Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Μία ιστορική μάχη έγινε αφορμή για το νέο, τρομερά ενδιαφέρον εγχείρημα που παρουσιάζει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από 14/12, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού. Παρά το γεγονός ότι η έκθεση "Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο" έχει ως αφετηρία της ένα μονάχα γεγονός, η αλήθεια είναι ότι κοιτάει πολλές, διαφορετικές οπτικές της Χαιρώνειας, μέσα από ιστορικά τεκμήρια αλλά και σύγχρονες μεθόδους.
Η έκθεση εντάσσεται στη νέα σειρά αρχαιολογικών εκθέσεων "Ιστορίες Ανθρώπων" και περιλαμβάνει 240 εκθέματα προερχόμενα από 27 μουσεία και ιδρύματα. Πολλά από τα εκθέματα παρουσιάζονται για πρώτη φορά, με αρκετά αρχαιολογικά ευρήματα να προέρχονται από τις αποθήκες του Μουσείου της Χαιρώνειας και του Εθνικού Αρχαιολογικού Αθηνών. Στο πλαίσιο της έκθεσης παρουσιάζονται επίσης δύο μαρμάρινες προτομές από το Μουσείο Chiaramonti του Βατικανού, αλλά κι ένας "Απρόσμενος Επισκέπτης", το έργο "Μέγας Αλέξανδρος" (1981) του Andy Warhol από το MOMus -Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Η μάχη της Χαιρώνειας δεν θεωρείται τυχαία ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της ελληνικής αρχαιότητας. Όχι μόνο αποτέλεσε την είσοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην πολιτική και στρατιωτική σκηνή της χώρας, αλλά σηματοδότησε επίσης τη μετάβαση από την κλασική στην ελληνιστική περίοδο. Οι επιμελητές της έκθεσης και νέοι επιστημονικοί σύμβουλοι του μουσείου, Δρ. Παναγιώτης Π. Ιωσήφ (Επιμελητής Κλασικών Αρχαιοτήτων) και Δρ. Ιωάννης Φάππας (Επιμελητής Προϊστορικών Αρχαιοτήτων) είχαν από τις αρχές του 2023 συμφωνήσει ότι η έκθεση θα περιστρέφεται γύρω από τη συγκεκριμένη ημερομηνία. "Παρά τις διαφορετικές μας αφετηρίες, τα κοινά μας ενδιαφέροντα έγιναν αφορμή για την έκθεση, καθώς εγώ ασχολούμαι με την ελληνιστική περίοδο και ο Γιάννης ξεκίνησε την καριέρα του από το Μουσείο της Χαιρώνειας" λέει ο Παναγιώτης Π. Ιωσήφ λίγο πριν μας ξεναγήσει στη "Χαιρώνεια". Οι δύο αρχαιολόγοι ήθελαν να οπτικοποιήσουν τις συνέπειες της μάχης αλλά να εξετάσουν επίσης τι την προκάλεσε. Το συμβάν ήταν απλώς η αφορμή για να ξεκινήσει μία πολύ μεγαλύτερη συζήτηση για τον ελληνιστικό κόσμο που ανθίζει μετά την ήττα του Ιερού Λόχου των Θηβαίων.
Μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση της ιστορίας
Η "Χαιρώνεια" είναι μια πολύ προσεγμένη απόπειρα να παρουσιαστεί ολιστικά κάθε πτυχή της μάχης και προσφέρει στο κοινό μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων και των συνεπειών που, σύμφωνα με τους επιμελητές, βιώνουμε μέχρι και σήμερα. Από την είσοδο του Μέγαρο Σταθάτου ξεκινάει μια συναρπαστική αναδρομή στο παρελθόν. Τρία κεφάλια στέκουν στην κεντρική είσοδο του κτιρίου: Φίλιππος, Αλέξανδρος, Δημοσθένης. Για τους επιμελητές, ήταν σημαντικό οι πρωταγωνιστές της μάχης να έχουν περίοπτη θέση στην έκθεση, έτσι ώστε το κοινό να γνωρίζει κάθε λεπτομέρεια του ιστορικού γεγονότος. Κάθε πρωταγωνιστής κοιτάει σε διαφορετική κατεύθυνση, παρακινώντας μας να ανακαλύψουμε και τα υπόλοιπα κεφάλαια της "Χαιρώνειας".
