Rosalind Nashashibi © Λεωνίδας Τούμπανος
Φιλοξενούμενη καλλιτέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, υποψήφια για το βραβείο Turner, έχοντας εκπροσωπήσει τη Σκωτία στην 52η Μπιενάλε της Βενετίας και συμμετάσχει μεταξύ άλλων και στη Documenta14 σε Αθήνα και Κάσελ, η γνωστή Βρετανίδα- Παλαιστίνια εικαστικός Rosalind Nashashibi βρέθηκε στην Αθήνα για τα εγκαίνια της διπλής ατομικής της έκθεσή της στις γκαλερί ARCH στην Πλάκα και Melas Martinos στο Μοναστηράκι, και μιλήσαμε για τη διεισδυτική πρακτική της που χτίζει άβολα συναρπαστικές ιστορίες, είτε πρόκειται για ταινίες είτε για έργα ζωγραφικής.
"Στη Γάζα ο αέρας, η ατμόσφαιρα ήταν σχεδόν απαγορευτική"
Στο χώρο της ARCH παρουσιάζονται τρία ακόμη φιλμ από διαφορετικές περιόδους της δουλειάς της (από το 2001 έως το 2024), ενώ στη Melas Martinos εκτίθενται νέοι πίνακες και σχέδια της Nashashibi, στην πλειονότητά τους φτιαγμένα ειδικά για την έκθεση στην Αθήνα.
Γυρισμένη πριν από την ισραηλινή επίθεση στην περιοχή το 2014, η μικρού μήκους ταινία "Electrical Gaza" της Βρετανίδας, με παλαιστινιακή και βορειοϊρλανδική καταγωγή, Rosalind Nashashibi σε βάζει σε ένα ιδιότυπο σύμπαν, φορτισμένο και μπανάλ, υπερβατικό και ανησυχητικό ταυτόχρονα. Τα ηλεκτρισμένα συνθεσάιζερ δίνουν τη θέση τους στη "Fanfare" (1939) του Μπέντζαμιν Μπρίτεν, μια οπερατική διασκευή του "Illuminations" του Ρεμπό ("Μόνο εγώ κρατώ το κλειδί για αυτόν τον άγριο παράδεισο"), το live action στο animation, οι καθημερινές σκηνές (παιδιά παίζουν σε ένα σοκάκι, άλογα πλένονται στα νερά της Μεσογείου και άνδρες ετοιμάζουν φαλάφελ και τραγουδούν μαζί σε ένα σαλόνι) στα λαβυρινθώδη travelling μέσα σε στενούς δρόμους και στα αλλεπάλληλα σύνορα που έχει να διασχίσει η καλλιτέχνης και το συνεργείο της. Το βίωμα όσο και η απόσταση-σχόλιο στον εξωτισμό, ακόμη και στο ίδιο το βλέμμα της ως καλλιτέχνιδας-επισκέπτριας είναι εδώ.
Χαρακτηριστική της ματιάς της εικαστικού, που συνδυάζει απρόσκοπτα την παρατήρηση με την αφαίρεση, το αίσθημα αβολοσύνης με την ενσυναίσθηση, τη μη γραμμική αφήγηση με το συναισθηματικό "πορτρέτο", η ταινία προβάλλεται στο χώρο της γκαλερί ARCH στην Πλάκα στο πλαίσιο της διπλής ατομικής έκθεσης της Nashashibi με τίτλο "Windows", που συνδιοργανώνεται με την γκαλερί Melas Martinos στο Μοναστηράκι (μέχρι 25 Οκτωβρίου). Στο χώρο της ARCH παρουσιάζονται τρία ακόμη φιλμ από διαφορετικές περιόδους της δουλειάς της (από το 2001 έως το 2024), ενώ στη Melas Martinos εκτίθενται νέοι πίνακες και σχέδια της Nashashibi, στην πλειονότητά τους φτιαγμένα ειδικά για την έκθεση στην Αθήνα.
"Η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ήταν περιορισμένη, μόνο στο 50% της μέρας, και κάθε τόσο κοβόταν ξαφνικά από το Ισραήλ και οι κάτοικοι ενεργοποιούσαν περίπλοκους τρόπους τροφοδοσίας μέσω εναλλακτικών διαδρομών. Ο ηλεκτρισμός, όπως και η καθημερινότητά τους, ήταν υπό συνεχή περιορισμό."
