Ο θίασος απλώνει καταχειροκροτούμενος την Παλαιστινιακή σημαία στη σκηνή του Θεάτρου Χώρα στο τέλος της δυνατής ρεαλιστικής παράστασης "Ανεξάρτητα Κράτη" που ξεκινά με sold out τη δεύτερη σεζόν της. Πίσω μου μια νεαρή κοπέλα κλαίει. Το μυαλό τρέχει στα πολλαπλά επίπεδα της τοπικής και διεθνούς αντοχής στη διαφθορά που "ξύνει" το επιδραστικό δημοσιογραφικό δράμα, που συνυπογράφουν ο Γιώργος Παλούμπης και ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, με αφορμή την αληθινή ιστορία του ασυμβίβαστου γιατρού Βασίλη Τσιρώνη στην Ελλάδα της πρώτης μεταπολίτευσης. Η διαπλοκή Τύπου και πολιτικής εξουσίας, το μαύρο χρήμα που κινεί τη χώρα ("η κόρη μου έχει πάψει να ρωτάει τους συμμαθητές της [σ.σ. σε ένα από τα τοπ ιδιωτικά σχολεία] τι δουλειά κάνουν οι γονείς τους, οι περισσότεροι δεν ξέρουν", θα μου πει η φίλη που με συνοδεύει), η συγκάλυψη, τα Τέμπη, ο ΟΠΕΚΕΠΕ, η ανημπόρια του ενεργού πολίτη απέναντι στα τοπικά σκάνδαλα αλλά και στη γενοκτονία στη Γάζα, οι συνειρμοί που έχει ενεργοποιήσει το έργο είναι πολλοί…
Μια μέρα νωρίτερα στο Cinobo Όπερα η ατμόσφαιρα θύμιζε επιτάφιο στο τέλος της περίφημης ταινίας της Κάουθερ Μπεν Χανία "Φωνή της Χιντ Ρατζάμπ" που μετά το Φεστιβάλ της Βενετίας αναστάτωσε και τις 31ες Νύχτες Πρεμιέρας. Το φιλμ έχει ως πρώτη ύλη τις ηχητικές συνομιλίες ανάμεσα στο παιδί και τους διασώστες της Ερυθράς Ημισελήνου, καθώς εκείνο είναι στη Γάζα, εγκλωβισμένο σε ένα αυτοκίνητο περιτριγυρισμένο από τανκ και στρατιώτες του Ισραήλ. 'Όπως γράφει ο Γιάννης Καντέα Παπαδόπουλος στην ανταπόκρισή του, "παρότι λιτή και άμεση, η σκηνοθεσία της Μπεν Χανία έχει ως κύρια προτεραιότητα μια επιθετική επίκληση στο συναίσθημα. Χρησιμοποιεί, δηλαδή, έναν αφιλτράριστο ρεαλισμό, ο οποίος ναι μεν σπάει καρδιές αλλά ταυτόχρονα προβληματίζει για το βαθμό στον οποίο εργαλειοποιεί τον πόνο. Βέβαια, η παραπάνω κριτική καταρρέει ακαριαία για έναν πάρα πολύ απλό λόγο: όλα όσα παρακολουθούμε είναι πραγματικότητα. Η Χιντ Ρατζάμπ δεν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, το βίωμά της είναι υπαρκτό και συνδέεται άμεσα με το ανοιχτό τραύμα της γενοκτονίας στην Παλαιστίνη. Υπό αυτήν την έννοια, η ταινία αποτελεί ένα κινηματογραφικό πειστήριο της Ιστορίας και δεν είναι τυχαίο πως αφηγηματικά στήνεται ως τέτοιο."
Πώς γράφεις ποίηση για τη Γάζα;
Το καλοκαίρι διάβασα αρκετή Παλαιστινιακή και Ισραηλινή λογοτεχνία αναζητώντας μια εναλλακτική πύλη εισόδου (εξόδου) στο δράμα, εν μέσω της γενοκτονίας στη Γάζα και των απόψεων των ειδικών της διπλανής πόρτας για τον αντίκτυπο του κρουαζιερόπλοιου στη Σύμη… Αυτές τις μέρες ανακαλώ τα αναγνώσματα στην επέτειο της επίθεσης της Χαμάς και αναμένοντας την έκβαση των διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό του πολέμου.
