Μπορεί να βιντεοσκοπηθεί η θαλάσσια συνοριακή γραμμή Ελλάδας – Τουρκίας; Φτιάχνεται ένα σύνορο από αφρό; Η Τουρκικής καταγωγής εικαστικός μίλησε στη Δέσποινα Ζευκιλή με αφορμή την έκθεσή της στο Art Space Pythagorion στη Σάμο που καταπιάνεται με την έννοια των συνόρων.
Κάτι πολύ ενδιαφέρον φαίνεται να συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στη Σάμο. Αντί για μια ακόμη ready-made «καλοκαιρινή» έκθεση, το Art Space Pythagorion (μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Schwarz, που εδρεύει έδρα στο Μόναχο), με επίκεντρο ένα παλιό ξενοδοχείο στο Πυθαγόρειο, ενεργοποιεί με ουσιαστικό τρόπο τη γεωγραφική θέση της Σάμου στο μεταίχμιο Ανατολής – Δύσης και ποντάρει σε γνωστούς και ανερχόμενους εικαστικούς που δουλεύουν με θέματα όπως τα σύνορα και η ταυτότητα, καλώντας τους να φτιάξουν έργα ειδικά για την έκθεση σε συνδυασμό με παλιότερα, στήνοντας έτσι χρόνο με το χρόνο μια πολύ ενδιαφέρουσα διεθνή αφήγηση με στοιχεία τοπικότητας. Μετά λοιπόν από τις εκθέσεις, του Harun Farocki το 2012 και των Slavs and Tatars το 2013, σειρά έχει φέτος η Nevin Aladag που παρουσιάζει την έκθεση «Borderline» (Συνοριακή γραμμή) ως τις 10 Οκτωβρίου.
Η Τουρκικής καταγωγής εικαστικός που σπούδασε γλυπτική στην Σχολή Καλών Τεχνών του Μονάχου, και από το 2002, ζει και εργάζεται στο Βερολίνο έχοντας πλέον σημαντικές εκθέσεις στο ενεργητικό της (Sharjah Biennale 2013, 11η Μπιενάλε Κωνσταντινούπολης 2009 κ..ά.) καταπιάνεται συχνά με ζητήματα ορίων, πάντα με έναν αφηρημένο και συχνά ποιητικό τρόπο.
«Το κεντρικό έργο με τίτλο «Borderline», το οποίο έγινε ειδικά για της έκθεση, εστιάζει στη ρευστότητα των συνόρων. Στην ουσία πλεύσαμε επί μιάμιση ώρα με ένα σκάφος πάνω στη θαλάσσια συνοριακή γραμμή Ελλάδας – Τουρκίας κατά μήκος της Σάμου κινηματογραφώντας τα απόνερα που αφήνει το πλοίο όπως φαίνονται από το κατάστρωμα. Η κάμερα μετατοπίζεται αργά πάνω από το νερό και περιστασιακά υψώνεται για να καταγράψει τον ορίζοντα, αποκαλύπτοντας έτσι όγκους ξηράς. Κατά διαστήματα, εμφανίζονται πλάνα από μια οθόνη που δείχνουν τη θέση του πλοίου στο GPS. Είναι ένα απλό και ξεκάθαρο βίντεο που μέσα από τη ρευστότητα του νερού υπονοεί το πόσο άχρηστη, αν όχι αδύνατη, είναι η αυστηρή οριοθέτηση.
Ερχόμενη στη Σάμο βίωσα από κοντά το θέμα της προσφυγιάς το οποίο με απασχολεί εδώ και χρόνια, έζησα δυο διαφορετικές πλευρές του νησιού, αυτή του τουριστικού θέρετρου το πρωί κι αυτή του τόπου που θέλουν να φτάσουν το βράδυ οι μετανάστες από απέναντι. Σκέφτηκα πάνω στο τι σημαίνει να είσαι από αυτή ή από την άλλη πλευρά. Είμαστε από την πλευρά των προνομιούχων και μπορούμε να βοηθήσουμε έστω και με το να νικήσουμε το φόβο μας για τον άλλο.