"Μου πήρε χρόνια να βρω τρόπο να μπω στη Γάζα", μου λέει η Nashashibi. "Τελικά κατάφερα να περάσω μέσω Ισραήλ, ως διαπιστευμένη δημοσιογράφος. Η διαδικασία ήταν εξαιρετικά δύσκολη, με πολλές άδειες και διαδρομές, και μόλις φτάσαμε εκεί ήμασταν τρεις γυναίκες – εγώ, η παραγωγός μου και η διευθύντρια φωτογραφίας. 'Ήμασταν ενθουσιασμένες, το ίδιο και οι οικοδεσπότες μας, υπήρχε αίσθηση ισχυρής αλληλεγγύης και αντίστασης. Ταυτόχρονα υπήρχε η χειροπιαστή αίσθηση της ζημιάς και του τραύματος. Από τους πολέμους, τους εκτοπισμούς, τους περιορισμούς που είχαν υποστεί οι άνθρωποι εκεί για δεκαετίες. Ο αέρας, η ατμόσφαιρα, ήταν σχεδόν απαγορευτική. Γι’ αυτό ονόμασα την ταινία "Electrical Gaza”. Η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ήταν περιορισμένη, μόνο στο 50% της μέρας, και κάθε τόσο κοβόταν ξαφνικά από το Ισραήλ και οι κάτοικοι ενεργοποιούσαν περίπλοκους τρόπους τροφοδοσίας μέσω εναλλακτικών διαδρομών. Ο ηλεκτρισμός, όπως και η καθημερινότητά τους, ήταν υπό συνεχή περιορισμό. Η ταινία προσπαθεί να μεταφέρει αυτή την αντίφαση: τη δύναμη και την αντίσταση, από τη μία, και τη βλάβη, τον περιορισμό και την αίσθηση απειλής, από την άλλη".
Αλλαγή ατμόσφαιρας
Καθώς μπαίνεις στην γκαλερί Melas Martinos, η ατμόσφαιρα αλλάζει, όχι όμως και η προσέγγιση. "Μου αρέσει που υπάρχει αυτή η μικρή απόσταση ανάμεσα στις κινηματογραφικές προβολές και τα έργα ζωγραφικής. Ακόμη κι αυτό το περπάτημα των δέκα λεπτών ανάμεσα στις δύο γκαλερί σού δίνει χρόνο να καθαρίσεις το μυαλό σου, να αποστασιοποιηθείς λίγο. Και νιώθω ότι αυτή η απόσταση ανάμεσα στους δύο χώρους είναι ιδανική, γιατί δεν χρειάζεται να ελέγχω την αφήγηση ανάμεσα στα δύο μέσα. Δεν χρειάζεται δηλαδή να "χτίσω” μια ιστορία. Είναι σαν να συναντιέσαι με τα δύο ταυτόχρονα".
Η αποτύπωση της αντίφασης και των συνόρων είναι χαρακτηριστική και στη ζωγραφική της πρακτική: "Για μένα η προσέγγιση είτε πρόκειται για ταινία είτε για ζωγραφική είναι ίδια, αλλάζει όμως εντελώς ο τρόπος παρουσίασης. Με ενδιαφέρει πραγματικά το ίδιο το μέσο – είτε πρόκειται για την κάμερα είτε για το χρώμα στον καμβά. Θέλω να εξερευνώ εκείνες τις στιγμές της αλλαγής, της μεταμόρφωσης. Στη ζωγραφική αυτό βγαίνει με έναν πολύ άμεσο, σχεδόν κυριολεκτικό τρόπο. Έχει να κάνει με τα όρια, με το πώς οι διαφορετικές φωτεινότητες και οι δονήσεις των χρωμάτων αλλάζουν όταν έρχονται σε επαφή – είτε η γραμμή είναι καθαρή, είτε θολή, είτε δεν μπορείς καν να τη διακρίνεις. Και νομίζω ότι το ίδιο συμβαίνει και με τον κινηματογράφο. Όταν τραβάω και μοντάρω, σκέφτομαι πώς οι μεταβάσεις μπορούν να ανοίξουν ένα χώρο εμπειρίας για το θεατή αλλά και για μένα, ένα χώρο στον οποίο ίσως έχω ήδη ζήσει ή προσπαθώ ακόμη να καταλάβω".