"Ήμασταν πολύ μικροί και βλέπαμε, χωρίς δυνατότητα επιλογής, την Παλαιστίνη να πέφτει σπιθαμή προς σπιθαμή. Τα παμπάλαια τουφέκια στα χέρια στα σκληρά χέρια των αντρών περνούσαν μπροστά από τα μάτια μας σαν αιματοβαμμένοι μύθοι, οι ήχοι των μακρινών οβίδων μας υπενθύμιζαν ότι μια μάχη μαινόταν εδώ και ότι κάποιες μητέρες έχαναν τους συζύγους τους, παιδιά έχαναν τους πατεράδες τους, βλέποντας σιωπηλά, μέσα από τα παράθυρα την πλατεία του θανάτου." (Γκασάν Καναφάνι, Διηγήματα Από τη Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών)
Είτε πρόκειται για τον γυμνό ρεαλισμό του ιστορικού Παλαιστίνιου λογοτέχνη Γκασάν Καναφάνι (δολοφονημένου σε ηλικία μόλις 36 χρονών από την Μοσάντ το 1972 στη Βυρητό) που στα "Διηγήματα Από τη Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών" (εκδόσεις Σάλτο) ακολουθώντας τη μέθοδο του "αντιστικτικής ανάγνωσης" και βασισμένος σε μαρτυρίες και αναμνήσεις από πρώτο χέρι αμφισβητεί τις αποικιακές αφηγήσεις είτε για τα λυρικά και μαζί αιχμηρά σπαράγματα του "εθνικού ποιητή" της Παλαιστίνης Μαχμούντ Νταρουίς ("Δεν μου ανήκω", εκδόσεις Καστανιώτη) είτε για το weird σαρκασμό του υποψήφιου για Booker, σύγχρονου Παλαιστίνιου συγγραφέα Mάζεν Mααρούφ που στα "Ανέκδοτα για τους ένοπλους" (εκδόσεις Χαραμάδα) αναπλάθει με φαντασία περιστατικά που βίωσε ο ίδιος όταν ήταν παιδί στη Βηρυτό στη διάρκεια του πολέμου, η ακρωτηριασμένη πραγματικότητα σε κατατρέχει μέσα στα χρόνια.
"Τι είναι αυτό το μυστηριώδες πράγμα που μας δένει με τη Γάζα, που εγκλωβίζει τον ενθουσιασμό μας για διαφυγή; Γιατί δεν χειρουργήσαμε το πρόβλημα με μια μέθοδο που θα του έδινε μια ξεκάθαρη λύση; Γιατί δεν αφήναμε αυτήν την ήττα με τις πληγές της πίσω μας και να ξεκινήσουμε για μια ζωή πολύχρωμη και περισσότερο παρήγορη;" Γκασάν Καναφάνι
Δεν είναι τυχαίο ότι και το ίδιο το μοτίβο του ακρωτηριασμού επανέρχεται με διαφορετικούς τρόπους. Στο διήγημα "Ένα φύλλο από τη Γάζα" ο Γκασάν Καναφάνι προσπαθεί να απαντήσει στον παιδικό του φίλο του Μουσταφά γιατί δεν αφήνει το Κουβέιτ για να εγκατασταθεί όπως κι εκείνος στο Σακραμέντο για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Καλιφόρνια. Και το κάνει με τον πιο άμεσο και επιδραστικό τρόπο όταν ανακαλεί τη συνάντηση με την ανιψιά του στο νοσοκομείο, και το ακρωτηριασμένο της πόδι. Στα "μαύρου χιούμορ” "Ανέκδοτα για τους ένοπλους" ο Mάζεν Mααρούφ φέρνει έναν νεαρό αντιμέτωπο με την παράλογη απαίτηση του ακρωτηριασμένου πατέρα του να του δωρίσει το ένα από τα χέρια του, ένα ζευγάρι να προσκολλάται σε ένα… θρόμβο αίματος μεγαλώνοντάς το ως το μοναχοπαίδι τους, ή μια "άλλη προσωπικότητα" που να μη θέλει να κάνει τίποτα άλλο απ’ το να τρέχει απ’ το ένα μέρος στο άλλο, ενώ έχει μόνο ένα πόδι…
Η κοινοτοπία του θανάτου
Από μια πρώτη, καθυστερημένη επαφή μου με τους Ισραηλινούς "εθνικούς συγγραφείς" της γενιάς που εσωτερίκευσε με σαφήνεια το πέρασμα από την Παλαιστίνη στο Ισραήλ (Άαρον Άπελφελντ, Αβραάμ Β. Γεοσούα, Άμος Όζ), κρατώ την αλληγορική επικαιρικότητα του "Υπεύθυνου ανθρώπινου δυναμικού" του Αβραάμ Β. Γεοσούα (εκδόσεις Καστανιώτη), που με αφετηρία ένα πραγματικό γεγονός, ερευνά τις παράπλευρες απώλειες της τρομοκρατίας, τις συνέπειες της "κοινοτοπίας του θανάτου" και το πώς επιδρά η διαρκής παρουσία ενός θανάτου απρόσωπου, "γραφειοκρατικού" στην ατομική και συλλογική συνείδηση.
