Εσείς πότε κάνατε τελευταία έλεγχο ταυτότητας;

"Σκοπός της ποίησης είναι να μας θυμίζει 
πόσο δύσκολο είναι να παραμείνεις ένας μονάχα άνθρωπος, 
γιατί το σπίτι μας είναι ανοιχτό, δεν έχουμε κλειδιά στις πόρτες, 
και αόρατοι καλεσμένοι μπαινοβγαίνουν κατά βούληση." 

Απόσπασμα από το ποίημα "Ars Poetica?" του Czeslaw Miosz, στην εισαγωγική σελίδα του "The Doctor" σε μετάφραση Κατερίνας Ευαγγελάτου.   

Με τις συγκρούσεις των ταυτοτήτων και την αμετακίνητη στάση καθενός και καθεμιάς μας να καθορίζουν μεγάλο μέρος των πολιτικών και προσωπικών συγκρούσεων που ζούμε, η διαλεκτική, η αμφιβολία, οι υπέροχες αποχρώσεις του γκρίζου γίνονται ολοένα και πιο άπιαστες. Ένας λόγος παραπάνω να εκτιμήσουμε δύο δυνατές, παρά τη μεγάλη διάρκειά τους, παραστάσεις που βασίζονται σε άπαιχτα στην Ελλάδα σύγχρονα έργα ("Όλοι εμείς πουλιά" του Ουαζντί Μουαουάντ στο Εθνικό Θέατρο - Σκηνή Νίκος Κούρκουλος και "The Doctor" του Ρόμπερτ Άικ στο Αμφι-θέατρο Σπύρου Α. Ευαγγελάτου), με τους γκρίζους, ουδέτερους τόνους να κυριαρχούν, κατά κάποιον τρόπο, στην αφαιρετική αισθητική και των δύο (σκηνικά-κοστούμια Ηλένια Δουλαδίρη και σκηνικά Εύα Μανιδάκη, κοστούμια Βασιλική Σύρμα, αντίστοιχα) και μας αφυπνίζουν με τον τρόπο της τέχνης, φέρνοντας στην επιφάνεια την πολυπλοκότητα των σύγχρονων πολέμων, διεθνών και καθημερινών, κάνοντάς μας να ξανασκεφτούμε πότε κάναμε τελευταία τον δικό μας έλεγχο ταυτότητας και πόσο ειλικρινείς ήμασταν σχετικά με τα αποτελέσματα. 

Η ταυτότητα ενός ανθρώπου δεν είναι μια πράξη αυτόνομων υπαγωγών, κανείς δεν είναι "ο εαυτός του" από την πρώτη στιγμή, ούτε "συνειδητοποιεί" την ταυτότητά του, την αποκτά βήμα βήμα και "έχουμε συχνά την τάση να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας στην υπαγωγή που βάλλεται περισσότερο" υποστηρίζει ο Λιβανεζο-γάλλος συγγραφέας Αμίν Μααλούφ στις "Φονικές ταυτότητες", αναλύοντας πόσο σημαντικοί είναι οι ορισμοί που δίνουμε σε ανθρώπους και λαούς, και η ευκολία με την οποία τους αποδίδουμε εγκλήματα και συλλογικές πράξεις και απόψεις. Ο Μααλούφ, στο απόσπασμα που δημοσιεύεται στο πρόγραμμα της παράστασης  "Όλοι εμείς πουλιά" εκφράζει την πεποίθηση πως κάθε καλόπιστος άνθρωπος, ο οποίος θα προσπαθούσε να κάνει τον δικό του ‘έλεγχο της ταυτότητας’, αργά ή γρήγορα θα ανακάλυπτε ότι και η δική του ταυτότητα αποτελεί μια ξεχωριστή, σύνθετη περίπτωση.   