Περπατώντας ανάμεσα στους πίνακες, στρέφουμε τη συζήτηση στην παγίδα του φορμαλισμού, τον οποίο η Rosalind συνδέει με τις έννοιες του ελέγχου και της τελειότητας, που την αφήνουν αδιάφορη. "Στις ταινίες και στους πίνακες θέλω να φαίνεται η διαδικασία. Δεν προσπαθώ να φτιάξω κάτι τέλειο. Θέλω να παραμένει χειροποίητο, αληθινό, ζωντανό". Με πτυχίο ζωγραφικής από το Σέφιλντ, πέρασε λίγο χρόνο στο Λονδίνο πριν καταλήξει Σκωτία, όπου πήρε το MFA της. "Στη Γλασκόβη εκείνη την εποχή, τέλη 90s με αρχές 00s, φτιάχναμε έργα ο ένας για τον άλλο. Ήμασταν το κοινό ο ένας του άλλου, χωρίς μεγάλη προβολή ή πολλές γκαλερί – ήταν μια ουτοπική εποχή, με συναίσθημα συνεργασίας και ταπεινότητας. Στην Transmission, όπου έκανα την πρώτη μου ατομική έκθεση, μπορούσες να κάνεις αίτηση για να παρουσιάσεις έργο στο υπόγειο, και αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα τότε".
Στους πίνακές της στη Melas Martinos επιστρέφει στο μοτίβο του σταυρού και ταυτόχρονα στην τομή, το όριο ανάμεσα στα διαφορετικά στοιχεία, με έμπνευση, μεταξύ άλλων, από έργα τέχνης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Βυζαντινού Μουσείου. "Δεν έφτιαξα τα έργα σκεπτόμενη την ιστορία της Αθήνας, αλλά σίγουρα σκεφτόμουν το χώρο όπου θα παρουσιάζονταν. Αυτό το παράθυρο και πώς όλη η αφήγηση είναι εκεί έξω, σε αυτή την απίστευτη θέα [σ.σ. στη Ρωμαϊκή Αγορά και την Ακρόπολη]. Ήθελα τα έργα να έχουν μια "ταπεινότητα”, μια ησυχία, ώστε να λάμπουν με διαφορετικό φως".
Το μετέωρο βήμα της καλλιτέχνιδας
"Νομίζω ότι σε όλες αυτές τις ταινίες ψάχνω κάτι... Ίσως βίωσα μια εμπειρία και μετά αναζητώ έναν τρόπο να τη διερευνήσω. Τι ήταν αυτό; Γιατί με συγκίνησε; Και πώς θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τον κινηματογράφο, τον ήχο, το χρόνο, την κίνηση, τη σιωπή, τη μουσική, το κάδρο, για να πω στον θεατή "έτσι το βίωσα εγώ”; Και ίσως μαζί με το θεατή να το καταλάβω κι εγώ καλύτερα. Αυτό με ενδιαφέρει: αυτή η στιγμή κατανόησης"
Πίσω στην ARCH, ανατρέχοντας στις ταινίες της, είναι σαν να κάνει flashback στη ζωή της. "Νομίζω ότι σε όλες αυτές τις ταινίες ψάχνω κάτι... Ίσως βίωσα μια εμπειρία και μετά αναζητώ έναν τρόπο να τη διερευνήσω. Τι ήταν αυτό; Γιατί με συγκίνησε; Γιατί μου φάνηκε ενδιαφέρον ή ανησυχητικό; Τι είχε μέσα του; Και πώς θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τον κινηματογράφο, τον ήχο, το χρόνο, την κίνηση, τη σιωπή, τη μουσική, το κάδρο, για να πω στον θεατή "έτσι το βίωσα εγώ”; Και ίσως μαζί με το θεατή να το καταλάβω κι εγώ καλύτερα. Αυτό με ενδιαφέρει: αυτή η στιγμή κατανόησης".
"Δεν με απασχολεί τόσο η διάκριση αφηρημένου/παραστατικού. Περισσότερο με ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζομαι το εικαστικό πεδίο και τα όριά του. Ναι, υπάρχει αφήγηση και μη αφήγηση, γραμμικό και μη γραμμικό, ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία. Απλώς για μένα είναι σαν να κινείσαι πάνω σε μια γραμμή. Η διαδικασία μου είναι ερευνητική, όπως για όλους, σωστά; Απλώς με ενδιαφέρει να κάνω αυτή την έρευνα μαζί με το θεατή, στη διάρκεια του έργου, και όχι απλώς να τη δείχνω".
