Γαλήνη Νόττι: «ως επιμελήτρια με ενδιαφέρει η υπόγεια μετακίνηση της πραγματικότητας»

Η ανερχόμενη επιμελήτρια Γαλήνη Νόττι μας μιλά για την ομαδική έκθεση «Πυροτεχνήµατα εκτός εποχής – Ριβιέρα» αυτό το Παρασκευοσαββατοκύριακο (30/1-1-2) στο θερινό κινηματογράφο «Ριβιέρα» αλλά και για τους καλλιτέχνες της γενιάς της και τη δυναμική και τις παθογένειες της ελληνικής σκηνής.

Πώς προέκυψε η έκθεση «Πυροτεχνήµατα εκτός εποχής – Ριβιέρα»; Μίλησέ μας για το concept της.
Αν και η αρχική ιδέα των εκθέσεων που είχα κάνει ως τώρα προέκυπτε από έργα, η έκθεση αυτή προέκυψε μάλλον αντίστροφα. Ξεκίνησε από το χώρο, τη Ριβιέρα, από την παρατήρηση της χειμερινής της όψης, από τη φαντασίωση να συμβεί κάτι εκεί και εικόνες που αναδύθηκαν για το τι θα μπορούσε να συμβεί. Η διαδικασία της έκθεσης, το πως αναπτύχθηκε αλλά ελπίζω και η όλη έκθεση έχει να κάνει με την παρατήρηση, με το που στρέφουμε το βλέμμα.

Από παλιά, πριν μετακομίσω στα Εξάρχεια, έβλεπα το καλοκαίρι ταινίες στη Ριβιέρα. Από τότε που μένω εδώ περνάω από τη Βαλτετσίου και κάθε χειμώνα ρίχνω μια ματιά μέσα, βλέπω το πως λειτουργεί όταν ‘δε λειτουργεί’. Οι προθήκες με τα προσεχώς γεμίζουν αφίσες, τα τελευταία χρόνια κάθεται κόσμος και πίνει στα σκαλιά, παλαιότερα στοιβάζονταν οι καρέκλες κοντά στην είσοδο, μέσα αδειάζει και μεγαλώνουν χορτάρια και λουλούδια. Η όψη αυτή συνδέεται για μένα και με την όψη των παραλιών το χειμώνα, που έχουν κάτι άγριο και γοητευτικό, ενώ το καλοκαίρι εξημερώνονται από την παρουσία του κόσμου. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τη Ριβιέρα.

Κάποια αναπάντεχη μάλλον στιγμή άρχισα να φαντάζομαι στον άδειο χώρο της Ριβιέρας μια προβολή και συνειρμικά αναδύθηκαν τα πυροτεχνήματα. Η ίδια η σκέψη ήταν σαν αναλαμπή, ένα πυροτέχνημα, μια στιγμή που κάτι λανθάνων γίνεται συνειδητό. Το πυροτέχνημα συνδέεται και με την ηχητική μου εμπειρία από τη γειτονιά καθώς ακούγεται συχνά κάτι να σκάει. Ο ήχος μιας μολότωφ ή μιας κρότου λάμψης είναι αρκετά αντίστοιχος με αυτόν του πυροτεχνήματος. Στο πυροτέχνημα υπάρχει η διάσταση της παρατήρησης, είναι κάτι που στέκεσαι και το κοιτάς, και έχει και κάτι εκρηκτικό. Είναι απολύτως εφήμερο και με αυτή την έννοια λειτουργεί και ως μεταφορά για την εμπειρία του χρόνου, για το πέρασμά του αλλά και για το τι μπορεί να γίνει σε μια στιγμή. Αν και αντιμετωπίζω το πυροτέχνημα περισσότερο ως κάτι μαγικό και εκρηκτικό, έχει και τη διάσταση της διάψευσης, της ματαίωσης, λέμε συχνά για κάτι ότι είναι ‘πυροτέχνημα’. Από αυτή την άποψη σχετίζεται και με την απώλεια, με το μετά τη γιορτή, που είναι μια κατάσταση την οποία βιώνουμε παρατεταμένα, αλλά και με το θέαμα ως συστατικό στοιχείο της εμπειρίας μας. Εκτός από την έκρηξη, επίσης η φωτιά είναι κάτι σύνηθες στη γειτονιά και υπάρχει έντονα στην έκθεση. Η φωτιά έχει επίσης κάτι μαγικό αλλά και καταστροφικό ή επικίνδυνο, παραπέμπει σε κάτι αρχέγονο.