Όμως, η ιστορία συνεχίζεται στον δεύτερο όροφο του Μεγάρου με μια πιο μακάβρια εξιστόρηση που μας συστήνει τους δύο αντιπάλους, τη μακεδονική φάλαγγα και τον ιερό λόχο. Τρεις Μακεδόνες "κοιτάζουν" τους αντιπάλους τους στο απέναντι δωμάτιο, λουσμένο μ’ ένα κόκκινο φως και έναν εκκωφαντικό θόρυβο να ηχεί στον μικρό χώρο. Εκεί αντικρίζουμε ανθρώπινα κατάλοιπα των Θηβαίων Ιερολοχιτών, όπως και στις επόμενες στάσεις της έκθεσης. Οι επιμελητές τόνισαν ότι αυτό γίνεται για καθαρά εκπαιδευτικούς και ακαδημαϊκούς λόγους, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τις ταφικές πρακτικές της αρχαιότητας.
Η ενότητα αυτή, που είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες της έκθεσης, ακολουθείται από τη "διαχείριση της μνήμης της μάχης στο πεδίο", πώς δηλαδή οι νικητές και οι νικημένοι αντιμετώπιζαν τους νεκρούς τους. Στο κέντρο ενός κατάλευκου δωματίου βρίσκεται μια ανασύνθεση του Πολυανδρίου των Θηβαίων Ιερολοχίτων με αληθινούς σκελετούς στρατιωτών και το μνημείο της Χαιρώνειας, τον περιβόητο Λέοντα, να δεσπόζει στην κορυφή. "Μέσω αυτών των ανθρώπων, μελετώντας τα κατάλοιπά τους, είναι η μοναδική φορά που προσεγγίζουμε τον Αλέξανδρο τόσο κοντά, διότι αυτοί πολέμησαν μαζί του, τον άκουσαν να τους οδηγεί στην επίθεση, τον προστάτευσαν" επισημαίνει ο Ιωάννης Φάππας. Η αρχαιολογική ανάκτηση της μάχης και οι πληροφορίες που αντλούμε παρατηρώντας τα οστά, τα όπλα και τις πανοπλίες των στρατιωτών, οφείλονται στο πολύ σημαντικό έργο δύο πρωτοπόρων της ελληνικής αρχαιολογίας: του αυτοδίδακτου Παναγιώτη Σταματάκη και του ακαδημαϊκού Γεωργίου Σωτηριάδη, ανθρώπους που έθεσαν τις βάσεις για την επιστημονική τεκμηρίωση της αρχαιολογικής έρευνας.
Κατεβαίνοντας πάλι στο ισόγειο του Μεγάρου, συναντάμε ακόμα περισσότερα σπάνια ιστορικά εκθέματα, δανεισμένα από ελληνικά μουσεία. Αγάλματα, διακοσμητικά στοιχεία από πανοπλίες, αγγεία και νομισματικές συλλογές, αποκαλύπτουν λεπτομέρειες για τα επακόλουθα της Χαιρώνειας, όπως την καταστροφή της Θήβας, την ανοικοδόμησή της 20 χρόνια αργότερα και την εξέλιξη του ελληνιστικού κόσμου. Όμως, το ταξίδι δεν τελειώνει εκεί.
Κάτι για τις νεότερες γενιές
Η έκθεση συνεχίζεται πίσω στην Πτέρυγα Νεοφύτου Δούκα με την ενότητα "Η σύγχρονη πρόσληψη της μάχης". Εδώ βλέπουμε τεκμήρια (χαρακτικά, χειρόγραφα, ημερολόγια, αναφορές στον Τύπο, καρτ ποστάλ) για την πρόσληψη της μάχης και του Μνημείου του Λέοντα από θεωρητικούς, ιστορικούς, περιηγητές και ανθρώπους που έζησαν στην περιοχή.