Η αρχαία εποχή του dot-com και της φούσκας
Τα θέματα των ταινιών της είναι βγαλμένα από τη ζωή της. "Αν πάμε πίσω στο "Open Day”, τότε γύριζα σε μέρη του Λονδίνου που γνώριζα καλά και με τραβούσαν, για να καταλάβω γιατί μου άρεσε να βρίσκομαι εκεί εκείνη την εποχή ή επειδή θεωρούσα ότι εξέφραζαν κάτι για την περίοδο. Ήταν γύρω στο 2000, η εποχή του dot-com. Ο κόσμος έβγαζε πολλά χρήματα, υπήρχε όλη αυτή η φούσκα, που τώρα μοιάζει αρχαία ιστορία. Ένα από τα μέρη που επισκέφθηκα στην ταινία ήταν μια αμερικανική εταιρεία όπου δούλευε ένας φίλος μου, σε έναν απλό εταιρικό χώρο. Είχε σπουδάσει τέχνη, αλλά είχε στραφεί πλέον στους υπολογιστές. Πήγα επίσης στο Royal Festival Hall, που ήταν αγαπημένο μου μέρος. Μου άρεσε να πηγαίνω τα απογεύματα – να χρησιμοποιώ την τουαλέτα, να πίνω κάτι, να κάθομαι απλώς να χαζεύω τα χαλιά, τις σκάλες, τον τρόπο που οι άνθρωποι κινούνταν στο χώρο. Μου φαινόταν πολύ ουτοπικό. Υπήρχε και η γιόγκα, που τότε ήταν ακόμα καινούργια ως "φιλοδοξία” στη Δύση. Και ο τοίχος αναρρίχησης – εκείνη την εποχή ο σύντροφός μου ήταν αναρριχητής, κι έτσι πηγαίναμε. Ήταν όλοι χώροι που σε μετέφεραν αλλού, σε έναν διαφορετικό τρόπο ζωής. Στην αρχή μιας κουλτούρας που αργότερα έγινε βιομηχανία, αλλά τότε δεν ήταν ακόμα έτσι. Με ενδιέφερε λοιπόν αυτό το πρώιμο στάδιο. Και τότε χρησιμοποιούσα πολύ τη μουσική ως αντιστικτικό στοιχείο".
Χωρίς μουσική και χωρίς υπότιτλους
'Ήθελα έτσι κι αλλιώς να τη ρωτήσω για τη μουσική, η οποία παίζει ιδιαίτερο ρόλο στα έργα της: "Ναι, είναι αλήθεια. Και είναι ενδιαφέρον γιατί, μετά το "Open Day”, όταν το παρουσίασα για πρώτη φορά στο Transmission ο κόσμος ενθουσιάστηκε. Όταν λέω "κόσμος”, εννοώ οι γνωστοί μου! Θυμάμαι να σκέφτομαι "Μήπως τελικά ήταν η μουσική;” 'Έτσι, για περίπου δέκα χρόνια, δεν χρησιμοποίησα καθόλου μουσική στις ταινίες μου. 'Έβαλα στον εαυτό μου κανόνες: ότι έπρεπε να αποδείξω πως μπορώ μόνο με το μοντάζ, τον ήχο και την εικόνα να κάνω κινηματογράφο, χωρίς να "καταφεύγω” στη μουσική, επηρεασμένη και από μαρξιστές κινηματογραφιστές των 60s και 70s, που ακόμη με ενδιαφέρουν. Άρα δεν πρόσθετα μουσική –εκτός αν ήταν ήδη εκεί, π.χ. σε ένα μάθημα χορού–, ούτε κινούσα την κάμερα. Πολύ αυστηροί περιορισμοί, που κράτησαν δέκα-δώδεκα χρόνια!
Στο "Electrical Gaza”, όμως, ξαναχρησιμοποίησα μουσική για πρώτη φορά, επειδή ένιωσα ότι υπήρχαν πολλές παράλληλες στρώσεις εμπειρίας, που για να τις μεταδώσω έπρεπε να χρησιμοποιήσω όλα τα εργαλεία: μουσική, σιωπή, animation, ακόμα και την ανάσα μου. Ήθελα να πω "είναι αυτό, αλλά είναι και αυτό, αλλά είναι και το άλλο”, να δείξω τις αντιφάσεις του τόπου.