Επίσης η διάσταση του κήπου ήταν πολύ έντονη στην εικόνα που είχα το για το χώρο το χειμώνα. Τότε άρχισαν να ανασύρονται έργα, μια συζήτηση που είχα με τον Κώστα Ρουσσάκη για ένα έργο που σκεφτόταν, το οποίο ξαφνικά μπήκε μέσα στην εικόνα που είχα, ως δυνατότητα, και ξεκίνησε να αναπτύσσεται μέσα μου η ιδέα ως έκθεση. Αναζήτησα την ιδιοκτήτρια της Ριβιέρας, την Πέγκυ Ρίγγα, η οποία είναι αρχαιολόγος που παρακολουθεί και αγαπάει τη σύγχρονη τέχνη. Όταν της μίλησα, ήταν πολλή θετική και άρχισε η έρευνα και η συζήτηση με τους καλλιτέχνες, η δική τους πλέον διαπραγμάτευση με το χώρο και αντίδραση σε όλα αυτά που σκεφτόμουν.

Η έκθεση για μένα έχει να κάνει με τον καιρό, την εποχή, το χρόνο, το εφήμερο, την ανάμνηση, τη γιορτή, την έκρηξη, την καταστροφή. Εξερευνά περισσότερο μια συνθήκη. Αναπτύσσεται όπως ένα όνειρο που δανείζεται στοιχεία από την πραγματικότητα τα οποία όμως μπορεί να παρουσιάζονται διαφορετικά ή να τα αισθάνεται κανείς διαφορετικά ή να είναι και ο ίδιος αλλιώς. Διαπραγματεύεται την εμπειρία των τόπων και των εποχών, εξετάζει τις αναπαραστάσεις και συνδηλώσεις τους μέσα από μια ποιητική μετατόπιση από τη Ριβιέρα στην Κυανή Ακτή στη Ριβιέρα στα Εξάρχεια, από το καλοκαίρι στο χειμώνα. Με ενδιέφερε η επίσκεψη του υπαίθριου σινεμά εκτός της λειτουργίας του, όταν κάνει κρύο και δεν είναι εύκολο να καθίσει κανείς έξω. Αναρωτιέμαι πως αυτή η συνθήκη επιδρά στην πρόσληψη των έργων, στην προσέλευση ή συνάθροιση του κόσμου. Βλέπω την έκθεση ως πρόσκληση στο μοίρασμα αυτής της εμπειρίας.

Με ενδιαφέρει επίσης η χρήση και μη χρήση των χώρων, το πως λειτουργούν οι εποχές και τι τις καθορίζει, η σχέση μας με τον καιρό και τους καιρούς. Σκεφτόμουν ότι αυτή η άκαιρη συνθήκη κατά κάποιο τρόπο καλεί να ορίσουμε τι είναι επίκαιρο, όπως και το όνομα του σινεμά, η Ριβιέρα, μας καλεί να ορίσουμε το που βρισκόμαστε. Η γαλλική Ριβιέρα, υπήρξε αρχικά τόπος χειμερινών διακοπών για την υψηλή κοινωνία και αυτό άλλαξε λόγω κοινωνικών συνθηκών. Έχει συνδεθεί με την πολυτέλεια, τους καλλιτέχνες και συγγραφείς που έζησαν εκεί και τον τουρισμό ως ‘εξωτικός’ τόπος στην Κυανή Ακτή. Τα Εξάρχεια έχουν διαφορετικές συνδηλώσεις αλλά επίσης ‘εξωτικοποιούνται’, όπως ίσως και η Αθήνα ή η Ελλάδα.