Η ταυτότητα είναι αποδημία

Τι είναι λοιπόν η ταυτότητα; Πόσο χρειάζεται να συνδέεται με την καταγωγή και τη μνήμη ("Είναι όλοι τους γονείς μου. (...) Ολόκληρη η Ραμάλα μυρίζει όπως η μητέρα μου! Πίστευα ότι δεν είχα σχέση με αυτό!") και πόσο μπορεί να μεταβάλλεται καθώς μεγαλώνουμε και μετακινούμαστε, κυριολεκτικά και μεταφορικά; "Σκέφτομαι συχνά ότι η ταυτότητά μας είναι οι λέξεις που βγαίνουν από το στόμα μας κι η φωνή που πηγάζει από την αναπνοή μας. Ότι η ταυτότητα είναι αποδημία, μετανάστευση και ποτέ ξενιτεμός, προσφυγιά. Το να μένει αμετακίνητη η ταυτότητα μου φαίνεται το χειρότερο κλείσιμο στον εαυτό μας. Μας αναγκάζει να σκεφτόμαστε ότι είμαστε το κέντρο γύρω από το οποίο ξεδιπλώνονται όλες οι άλλες ταυτότητες, μερικές κοντινές, άλλες πολύ μακρινές, μερικές σημαντικές κι άλλες όχι και τόσο. Δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτε χειρότερο. (...) Από τη στιγμή που η ταυτότητα είναι κίνηση, δεν αποτελεί πλέον σταθερό κέντρο αλλά αποκτά σχετικότητα. Γίνεται μια αφήγηση που αλλάζει και συναρτάται κάθε φορά με τους διαφορετικούς σταθμούς της διαδρομής." απαντά ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Ουαζντί Μουαουάντ, που με καταγωγή από το Λίβανο, από Μαρωνίτες Χριστιανούς, δεν απαρνιέται την καταγωγή του αλλά αρνείται την αμνησία που επιβάλλει. Με το "Όλοι εμείς πουλιά", που σκηνοθετεί ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, ο Μουαουάντ θέλει να αγαπήσει τους χαρακτήρες του, τα μέλη μιας ισραηλινής οικογένειας, τους Εβραίους, αυτούς ακριβώς που για χρόνας, ως παιδί, τον έμαθαν να μισεί. "Δεν έχει καμιά σημασία, δεν θα φέρει την ειρήνη, αλλά έτσι πείσμον είναι και το θέατρο: να προχωράς προς τον εχθρό, να στέκεσαι απέναντι στη φυλή σου." 

Η ταυτότητα κατασκευάζεται "μέσω, όχι εκτός της διαφοράς"

"Η ταυτότητα είναι (...) μια αφήγηση της θέσης του ατόμου μέσα στην κοινωνική δομή. Περισσότερο ως ιστορίες και όχι ως απλές ετικέτες, οι ταυτότητες καλύπτουν το κενό μεταξύ του κοινωνικού κόσμου και της υποκειμενικής εμπειρίας, λειτουργώντας ως κεντρικός οργανωτικός άξονας που συνδέει τον εαυτό με τον κόσμο" αναφέρει η καθηγήτρια Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανάλυσης Lisa Duggan σε ένα απόσπασμα από το "The Trials of Alice Mitchell: Sensationalism, Sexology, and the Lesbian Subject in Turn-of-the-Century America", που διαβάζουμε στο πρόγραμμα του "The doctor" σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου, σημειώνοντας πώς η ταυτότητα είναι η ιστορία ή η αφηγηματική δομή που δίνει νόημα στην εμπειρία.

Στην επόμενη σελίδα, ο κοινωνιολόγος Στιούαρτ Χολ προσθέτει ότι οι ταυτότητες προκύπτουν από την αφηγηματοποίηση του εαυτού, κατασκευάζονται μέσα και όχι έξω από τον διάλογο, "μέσω, όχι εκτός της διαφοράς", σε ευθεία αντίθεση με τη μορφή με την οποία διαρκώς αναφέρονται, ονομάζουν ως αναγκαίο, έστω και ως σιωπηλό και άρρητο, το άλλο, αυτό που τους "λείπει" σε ένα απόσπασμα από το "Ποιος χρειάζεται ταυτότητα". Και όπως στο "Όλοι εμείς πουλιά" η μοίρα, παράλληλα με την πολιτική, παίζει με τις ταυτότητες των ηρώων που διεκδικούν σαν πουλιά το δικαίωμα να πετούν μέσα και έξω από αυτές και να συναντούν το "άλλο", στο "The doctor" η συγγραφική οδηγία να αποδοθούν οι ρόλοι σε ηθοποιούς που δεν μοιράζονται τη φυλή ή το φύλο τους αποσταθεροποιεί τις μονοδιάστατες αφηγήσεις και την ταύτισή μας με το ένα ή το άλλο, επιχειρεί μια ανατομία των συγκρούσεων που συνθέτουν την κουλτούρα της ακύρωσης και προβληματοποιεί την ευκολία με την οποία συμμετέχουμε καθημερινά σε λαϊκά δικαστήρια.

"Πιστεύω ότι οι ηθοποιοί καλούμαστε να είμαστε ουδέτερα πλάσματα, με την έννοια ότι μπορούμε να βγούμε από τα στερεότυπα", αναφέρει η Μαρία Πρωτόπαππα, για την επιλογή της να υποδυθεί ο Χρήστος Στέργιογλου την Μπερνάρντα Άλμπα (στη συνέντευξή της στη Χρύσα Πασιαλούδη για την παράσταση που φιλοξενούμε στο εξώφυλλό του αθηνοράματος που κυκλοφορεί την Πέμπτη 18 Ιανουαρίου στα περίπτερα) και αναμένουμε με ενδιαφέρον προσβλέποντας σε ακόμη μία μετατόπιση, με τα υλικά του πολιτικού θεάτρου που έχουμε ανάγκη.