Τί κι αν στον“Άμλετ” οι Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν εκτελούνται; Ο Τομ Στόπαρντ τους ξαναζωντανεύει στο έργο του «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί» (1966), πιάνοντας το μίτο από τον Σαίξπηρ και οδηγώντας μας μέχρι τον Μπέκετ. Ηθοποιός που ξεχώρισε στις παραστάσεις του Στάθη Λιβαθινού, ο Δημήτρης Μυλωνάς έκανε πέρυσι το σκηνοθετικό του ντεμπούτο με το έργο «Γράμματα αγάπης στον Στάλιν» του Χουάν Μαγιόργκα και φέτος συνεχίζει απτόητος: ανεβάζει τη διάσημη αυτή βρετανική κωμωδία και μας εξηγεί πώς την αντιμετωπίζει σκηνοθετικά.
Στον «Άμλετ» του Σαίξπηρ, ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι δύο δευτερεύοντα, σχεδόν ασήμαντα πρόσωπα. Τι ακριβώς τους κάνει ο Τομ Στόπαρντ;
Ο Τομ Στόπαρντ, ένας από τους σημαντικότερους βρετανούς συγγραφείς και κάτοχος Όσκαρ σεναρίου για την ταινία “Ο ερωτευμένος Σαίξπηρ”, τοποθετεί αυτούς τους δύο «δευτερεύοντες» χαρακτήρες στο επίκεντρο της δράσης και μέσα από τα μάτια τους παρακολουθούμε την ιστορία και τα πάθη του Πρίγκιπα Άμλετ. Ο Στόπαρντ βάζει στο φόντο τις «μεγάλες» προσωπικότητες του σαιξπηρικού αριστουργήματος, τον Κλάυδιο, την Γερτρούδη, την Οφηλία κ.λ.π. και καθιστά πρωταγωνιστές δύο φίλους του Άμλετ από το Πανεπιστήμιο, δύο απλούς θα λέγαμε, «καθημερινούς» ανθρώπους της διπλανής πόρτας.
Έχουν γραφτεί πάμπολλες απόψεις γύρω από το νόημα του έργου –ακόμη και πως αποτελεί σχόλιο για την εμπλοκή της Αμερικής στον πόλεμο του Βιετνάμ. Εσείς, γιατί επιλέξατε να το ανεβάσετε;
Πέραν του ότι είναι ένα απολαυστικό κείμενο το οποίο κινείται αριστοτεχνικά ανάμεσα στο γέλιο και το δάκρυ, με ιντρίγκαρε το γεγονός της μετατόπισης που επινοεί ο Στόπαρντ της αξίας, της έννοιας του ήρωα: παραμερίζει για λίγο τους «μεγάλους» χαρακτήρες του Σαίξπηρ και βαφτίζει ήρωα τον καθημερινό άνθρωπο που στο σαιξπηρικό έργο όχι μόνο βρίσκεται υπό τη σκιά των μεγάλων αλλά τελικά συνθλίβεται απ’αυτούς. Πρόκειται για μια κωμωδία με έντονο προβληματισμό, ένα κλείσιμο του ματιού στο φόβο του θανάτου, μια ελεγεία στη δύναμη που όλοι κρύβουμε μέσα μας, δύναμη που μπορεί να μας οδηγήσει σε ανεξερεύνητα μονοπάτια.
Ακριβώς αυτό ήταν που με ενδιέφερε: να δείξω μέσα από αυτό το σπουδαίο κείμενο ότι ο καθημερινός άνθρωπος έχει τη δύναμη να βγει από το καβούκι του, να ελευθερωθεί από τους φόβους που τον κρατάνε πίσω και τελικά να γίνει πρωταγωνιστής τόσο της προσωπικής όσο και της κοινωνικής πραγματικότητας που τον περιβάλλει.
O Στόπαρντ έχει επεξεργαστεί σχολαστικά τη δομή και το ύφος. Πώς αντιμετωπίζετε εσείς σκηνοθετικά και σκηνογραφικά το έργο; Και τι ακριβώς είναι το «illusion design» που αναφέρετε στο δελτίο Τύπου σας;
Στη δική μου ανάγνωση της εξαιρετικής αυτής τραγικής κωμωδίας, η οποία θεωρείται από πολλούς η καλύτερη βρεττανική κωμωδία του 20ου αιώνα, παρακολουθούμε τον Ρόζενκραντζ και τον Γκίλντενστερν, κλεισμένοι μέχρι εκείνη τη στιγμή στη ρουτίνα του μικρόκοσμου τους, με ξεναγό τώρα έναν παράξενο Θίασο να οδηγούνται στον έξω κόσμο και κατ’ επέκταση στη γνώση και την ενηλικίωση. Στο Θιάσο ενσαρκώνεται όλη η δύναμη του θεάτρου ως ένα παιχνίδι άλλοτε αθώο και αστείο άλλοτε σκοτεινό που μπορεί και συμπυκνώνει εμπειρίες και νοήματα και γίνεται φορέας γνώσης και αυτογνωσίας καμιά φορά περισσότερο «αληθινής» και από την ίδια τη ζωή.