Θα παρουσιαστούν νέα έργα ή παλιότερα και τι είδους; Μπορείς να μας δώσεις κάποια παραδείγματα χαρακτηριστικών έργων;
Το παλαιότερο έργο είναι του 1968 ενώ πολλά έργα ολοκληρώνονται τώρα. Γενικά τα περισσότερα έργα είναι νέων καλλιτεχνών, ακόμα κι αν ανήκουν σε διαφορετικές γενιές, και τα μισά έργα είναι νέες παραγωγές. Η έκθεση αποτέλεσε και για ‘μένα και για τους καλλιτέχνες μια δυνατότητα για να υπάρξουν νέα έργα. Αυτό έγινε μέσα από την συνεργασία και συζήτηση μαζί τους, από την ανταπόκρισή και τη συνεισφορά τους. Όμως ακόμα και για τα περισσότερα από τα ήδη υπάρχοντα έργα οι καλλιτέχνες μπήκαν στη διαδικασία είτε να κάνουν προτάσεις είτε να τα μεταφράσουν σε αυτή τη συνθήκη. Η έκθεση βασίστηκε πάρα πολύ στη συνεργασία και στην ενεργοποίηση των διαθέσιμων μέσων.

Δε μπορώ να μιλήσω για έργα πιο χαρακτηριστικά από άλλα μέσα στην έκθεση, το καθένα έχει την αυτονομία του αλλά και λειτουργούν όλα μαζί. Τα έργα της Ζωής Γιαμπουλντάκη και της Βαλεντίνας Κάργα θα παρουσιαστούν στις εξωτερικές προθήκες του σινεμά που βρίσκονται στο δρόμο και ενώ είναι αναπόσπαστο μέρος της έκθεση μπορεί να τα δει κάποιος που απλά περνάει απ’ έξω και δεν μπαίνει στο χώρο. Η Ζωή Γιαμπουλντάκη μέσα από καινούργιες και αρχειακές φωτογραφίες διαπραγματεύεται το στιγμιότυπο, το συγχρονισμό ή μη εικόνων και καταστάσεων. Η Βαλεντίνα Κάργα παρουσιάζει μια νέα έκδοση η οποία ενημερώνει την έρευνά της πάνω στη σχέση της φωτιάς και της καταστροφής με την αρχιτεκτονική.

Το γλυπτό του Βασίλη Παπαγεωργίου επίσης αναφέρεται στη φωτιά τόσο στο αστικό τοπίο όσο και στην ύπαιθρο. Η μεγάλων διαστάσεων γλυπτική εγκατάσταση του Κώστα Ρουσσάκη είναι ένα περίπτερο κήπου, ένα μηχανισμός ξεκούρασης και παρατήρησης που στρέφει το βλέμμα προς τα έξω.

Το film του Mike Gibisser παρουσιάζει εκρήξεις πυροτεχνημάτων από μια απόσταση τόσο χωρική όσο και χρονική. Τα γλυπτά της Πάκυς Βλασσοπούλου παραπέμπουν σε μορφές μουσικών οργάνων αλλά και γεωμετρικές φόρμες θέτοντας την πρωταρχική ανάγκη του παιχνιδιού.

Η επιτοίχια εγκατάσταση της Χρυσάνθης Κουμιανάκη εξερευνά τόσο την καταιγιστική διάσταση του ημερολογιακού χρόνου όσο και τη δυνατότητα ανατροπής του. Το γλυπτό του Κοσμά Νικολάου αναφέρεται στην επέτειο, στη γιορτή και το θάνατο, στο πάγωμα του χρόνου μέσω της μνήμης. Το βίντεο του Χριστόδουλου Παναγιώτου παρουσιάζει την αρχετυπική εικόνα της ανατολής του ηλίου αντεστραμμένη ως δύση και στην ηχητική εγκατάσταση που παρουσιάζεται στη έκθεση συγκροτεί μια ατομική και συλλογική βιογραφία εξερευνώντας τον χρόνο στην ανθρώπινη και θεαματική του διάσταση. Το έργο της Joan Jonas είναι ένα ιστορικό performance film που παραπέμπει τόσο στο βουβό κινηματογράφο όσο και στο μινιμαλισμό, είναι μια χορογραφία που διαμορφώνεται τελικά σε διάδραση με τα φυσικά στοιχεία και την εποχή. Η γλυπτική εγκατάσταση της Ελένη Φύλα διαπραγματεύεται το παιγνιώδες και το εφήμερο μέσα από τη δημιουργία ενός ολισθηρού τοπίου.

