση μεταθέτει την ευθύνη λειτουργίας των βιβλιοθηκών στον εθελοντισμό».
Οι βιβλιοθήκες ως τόποι συνάντησης και φορείς κοινωνικής αλλαγής
Στην ερώτηση πώς βλέπει τη σχέση των Ελλήνων με το βιβλίο, ο κ. Τροχόπουλος έχει να μοιραστεί μαζί μας την εμπειρία της Βέροιας, που ανατρέπει κάποια από τα κλισέ. «Η εμπειρία μου από τη λειτουργία της βιβλιοθήκης της Βέροιας, η οποία συνεχίζει ακριβώς με τον ίδιο επιτυχημένο τρόπο, είναι ότι και οι Έλληνες όταν βρεθούν σε ένα περιβάλλον το οποίο τους παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες και προσαρμόζεται στις απαιτήσεις της εποχής, όχι μόνο διαβάζουν αλλά συμμετέχουν ενεργά και χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες αυτές. Οι νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα “Σταύρος Νιάρχος” ήδη χρησιμοποιούνται και ως σημείο συνάντησης και αναφοράς και είναι προφανές ότι το εύρος των υπηρεσιών που θα παρέχει αυτή η βιβλιοθήκη θα μπορέσει να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον των νέων και σταδιακά και άλλων ηλικιακών ομάδων. Αυτό είναι πιθανό να δώσει το έναυσμα και σε άλλους δήμους ή και στο ίδιο το κράτος να ενισχύσει το δίκτυο βιβλιοθηκών του ανά την Ελλάδα και να βελτιώσει τις υπηρεσίες τους.
«Στη συζήτηση για τη σημασία των βιβλιοθηκών πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι σήμερα οι άνθρωποι αναζητούν όλο και περισσότερο σημεία συνάντησης, στα οποία δεν υπογραμμίζονται οι διαφορές της κοινωνικής ή οικονομική τους κατάστασης.» Γιάννης Τροχόπουλος
Το μεγάλο ζητούμενο σε αυτά τα θέματα είναι ότι οι βιβλιοθήκες είναι από τη φύση τους πολυδάπανοι οργανισμοί και μάλιστα η εποχή απαιτεί την προσθήκη νέων υπηρεσιών, όπως το να προσφέρουν μαθήματα τεχνολογίας ή εξοικείωσης με τις νέες τεχνολογίες στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και ειδικά σε αυτά των μεγαλύτερων ηλικιών. Από τα πιο δημοφιλή προγράμματα που υλοποιεί η Βέροια είναι η εκτέλεση από το προσωπικό όλων των υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, όπως π.χ. η υποβολή δικαιολογητικών για επίδομα θέρμανσης. Σε αυτήν την κατεύθυνση παλιότερα είχα υποστηρίξει ότι η χώρα έπρεπε να ενσωματώσει στις βιβλιοθήκες, όπου είναι δυνατό και σε επίπεδο πειράματος στην αρχή, πολλά από τα κέντρα πληροφόρησης που έχουν οι δήμοι ή οι νομαρχίες. Έτσι το κοινό θα μπορεί μέσα από την ίδια δομή να παίρνει διαφορετικές υπηρεσίες, θα αυξηθεί ο δανεισμός βιβλίων αλλά και η αυτοπεποίθηση των πολιτών.
Σήμερα οι άνθρωποι αναζητούν όλο και περισσότερο σημεία συνάντησης στα οποία δεν υπογραμμίζονται οι διαφορές της κοινωνικής ή οικονομική τους κατάστασης, όπου μπορούν να ζήσουν αυτήν τη δύσκολη περίοδο με μεγαλύτερη ασφάλεια. Αυτό βέβαια δεν αφορά την ίδια τη διοργάνωση, αφορά όμως το διάλογο ο οποίος αναπτύχθηκε για το τι είδους κοινωνία πολιτών αναζητούμε για να μπορέσει να λειτουργήσει ως αντίβαρο στα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της χώρας. Κι αν έχω έναν ρόλο, είναι να συνεισφέρω σε αυτόν το διάλογο».
Ο κ. Τρόχοπουλος επαναλάμβανε καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης ότι θεωρούσε και θεωρεί τον εαυτό του μέλος μιας ευρύτερης ομάδας. Γι’ αυτό ανέφερε και τα ονόματα της Εριφύλης Μαρωνίτη, της Φιόνας Ανδρικοπούλου, της Άννας Ρούτση και της Μάγκης Πούπλη με τις οποίες συνεργάζεται όλο αυτό το διάστημα στενά για την προετοιμασία του φιλόδοξου εγχειρήματος. Μαζί με τον Κώστα Μπιτζάνη, πρόεδρο του ΟΠΑΝΔΑ, την Πόπη Διαμαντάκου, πρόεδρο της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων, και πολλούς άλλους ανθρώπους από τις δομές και τα προγράμματα του δήμου. «Οι άνθρωποι είναι στο επίκεντρο κάθε δημιουργικής προσπάθειας», μας λέει.