Οι πρωταγωνιστές προσπαθούν να υπάρξουν και να καταλάβουν έναν κόσμο που κυριαρχεί η ίντριγκα της εξουσίας, το τυχαίο και το αίμα, πολλές φορές συνθλίβονται, όμως δεν το βάζουν κάτω: επιστρατεύουν το παιχνίδι, το χιούμορ, την επιστήμη, τη φιλοσοφία, και τελικά την ίδια την υποκριτική καταστρώνοντας υπό την καθοδήγηση του Θιάσου ένα νέο θέατρο εν θεάτρω όπου θα ξαναπαίξουν τον Άμλετ σε μια προσπάθεια να δαμάσουν το τυχαίο, να ξεγελάσουν το θάνατο και τελικά να κατανοήσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο.
Σκηνογραφικά μας ενδιέφερε να φτιάξουμε ένα τοπίο όπου οι δύο ήρωες βρίσκονται μεταξύ θεάτρου και πραγματικότητας. Τι είναι όμως τελικά πιο αληθινό; Σε αυτό το σημείο έρχεται το illusion design, η μαγεία με άλλα λόγια για να υπογραμμίσει αυτό που λέει ο ίδιος ο Στόπαρντ δια στόματος Παίκτη, του επικεφαλής του Θιάσου: «αλήθεια είναι ό,τι δεχόμαστε ως αληθινό». Ο Παίκτης θα ξεδιπλώσει τη μαγική του διάσταση για να μας υπενθυμίσει ότι υπάρχει και μιαν άλλη, πέραν της ορθολογικής, εμπειρία που διευρύνει την πραγματικότητα και ψυχαγωγεί. Μήπως τελικά αυτό δεν συμβαίνει και με την ίδια την τέχνη;
Λάβατε καθόλου υπόψη σας το ιδιαίτερο στυλ της βραβευμένης κινηματογραφικής μεταφοράς του έργου από τον ίδιο τον Στόπαρντ; (η ομώνυμη ταινία με τους Γκάρι Ολντμαν, Τιμ Ροθ και Ρίτσαρντ Ντρέιφους απέσπασε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας το 1990);
Είχα δει την ταινία από παλιά και όπως οφείλει ένας καλλιτέχνης να λάβει υπόψη το παρελθόν που κουβαλάει ένα έργο όταν αποφασίζει να ασχοληθεί με το ανέβασμά του ασχολήθηκα στην έρευνα μου με τις αναλύσεις που έχουν γραφτεί, όμως την ίδια στιγμή προσπάθησα να το αντιμετωπίσω σαν λευκό χαρτί και να γράψω πάνω του τη δική μου ανάγνωση.
«Χίλιες φορές το κοινό να φεύγει από το έργο μου με την αίσθηση πως του προσφέρθηκε μια τερπνή ψυχαγωγία παρά μια βαθιά εμπειρία» δήλωνε ο ίδιος ο Στόπαρντ. Θα συμφωνήσετε;
Πιστεύω οτι αυτό που εννοεί ο Στόπαρντ και θα συμφωνήσω μαζί του είναι ότι τελικά η «τερπνή ψυχαγωγία», εμπεριέχει τη «βαθιά εμπειρία». Θέλω να πώ ότι αν ξεκινήσεις εγκεφαλικά να αποδώσεις τα μεγάλα νοήματα, το παιχνίδι, το θέατρο έχει χαθεί. Το έργο του Στόπαρντ όπως κι όλων των μεγάλων συγγραφέων έχει τα συστατικά εκείνα, χιούμορ, ανατροπές, έντονο ρυθμό, δραματικές σκηνές, ώστε και να ψυχαγωγεί και να προβληματίζει και η αξία του να θεωρείται κλασσική άρα να αφορά όλους.
Το έργο του Στόπαρντ είναι κωμωδία. Αυτό σημαίνει πως θα γελάσουμε;
Εκατό τοις εκατό! Προσπαθήσαμε να στήσουμε μια παράσταση που, αν και το θέμα της συνδιαλέγεται με το θάνατο κι έχει στιγμές δραματικές, ο πυρήνας της να προσφέρει το γέλιο απλόχερα. Άλλωστε το γέλιο είναι ένα ξέσπασμα της ψυχής, γέλιο και δάκρυ είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, το γέλιο ενισχύει τη συγκίνηση κι ανάποδα και απ’ αυτόν το «διάλογο» δημιουργείται μια σκηνική δράση κι εμπειρία που τη βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.
Πίσω από την παραγωγή του «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί» υπάρχει ένα επιτελείο είκοσι συντελεστών –τολμηρό για νεοσύστατη ομάδα, δεν είναι;
Δεν θα έλεγα ότι είναι τολμηρό αλλά συγκινητικό. Το γεγονός ότι μαζεύτηκαν τόσοι αξιόλογοι άνθρωποι γύρω από ένα στόχο που τελικά έγινε κοινό όραμα, δουλέψανε όλοι σκηρά και με πολύ κέφι, φτιάχτηκε με άλλα λόγια μια μικρή κοινότητα που συντονίστηκε ψυχή τε και σώματι και λειτούργησε συλλογικά απέναντι στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, είναι μοναδικό και σπάνιο. Τους ευχαριστώ όλους κι έναν έναν ξεχωριστά από καρδιάς.
Η παράσταση «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί» παίζεται, στη σκηνοθεσία του Δημήτρη Μυλωνά, στο Θέατρο Επί Κολωνώ.
Περισσότερες πληροφορίες
Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί
Η κωμικοτραγική ιστορία των δύο νεαρών αυλικών του σαιξπηρικού Άμλετ, οι οποίοι μας καλούν να παρακολουθήσουμε τα πάθη του νεαρού πρίγκιπα μέσα από τα δικά τους μάτια