Ως επιμελήτρια ποιο θα έλεγες ότι είναι το βασικό σου ενδιαφέρον;
Δε μπορώ να το ορίσω ακριβώς ώστε να γίνει πολύ συγκεκριμένο και δεν έχω επικεντρωθεί στο να έχω και μια ορισμένη επιμελητική ταυτότητα. Προσεγγίζω τα έργα αρκετά διαισθητικά, αρχικά τουλάχιστον, και μετά αναπτύσσονται σκέψεις πάνω σε αυτά, σχέσεις μεταξύ τους. Με ενδιαφέρει η σχέση του φαντασιακού με τον πραγματικό κόσμο, η υπόγεια μετακίνηση της πραγματικότητας, η ανάδειξη ανεκπλήρωτων όψεών της όπως εκφράζεται μέσα από τα έργα. Αυτό με απασχολούσε από την πρώτη έκθεση που επιμελήθηκα ατομικά στη γκαλερί Elika, που είχε τον τίτλο ‘Ό,τι διαλύεται στον αέρα είναι στερεό’ και είχε να κάνει με ανεπαίσθητες χειρονομίες, με εύθραυστες κατασκευές που όμως μπορούν να σταθούν και να δημιουργήσουν ένα μικρό ρήγμα, ένα δικό τους χώρο μέσα στον υπάρχων πραγματικό χώρο.

Με άλλο τρόπο κάτι τέτοιο εξελίχθηκε στην έκθεση ‘…’ που επιμελήθηκα στο 3 137 μέσα από την έμφαση σε έργα που απευθύνονται περιλαμβάνοντας το κείμενο και τη γραφή. Ο τίτλος ‘…’ είναι αρκετά χαρακτηριστικός του επιμελητικού μου ενδιαφέροντος! Με ενδιαφέρει αυτό που βρίσκεται σε εκκρεμότητα, που μένει να γίνει και να οριστεί, που είναι ανοιχτό για να το ερμηνεύσει ο άλλος. Η έκθεση αυτή επίσης διαπραγματευόταν την άρθρωση ενός ιδιωτικού και δημόσιου λόγου. Σίγουρα πάντως με ενδιαφέρει η άρθρωση ενός ποιητικού λόγου και μέσα από αυτόν η ανατροπή μιας εγκαθιδρυμένης τάξης. Αυτό έκφράστηκε σε μια διαδικτυακή επιμέλεια που είχα κάνει ύστερα από πρόσκληση της Lo & Behold. Ήταν μια παρουσίαση της δουλειάς τριών Ελλήνων καλλιτεχνών από διαφορετικές γενιές που είχε ως τίτλο το στίχο των Breton και Éluard: ‘Βαλέ την τάξης στη θέση της, ξεκούνησε τις πέτρες του δρόμου’.
Η πολιτική διεκδίκηση και πράξη είναι αυτή που μπορεί να φέρει ανατροπή και αλλαγή αλλά πιστεύω στη συμβολική διάσταση των έργων προς αυτή την κατεύθυνση με τα δικά τους μέσα. Κάτι έντονα πολιτικό αλλά και ονειρικό υπήρχε και στην πρόταση που κατέθεσα για το βραβείο του οργανισμού Νέον που είχε ως κεντρικό θέμα το ταξίδι, ως φυσική και νοητική μετακίνηση, ως υπαρξιακή και κοινωνική συνθήκη.