Με το "Bachelor Machines” (2007), αντίθετα, ήθελα να κάνω ένα καθαρό φιλμ είδους, ένα "ναυτικό” φιλμ, σαν τις θαλασσογραφίες. Επηρεάστηκα και από το "Mason and Dixon” του Τόμας Πίντσον, όπου στην αρχή του μυθιστορήματος υπάρχει ένα ταξίδι με καράβι από την Αγγλία στην Αμερική.
Το "Invisible Worm”, πάλι, (2024) ξεκίνησε όταν προσκλήθηκα σε μια γκαλερί στη Δανία να εκθέσω από κοινού με μια φίλη. Ο διευθυντής του χώρου μας είπε ότι δεν καταλαβαίνει τη σύνδεση μεταξύ των έργων μας και μου ζήτησε, αν μπορώ, να ξαναμοντάρω την ταινία που θα έδειχνα προκειμένου να γίνει πιο σαφής η σύνδεση! Απάντησα "φυσικά και όχι, αλλά αν θέλεις, μπορώ να φτιάξω μια καινούργια ταινία που εμπεριέχει τα γλυπτά της και θα ξεκινήσουμε από εκεί. Η ταινία θέτει την ερώτηση τι σημαίνει, μετά από όλα αυτά τα χρόνια, το να είσαι καλλιτέχνης".
"Νομίζω ότι η ταινία δείχνει ακριβώς αυτό: τι σημαίνει να είσαι καλλιτέχνης, με όλες τις στρώσεις εξουσίας, πόσο γελοίο είναι, πόσο διεφθαρμένο, πόσο όμορφο και πόσο ανόητο ταυτόχρονα".
Και ποια είναι η απάντηση; "Νομίζω ότι η ταινία δείχνει ακριβώς αυτό: τι σημαίνει να είσαι καλλιτέχνης, με όλες τις στρώσεις εξουσίας, πόσο γελοίο είναι, πόσο διεφθαρμένο, πόσο όμορφο και πόσο ανόητο ταυτόχρονα. Είναι επίσης το να αγαπάς τους φίλους σου. Όπως όταν είσαι νέα και είσαι τόσο κοντά σε μια φίλη που αρχίζεις να πιστεύεις ότι μοιάζετε. Και μετά, μια μέρα πηγαίνετε μαζί στην τουαλέτα και συνειδητοποιείτε ότι δεν μοιάζετε καθόλου. Αλλά τότε καταλαβαίνεις τι σημαίνει να δίνεσαι στον άλλον. Νομίζω ότι μερικές φορές η πράξη του καλλιτέχνη είναι κάτι τέτοιο. Μια προβολή ή ένα άλμα σε κάτι από εκεί που βρίσκεσαι".
Ζητάω από τη Rosalind να μοιραστεί μαζί μας τις σκέψεις της για τη γλώσσα. Γιατί, για παράδειγμα, δεν υποτιτλίζει ταινίες όπως το "Bachelor Machines" και το "Electrical Gaza" όπου ακούμε "άγνωστες γλώσσες". "Στην αρχή ήθελα ο διάλογος και οι λέξεις να είναι ισοδύναμα με την εικόνα και να μην ερμηνεύονται. Αργότερα κατάλαβα ότι οι άνθρωποι θέλουν να γνωρίζουν. Πολλοί συνδέουν τη φωνή με την εξουσία, κάτι που για μένα δεν ισχύει απαραίτητα. Στη Γάζα δεν καταλάβαινα τι λέγανε γιατί δεν μιλούσα αραβικά, ούτε στο πλοίο του "Bachelor Machines” τη ναπολιτάνικη διάλεκτο. Η παρουσία μου επηρέαζε τους ανθρώπους. Ήξεραν ότι δεν καταλάβαινα, οπότε ένιωσα ότι ήταν παραβίαση της συμφωνίας μας να μεταφράσω δημόσια".