"Όποιος νοιάζεται για την ανθρωπιά του έχει ανάγκη από την τέρψη, και γιατί να λέμε όχι τούτες τις άγιες μέρες σε λίγη ευφρόσυνη μουσική;" (Αβραάμ Β. Γεοσούα, Υπεύθυνος ανθρώπινου δυναμικού)
Καθώς ακολουθούμε τον πρώην στρατιωτικό, διευθυντή του τμήματος Προσωπικού που μετονομάστηκε σε Τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού, στις παράλογες περιπλανήσεις του από τους λαβύρινθους της Ιερουσαλήμ, που δεν είναι αρκετά μεγάλη για να χωρέσει μια ολόκληρη μουσική συμφωνία, ως τις εσχατιές της Ρωσίας, προκειμένου να επιστρέψει το πτώμα μιας μετανάστριας εργάτριας, παράπλευρη απώλεια από επίθεση αυτοκτονίας, ο Γεσόουα επιχειρεί μια ανατομία της ευθύνης και της ενοχής. 'Όπως γράφει η μεταφράστρια Μάγκυ Κοέν στο επίμετρο, "προσπαθεί να φωτίσει τα πολύπλοκα και αντιφατικά συναισθήματα που γεννά μια κατάσταση όπου νιώθει κανείς ταυτόχρονα θύμα και θύτης, ένοχος, αφενός που είναι ανήμπορος να προστατέψει το παιδί του ή έναν αθώο περαστικό, και αφετέρου που οδήγησε τον βομβιστή αυτοκτονίας σε μια τέτοια πράξη απόγνωσης. Συναισθήματα που, ακριβώς επειδή είναι τόσο πολύπλοκα και προκαλούν την αφόρητη αίσθηση της αδυναμίας και του ακατανόητου, μένουν καταπιεσμένα (γι αυτό ύστερα από μια τρομοκρατική επίθεση βιαζόμαστε να καθαρίσουμε τους δρόμους και να πούμε πως η ζωή ξαναγύρισε στον κανονικό της ρυθμό, επισημαίνει ο Γεοσούα”.
"Το σοκ συνηθίζεται. Το σοκ ξεθωριάζει"
"Την αδικούμε αναζητώντας τα ποιήματά της. Ας μην παραποιούμε την ομορφιά της Γάζας. Το ομορφότερο σ’ αυτή είναι πώς απαλλάχθηκε απ’ την ποίηση όταν εμείς πασχίζαμε να νικήσουμε τον εχθρό με ποιήματα…" (Μαχμούντ Νταρουίς)
Στο επίκαιρο και πάντα εμβριθές δοκίμιό της "Αντιμέτωποι με τον πόνο των άλλων" (εκδόσεις Gutenberg) η Σούζαν Σόνταγκ προσπαθώντας να απαντήσει ξανά στο ερώτημα αν μια εικόνα μπορεί να μας κινητοποιήσει ώστε να αναλάβουμε δράση κατά του πολέμου, υποστηρίζει ότι η αφήγηση φαίνεται να λειτουργεί αποτελεσματικότερα από την εικόνα, πράγμα που εν μέρει οφείλεται στο διαφορετικό ποσό χρόνου που είναι αναγκασμένος κάποιος να αφιερώσει σε κάθε δραστηριότητα, στρέφοντας το βλέμμα, νιώθοντας. Ξεκινώντας από την παραδοχή της ότι καμιά εικόνα (αλλά και κανένα έργο τέχνης, θα προσθέσουμε) δεν μπορεί να μας κάνει να συλλάβουμε τη φρίκη όσων έχουν ζήσει αντίστοιχα γεγονότα, η δύναμη της τέχνης να μας βγάλει από τη ρουτίνα του σοκ και να μας μετακινήσει δεν είναι αμελητέα.
"Δεν υπάρχει χρόνος για την εξορία και το τραγούδι μου…
Θα μπούμε στην πολιορκία
ως το πεζοδρόμιο του άρτου και των κυμάτων,
τούτη είναι η έκτασή μου και η έκταση της πατρίδας
της αχώριστης,
ένας θάνατος μπροστά στο όνειρο
ή ένα όνειρο που πεθαίνει πάνω στο σύνθημα.
τράβα λοιπόν βαθιά στο αίμα μου, τράβα βαθιά στο αλεύρι,
για να μας πλήξει της πατρίδας η απλότητα κι η πιθανότητα του γιασεμιού."
(Μαχμούντ Νταρουίς)
Διαβάστε Επίσης