Πώς βλέπεις το έργο των Ελλήνων καλλιτεχνών της γενιάς σου; Ξεχωρίζεις κάποιους καλλιτέχνες ή κάποιες κατευθύνσεις – τάσεις που βρίσκεις ενδιαφέρουσες;
Το βλέπω με πίστη. Βλέπω πολλές αξιόλογες, εύστοχες και δυνατές δουλειές από καλλιτέχνες της γενιάς μου, δηλαδή γεννημένους γύρω από το 1980, που νομίζω ότι εξελίσσονται, ωριμάζουν και παρακολουθώ την πορεία τους. Επίσης με ενδιαφέρον βλέπω έργα και ακόμα νεότερων καλλιτεχνών, όπως και μεγαλύτερων. Ειδικά ως προς τις προηγούμενες γενιές μερικές φορές συνειδητοποιώ έντονα την επίδραση της λήθης και μια τάση να νομίζουμε ότι ξεκινάμε κάτι από το μηδέν ενώ μπορεί να έχει ξανασυμβεί μόνο λίγα χρόνια πριν. Όμως, είναι αρκετοί οι επιμελητές και οι καλλιτέχνες, επίσης διαφορετικών γενιών, που δουλεύουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Παράλληλα και η εκδοτική δραστηριότητα της AICA, η λειτουργία και εκθεσιακή δραστηριότητα του ΙΣΕΤ είναι ιδιαίτερα σημαντικές ως προς την ιστορική καταγραφή και αλληλεπίδραση μεταξύ γενιών.

Οι τάσεις βρίσκω ότι εκτός από καθαρά καλλιτεχνικό έχουν και έντονο κοινωνιολογικό ενδιαφέρον, ας πούμε η ενασχόληση με την παράδοση ή τη χειροτεχνία ή τα αναλογικά μέσα ή τις κοινοτικές πρακτικές αντιμετωπίζουν ευρύτερες αλλαγές και αναζητήσεις. Βρίσκω επίσης πολύ σημαντικές τις εκθέσεις που αναδεικνύουν καλλιτεχνικές τάσεις και εξερευνούν τη σχέση τους με το ευρύτερο γίγνεσθαι. Προσωπικά, θα έλεγα ότι με ενδιαφέρουν περισσότερο έργα εντός ή εκτός κατευθύνσεων και τάσεων παρά κάποιες ορισμένες τάσεις. Είναι πολλά τα έργα που ξεχωρίζω και θα ήταν πολύ μεγάλη η λίστα, θα αναφέρω μόνο το έργο της Αλεξίας Καραβέλα συνολικά το οποίο έχει στοιχεία από πολλές κατευθύνσεις και κάτι έντονα ιδιοσυγκρασιακό που εκφράζεται με λεπτό αλλά καυστικό χιούμορ.

Ποιες εκθέσεις ξεχώρισες τη χρονιά που μας πέρασε;
Κάποιες από τις εκθέσεις που ξεχώρισα ήταν της Ντόρας Οικονόμου στη γκαλερί Breeder, μου άρεσε πολύ και το κείμενο που είχε γράψει η ίδια, η έκθεση του Χρήστου Παπούλια σε επιμέλεια των Locus Athens στη γκαλερί Ρεβέκκα Καμχή, η έκθεση του Andro Wekua στο Μουσείο Μπενάκη. Ξεχώρισα τις εκθέσεις που είδα στη State of Concept και το πρόγραμμα συνολικά μου φάνηκε ιδιαίτερα αξιόλογο.

Σε επίπεδο ομαδικών εκθέσεων και ανεξάρτητων επιμελειών μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα η έκθεση ‘They are indeed the principle of things, and yet they are not interpretable and empty as mirrors’ σε επιμέλεια του Michelangelo Corsaro στο Total. Για μένα αυτή η έκθεση λειτουργούσε και ως ένα συνολικό έργο και με αυτή την έννοια έθετε ζητήματα πάνω στην επιμελητική πρακτική.