Πώς αποτυπώνεις τη γενοκτονία;
Σε πρόσφατους πίνακές σου επιστρέφεις στην προσπάθεια να αποτυπώσεις τη γενοκτονία. "Προσπαθώ να βρω μια γλώσσα για να εκφράσω κάτι σχετικό. Η διαδικασία έχει αλλάξει με τα χρόνια. Είναι περίεργο να περιγράφω τον τρόπο με τον οποίο προσπαθώ να το κάνω, αλλά το πραγματικό έναυσμα ήταν αυτές οι εικόνες με τα άδεια κατσαρολάκια που κρατούσαν τα παιδιά τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του ’24, πριν από 18 μήνες, στα σημεία διανομής τροφίμων του UNRWA. 'Ήμουν εξοργισμένη με το πώς το Ισραήλ δυσφήμιζε την UNRWA (Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή). Και τώρα βλέπουμε ποιο ήταν το σχέδιο από την αρχή. Η UNRWA κρατά αρχείο των προσφύγων από το 1948. Αν είσαι πρόσφυγας από τότε, καταγράφεσαι στα αρχεία της. Παρέχει εκπαίδευση, τρόφιμα, αλλά και καταγραφή – και γι’ αυτό τη μισούν. Είναι θέμα δικαιώματος επιστροφής και επιβίωσης".
2 σπέσιαλ προβολές
Παράλληλα με τις ταινίες που προβάλλονται στην ARCH καθόλη τη διάρκεια της έκθεσης σημειώστε δύο ειδικές βραδιές προβολών της Nashashibi στον ίδιο χώρο. Στις 3/10 (8 μ.μ.) παρουσιάζονται δύο ταινίες που γυρίστηκαν σε παλαιστινιακές γειτονιές, το "Dahiet Al Bareed / District of the Post Office" (2002), ένα πορτρέτο μιας γειτονιάς που ιδρύθηκε ως κοινότητα για τους Παλαιστίνιους υπαλλήλους του Ταχυδρομείου από τον παππού της Nashashibi το ’50, και το "Hreash House" (2004), πορτρέτο μιας εκτεταμένης οικογένειας που ζει κοινοτικά στη Ναζαρέτ.
Το Σάββατο 4/10 (8 μ.μ.) προβάλλεται το "Denim Sky" (2022, 67΄), μια παιχνιδιάρικη εξερεύνηση των μη πυρηνικών οικογενειακών και κοινοτικών δομών, των θεωρητικών επιπτώσεων του μη γραμμικού ταξιδιού στο χρόνο στις ανθρώπινες σχέσεις και του τρόπου με τον οποίο αυτό μπορεί να βοηθήσει ή να περιπλέξει την επικοινωνία. Η είσοδος είναι ελεύθερη με σειρά προτεραιότητας.
H έκθεση της Rosalind Nashashibi "Windows" παρουσιάζεται ταυτόχρονα στις γκαλερί Melas Martinos (Πανδρόσου 50, Μοναστηράκι, 210321, Τρ.-Σάβ., 12 μεσημ.-6 μ.μ.) και ARCH (Γκούρα 5, Πλάκα, 2103227301, Τρ.-Σάβ., 11 π.μ.-6 μ.μ.) μέχρι 25/10.
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Rosalind Nashashibi: Windows
Η Rosalind Nashashibi είναι ζωγράφος και κινηματογραφίστρια που ζει στο Λονδίνο, με παλαιστινιακή και βορειοϊρλανδική καταγωγή. Στο έργο της, και στα δύο μέσα, την απασχολεί έντονα η πράξη της παρατήρησης, σε τέτοιο βαθμό που συχνά μετατοπίζεται στην πλευρά του υποκειμένου, με τρόπο που μπορεί να είναι ανησυχητικός αλλά και βαθιά συμπονετικός. Οι ταινίες της είναι συχνά μη γραμμικές, διακοπτόμενες από εκδηλώσεις δυναμικών εξουσίας και συλλογικών ιστοριών. Στη ζωγραφική της, οικεία σύμβολα –όπως ένα ζευγάρι κύκνων ή ένας καμβάς χωρισμένος με έναν σταυρό ή ένα Χ– μας προκαλούν να τα ξαναδούμε με νέο βλέμμα, ενώ οι αναφορές της στους καλλιτέχνες του Παρισιού του τέλους του 19ου αιώνα λειτουργούν σαν βουτιές στο παρελθόν για να αναδυθούν απρόσμενες νέες εμπειρίες.