Στην επόμενη αίθουσα, η έκθεση παίρνει μια πιο παιχνιδιάρικη διάθεση. Οι συλλέκτες Άγγελος Γιακουμάτος και Τάσος Παναζόπουλος κάνουν μια εντυπωσιακή αναπαράσταση της μάχης χρησιμοποιώντας χειροποίητες φιγούρες Playmobil, κάτι που σίγουρα δεν βλέπεις συχνά σε ένα αρχαιολογικό ή ιστορικό μουσείο. Η ιδέα ήταν προφανώς να χτιστεί κάτι και για τους νεότερους επισκέπτες, είτε μιλάμε για μικρά παιδιά ή έφηβους. "Σταθήκαμε πάρα πολύ στο ερώτημα ποιο είναι το κρίσιμο σημείο στη μάχη της Χαιρώνειας και θέλουμε οι επισκέπτες να το καταλάβουν με αυτή την αναπαράσταση" εξηγεί ο Ιωσήφ. Η καταληκτική ενότητα "Η μάχη της Χαιρώνειας…σήμερα" συνεχίζεται με μια απρόσμενα ευχάριστη συνεργασία του μουσείου με την εταιρεία Ubisoft. Οι πορωμένοι gamers γνωρίζουν ότι η εταιρεία έχει δημιουργήσει τη φημισμένη σειρά βιντεοπαιχνιδιών "Assassin’s Creed" -και όχι μόνο. Για χάρη της έκθεσης, η Ubisoft έφτιαξε δύο ταινίες βασισμένες στα "Assassin’s Creed Odyssey" και "Assassin’s Creed Origins", που απεικονίζουν το ιστορικό πλαίσιο πριν και μετά τη μάχη. Η τελευταία στάση είναι αφιερωμένη στην ένατη τέχνη, με την αφήγηση της μάχης σε μορφή κόμιξ, αποδεικνύοντας ότι η ιστορία μπορεί πολύ εύκολα να παρουσιαστεί με ελκυστικό τρόπο που αγγίζει κάθε ηλικία. Αξίζει οπωσδήποτε να επισκεφθείτε τη "Χαιρώνεια" παρακολουθώντας μία από τις προγραμματισμένες ξεναγήσεις για το κοινό που θα ξεκινήσουν από 28/12 (κάθε Πέμπτη: 6.30-7.30 μ.μ. & κάθε Σάββατο και Κυριακή: 1-2 μ.μ.). Μάλιστα, το Τμήμα Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Προγραμμάτων του μουσείου θα προσφέρει εκπαιδευτικές ξεναγήσεις για μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης καθώς και ξεναγήσεις στη νοηματική γλώσσα.
Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο αλλά και από e-book με δοκίμια μελετητών. Ο κατάλογος, αποτελείται από 450 σελίδες και παρουσιάζει όλα τα αντικείμενα της έκθεσης ανά ενότητα. Το e-book που διατίθεται στο Cycladic.gr, περιλαμβάνει όλα τα επιστημονικά δοκίμια σχετικά με την έκθεση, τις πρόσφατες έρευνες και τις μελλοντικές προοπτικές. Σε αυτόν συμβάλλουν με κείμενά τους μερικοί από τους πιο κορυφαίους επιστήμονες στον τομέα. Επίσης, με στόχο την προαγωγή της έρευνας για τη Χαιρώνεια, τέλη Φεβρουαρίου του 2024 θα διοργανωθεί διεθνές επιστημονικό συνέδριο.
Περισσότερες πληροφορίες
Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο
Μια έκθεση-σταθμός για την ιστορική μέρα που έφερε στην πολιτική σκηνή τον Μέγα Αλέξανδρο, έναν από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της παγκόσμιας ιστορίας. Η έκθεση εντάσσεται στη νέα σειρά αρχαιολογικών εκθέσεων «Ιστορίες Ανθρώπων» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Η έκθεση τονίζει τη σημασία της μάχης της Χαιρώνειας για τη μετάβαση από την κλασική στην ελληνιστική περίοδο. Η μάχη έφερε τους Μακεδόνες οριστικά στη θέση της κυρίαρχης δύναμης στην Ελλάδα και την ανατολική Μεσόγειο υπό τη βασιλεία του Φιλίππου. Τη μέρα αυτή, ο δεκαοκτάχρονος τότε πρίγκιπας Αλέξανδρος κάνει δυναμικά την εμφάνισή του στην πολιτική και στρατιωτική σκηνή, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην ήττα του Ιερού Λόχου των Θηβαίων. Η έκθεση επιτρέπει να «αγγίξουμε» αρχαιολογικά τον μεγάλο βασιλιά, όσο ποτέ και πουθενά αλλού στον τόπο και τον χρόνο. Μέσα από περίπου 260 αντικείμενα, τα οποία θα προέρχονται από 25 ελληνικά μουσεία, 2 μουσεία του εξωτερικού και 4 ιδιωτικές συλλογές, η έκθεση θα εξετάσει τους δύο κόσμους που συγκρούστηκαν, δημιουργώντας τη μαγιά για τον νέο ελληνιστικό κόσμο που γεννήθηκε την επαύριον της ιστορικής μάχης, αλλάζοντας τον ρου της ιστορίας.