Επίσης είχαν ενδιαφέρον εκθέσεις πολύ νέων επιμελητών όπως η έκθεση ‘Exodic’ σε επιμέλεια Τατιάνας May Καλλέργη και Αγγελικής Ρούσσου στο taf, το ‘Φεστιβάλ Βραδύτητας’ σε επιμέλεια Μαρίας Τσιγάρα στον ημιώροφο του bread and roses, η έκθεση ‘Boundaries’ της εικαστικού και επιμελήτριας Becky Campbell, η έκθεση ΄Χορογραφίες-Σημεία Φυγής’ σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου, της Αγλαΐας Κομνηνού και της Χριστίνας Πετκοπούλου στο Artscape Athens. Επίσης μου φάνηκε ιδιαίτερα αξιόλογη η δραστηριότητα του Snehta και του Carribic residency και βρίσκω ότι αναπτύσσουν έναν πραγματικό διάλογο μεταξύ της εδώ σκηνής και ξένων καλλιτεχνών. Είχαν ενδιαφέρον ομιλίες και παρουσιάσεις καλλιτεχνών, όπως αυτή του Jonathas de Andrade που έγινε μέσα από τη συνεργασία του 3 137 και των Locus Athens, αλλά και η συζήτηση που οργάνωσε το καλοκαίρι η Kunsthalle Athena καλώντας πολλούς ανεξάρτητους χώρους και τη Μπιενάλε της Αθήνας να συνομιλήσουν μεταξύ τους.

Μέσα στα πολύ θετικά της περσινής χρονιάς θεωρώ την ανοιχτή πρόσκληση που απήθυνε το Σπίτι της Κύπρου για την παραγωγή μιας νέας έκθεσης δίνοντας και ένα αξιόλογο budget για την υλοποίησή της. Είναι μια σημαντική κίνηση που λαμβάνει υπόψη την επιμελητική και καλλιτεχνική εργασία καθώς και τις συνολικές απαιτήσεις μιας έκθεσης. Επίσης μια έκθεση που θα ήθελα πολύ να είχα δει αν κρίνω από φωτογραφίες ήταν η έκθεση ‘Reverb: New Art from Greece’, σε επιμέλεια Ειρήνης Ευσταθίου και Εβίτας Τσοκάντα στο School of the Museum of Fine Arts στη Βοστώνη η οποία σε επίπεδο επιμέλειας θίγει τόσο το θέμα του έργου των καλλιτεχνών της γενιάς μας όσο και της παρουσίασης Ελλήνων καλλιτεχνών εκτός Ελλάδας.

Ποιο ήταν το πιο ενδιαφέρον έργο που είδες τελευταία;
Είχε πολύ ενδιαφέρον ένα έργο mail art που έλαβα. Πριν περίπου έξι μήνες άρχισα να λαμβάνω γράμματα από κάποιον ή κάποιους άγνωστους, και έλαβα 3 συνολικά. Το πρώτο ήταν σταλμένο από τη Γερμανία ενώ τα δυο επόμενα από την Αθήνα, το όνομα και η διεύθυνσή μου ήταν γραμμένα με λατινικούς χαρακτήρες αλλά δεν αναγραφόταν ο αποστολέας. Τα πρώτο ήταν τυπωμένο σε ένα λεπτό μικρό χαρτί, το κείμενο ήταν στα Αγγλικά, απευθυνόταν προσωπικά αλλά ήταν και αρκετά γενικό, φαινόταν ότι έχει σταλεί και σε άλλους. Έγραφε περίπου ότι: ‘δεν έχει σημασία ποιος είμαι, δε προσπαθώ να είμαι ανώνυμος, δεν προσπαθώ να κάνω κάτι ή τίποτα, νοιάζομαι και σε σκέφτηκα πολύ, σκέφτηκα πολύ για σένα το χρόνο που μου πήρε να γράψω το όνομά σου, θέλω να σε υποστηρίξω, δε ξέρω πως, δεν είμαι μόνο εγώ, είμαστε εμείς που σε σκεφτήκαμε και αυτό είναι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε.’

Αναρωτήθηκα τι ήταν αλλά δεν έδωσα πολύ σημασία. Ρώτησα φίλους μου αν το είχαν λάβει αλλά δε το είχε λάβει κανείς. Δεν περίμενα να έρθει άλλο αλλά ήρθε και δεύτερο το οποίο είχε ένα χειρόγραφο σημείωμα, έναν γρίφο που έδινε κάποιες περιγραφές με ένα μικρό σχεδιάκι και μέσα έναν άλλο φάκελο με άλλο χαρτάκι στο οποίο ήταν τυπωμένο το όνομά μου, αναγραφόταν επίσης μια ημερομηνία, έναν μήνα μετά από την ημερομηνία που είχε σταλεί, και μια συγκεκριμένη ώρα.