Ένα σχετικό έργο που έχω κάνει στο παρελθόν είναι το «Border Sampling» που με ένα επιστημονικό πλοίο πήρα δείγματα νερού από διαφορετικά βάθη της λίμνης στα σύνορα Γερμανίας και Ελβετίας, τα οποία παρουσίασα χωρίς ένδειξη του σημείου από τα οποία προέρχονται μαζί με ένα βίντεο της διαδικασίας, σε μια επιστημονικού τύπου παρουσίαση. Σαν να παρουσιάζεις αποδείξεις για κάτι το οποίο δεν χρειάζεται να αποδειχθεί.
Η έννοια της οριοθέτησης και του σπασίματος των ορίων με έχει απασχολήσει αρκετά στη δουλειά μου, σε διάφορα επίπεδα, όπως π.χ. το σώμα, το φύλο, όπως στα έργα της σειράς Stiletto (2006–2013), που αποτελείται από φύλλα αλουμινίου, όπου έχουν αποτυπωθεί τα ίχνη των τακουνιών μου μετά τον χορό. Το έργο μου συχνά αμφισβητεί τους πολιτικούς, κοινωνικούς και ψυχολογικούς διαχωρισμούς. Δεν είμαι πολιτικός, οπότε όταν καταπιάνομαι με ένα πολιτικό θέμα προσπαθώ να βρω τη γλώσσα που δεν θα χρησιμοποιούσαν οι πολιτικοί. Ασχολούμαι με κοινωνικά θέματα που μας απασχολούν με μια εφήμερη, προσωπική σκοπιά. Περισσότερο πρόκειται για μια πρόσκληση να ξαναδούμε κάποια ζητήματα που θεωρούνται δεδομένα, μια προσπάθεια να γίνουν ορατά.
Το πώς ξαναβλέπουμε την παράδοση και πώς διαχειριζόμαστε τα πολιτιστικά στερεότυπα είναι ερωτήματα που επανέρχονται στη δουλειά μου, όπως στη βίντεο-εγκατάσταση «Session» που παρουσιάστηκε στη Sharjah Biennale το 2013, όπου διάφορα παραδοσιακά όργανα από το Πακιστάν, την Ινδία, το Ιράκ και άλλες χώρες απ’ όπου κατάγονται πολλοί σημερινοί κάτοικοι της Sharjah παιγμένα με φόντο αστικά και φυσικά τοπία δημιουργούν ένα ηχητικό πορτρέτο της πόλης.
Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο κοινωνικός παράγοντας, το να εμπλέξω ανθρώπους στα έργα μου, να προσπαθήσω να τους προσφέρω μια πλατφόρμα. Στο Βερολίνο έκανα ένα έργο για το Kreuzberg («Hochparterre») ζητώντας από περαστικούς να μου μιλήσουν για τη γειτονιά τους και τις αλλαγές που έχουν γίνει εκεί και στη συνέχεια έφτιαξα ένα κείμενο – κολλάζ το οποίο ερμήνευσε in situ μια ηθοποιός. Μου αρέσει ο άμεσος διάλογος, δεν θέλω να παράγω έργα για μια συγκεκριμένη ελίτ. Το παρελθόν δεν με αφήνει αδιάφορη, αλλά πάντα σε συνδυασμό με το σήμερα και με το αύριο.»
Τα επίσημα εγκαίνια θα γίνουν στις 4/8, ενώ στις 6/8 θα γίνει δημόσια συζήτηση πάνω στις έννοιες της ευρωπαϊκής ταυτότητας, της μετανάστευσης, των συνόρων και των παραβιάσεών τους, καθώς και για το ρόλο της σύγχρονης τέχνης σε αυτό το πλαίσιο. Συμμετέχουν ξένοι καθηγητές και επιμελητές (Ahyan Aktar, Chus Martinez, Ingo Niermann, Basak Doga Temur, Adnan Yildiz) σε συντονισμό της επιμελήτριας της έκθεσης Μαρίνας Φωκίδη.