Προσπάθησα να φανταστώ τι μπορεί να περιγράφει αλλά δεν κατέληξα και σκέφτηκα αν θα πρέπει να πάω κάπου εκείνη τη μέρα και ώρα αλλά δεν είχε τόπο, οπότε το άφησα. Το τρίτο γράμμα έφτασε πολύ πρόσφατα, είχε ένα σχέδιο, ένα κουκουνάρι που σχηματιζόταν από μικρές τρύπες στο χαρτί. Ήταν πολύ λεπτό και όμορφο όπως και όλη η χειρονομία, ο τρόπος επιδίωξης κάποιου είδους επικοινωνίας. Δε ξέρω ποιος μου τα έστειλε αλλά νομίζω ότι πρόκειται για ένα project του Carribic που έχει τον τίτλο SUPPORTer. Έλαβα ένα mail τους πριν λίγες μέρες που ήταν πρόσκληση για να εγγραφώ στο project και τότε θυμήθηκα ότι πέρυσι τους είχα δώσει τη διεύθυνσή μου για να μου στείλουν μια έκδοσή τους.

Περιμένοντας τη documenta. Ποια είναι η γνώμη σου για την εικαστική σκηνή της Αθήνας μες από την εμπειρία σου στα χρόνια που δραστηριοποιείσαι ως επιμελήτρια, αλλά και σε σχέση και με την πρόκληση της φιλοξενίας της επόμενης documenta;
Νομίζω ότι η εικαστική σκηνή της Αθήνας βρίσκεται σε ενεργητική και συνειδητοποιημένη φάση. Αν και δεν άλλαξε δραματικά η θέση του καλλιτέχνη, του επιμελητή και γενικά του εργαζόμενου στα εικαστικά και στις τέχνες τα τελευταία χρόνια, με την έννοια ότι ούτε παλαιότερα είχε κάποιες παροχές ή προνόμια τα οποία έχασε ούτε απέκτησε τώρα κάποια που δεν είχε πριν, νομίζω ότι έχει υπάρξει μια δημιουργική αλλαγή στάσης απέναντι στα πράγματα. Σαν να υπήρξε κάποια στιγμή που έγινε συνειδητό ότι δεν υπάρχει ή δε θα έρθει κάποιος ‘μεσσίας’ με τη μορφή μουσείου, γκαλερί, συλλέκτη, επιμελητή, καλλιτέχνη, και τότε η ανάληψη ατομικής και συλλογικής δράσης έγινε πιο έντονη. Συνέβη μια αντιστροφή σαν αυτή της παροιμίας: όταν δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό, πάει το βουνό στο Μωάμεθ. Νομίζω ότι έγινε μια μετατόπιση από το τι κάνουν ή δεν κάνουν οι άλλοι στο τι κάνουμε εμείς, από το περιμένω να συμβεί κάτι στο το κάνω/κάνουμε να συμβεί. Μέσα από την αυτοοργάνωση αναπτύχθηκαν συλλογικότητες, καλλιτεχνικές και επιμελητικές ομάδες, άρχισαν να ανοίγουν ανεξάρτητοι χώροι εκθέσεων, εργαστήρια και artist-run spaces, δημιουργήθηκε μια πιο έντονη εξωστρέφεια σε συνδυασμό με μια μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για τη δύναμη που έχουν οι άνθρωποι είτε μόνοι τους είτε όταν δουλεύουν μαζί. Η τελευταία Μπιενάλε της Αθήνας επιχείρησε να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο.

Δεν θέλω βέβαια να πω ότι είναι ιδανικά τα πράγματα. Το εξαιρετικά πρόσφατο παράδειγμα της άτακτης και αδικαιολόγητης εκδίωξης της πρώην διευθύντριάς του ΕΜΣΤ, η απαξιωτική διαδικασία με την οποία το εικαστικό επιμελητήριο κρίνει αν θα παραχωρήσει σε νέους εικαστικούς το βασικό δικαίωμα στην ασφάλισης, το αόριστο επαγγελματικό στάτους των αποφοίτων του Τμήματος Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, η αποποίηση οποιασδήποτε ευθύνης από την πλευρά του Δήμου Αθηναίων και η μετάθεσή της ολοκληρωτικά στην AICA για το πολύ θλιβερό περιστατικό τραυματισμού που συνέβη στην έκθεση Athens by Art, δημιουργούν μια αίσθηση αναλωσιμότητας και δείχνουν πόσο δρόμο έχουμε ακόμα να διανύσουμε για τη δημιουργία αξιόπιστων θεσμών. Επίσης δε μπορούμε να ξεχνάμε ότι η εικαστική παραγωγή εξακολουθεί να βασίζεται στην προσωπική και συλλογική επένδυση, συναισθηματική και υλική, ανθρώπων που στην πλειοψηφία τους δε μπορούν να ζήσουν από τη δουλειά τους.

Παρ’ ολ’ αυτά νομίζω ότι η πιο έντονη διαδικασία αυτοοργάνωσης και συνεργασίας είναι κάτι που χαρακτηρίζει την εικαστική σκηνή τα τελευταία χρόνια και είναι μια υγιής και ισχυρή αντίδραση στις δυσκολίες που η ίδια σκηνή αντιμετωπίζει. Βρίσκω αυτή τη στροφή εξαιρετικά θετική και άξια να κρατηθεί ως εμπειρία από την Αθήνα, αν μπορεί κάποιος να μάθει απ’ αυτήν όπως αναφέρεται και στο Learning from Athens της documenta.

Είμαι πολλή θετική με την προοπτική της παρουσίασης της documenta στην Αθήνα με το σκεπτικό ότι όλοι έχουμε να μάθουμε από όλους. Η πρόκληση είναι για μένα η δημιουργία μιας συνθήκης ανταλλαγής που ιδανικά θα είχε ως στόχο να συμπεριλάβει και να κινήσει το ενδιαφέρον όχι μόνο αυτών που ασχολούνται έτσι κι αλλιώς με την τέχνη αλλά και πολλών άλλων εκτός αυτού του χώρου που πολλές φορές έχω την αίσθηση ότι εξακολουθεί να είναι περιχαρακωμένος.

Σχετικά με την εικαστική σκηνή, όπως είπα πριν, νομίζω ότι έγινε πλέον συνειδητό ότι δεν υπάρχει μεσσίας και με αυτή την έννοια η documenta δεν μου φαίνεται από μόνη της ούτε σωτήρια, ούτε εχθρική. Νομίζω είναι οι προσδοκίες που δημιουργούν εκπληρώσεις ή ματαιώσεις. Η πρόκληση σε αυτό το επίπεδο έχει να κάνει με το πώς εμείς φανταζόμαστε τελικά τη σκηνή όχι μόνο μέχρι το 2017 αλλά και μετά από αυτό, για να καταλάβουμε τι θα μπορούσαμε να μάθουμε από τη documenta ως θεσμό, διαδικασία και έκθεση η οποία ξεκίνησε με έναν οραματικό χαρακτήρα.

Σε σχέση με την φιλοξενία της documenta, ο επιμελητής της Dieter Roelstraete μίλησε με πολύ ωραίο τρόπο στη συνέντευξή του για το να είσαι οικοδεσπότης και φιλοξενούμενος, στο Kassel ή στην Αθήνα. Νομίζω ότι οι δυο αυτές ‘ταυτότητες’ συνεχώς εναλλάσσονται και η πρόκληση είναι να διαμορφωθεί ένα κοινό έδαφος. Θεωρώ ότι δεν έχουμε να κάνουμε με ένα ομοιογενές εμείς, οι γηγενείς, στο οποίο έρχονται επίσης ομοιογενείς άλλοι, οι ξένοι, αλλά με ένα ανομοιογενές εμείς όλοι στο οποίο οι σχέσεις δυνάμεων είναι υπό συνεχή διαπραγμάτευση.