Τα κτίρια δεν κάνουν το έργο

Σε μια εποχή που η ανησυχία για την αλλαγή χρήσης των κτιρίων της πόλης φουντώνει, το να μετατρέπεται ένα ιστορικό κτίριο σε δημόσιο πολιτιστικό κέντρο δεν μπορεί παρά να μας χαροποιεί. Ο λόγος για το ιστορικό κτίριο του Εθνικού Τυπογραφείου, μεταξύ των οδών Σταδίου, Σανταρόζα και Αρσάκη, που παραχωρήθηκε δωρεάν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης για 25 χρόνια στον Δήμο Αθηναίων, ο οποίος αναλαμβάνει και την υποχρέωση της αποκατάστασής του, προκειμένου να μετατραπεί σε χώρο φιλοξενίας εκθέσεων, πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, υπό την ομπρέλα του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του δήμου. Χτισμένο το 1834 από τον Βαυαρό αρχιτέκτονα Joseph Hoffer για να στεγάσει το βασιλικό Τυπογραφείο και Λιθογραφείο (το μόνο από τα πρώτα δημόσια κτίρια της Αθήνας ως πρωτεύουσας του έτους 1834 που είχε απομείνει ως αρχιτεκτονική κληρονομιά) και χαρακτηρισμένο διατηρητέο το 1984, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, το κτίριο έκλεψε την παράσταση σε όσους το επισκεφτήκαμε στο πλαίσιο της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας ECLIPSE και σε συνδυασμό και με την "κρυμμένη" πλατεία μπροστά του θα μπορούσε να εξελιχθεί σε σημείο συνάντησης των φιλότεχνων.

Η συσσώρευση κτιρίων δεν μπορεί να είναι η απάντηση στα πάντα. Και, παρότι είναι δεδομένο ότι χρειαζόμαστε περισσότερο χώρο για τον σύγχρονο πολιτισμό στην πόλη, εξίσου απαραίτητη είναι η δημιουργία των συνθηκών μέσα στις οποίες μπορούν να ανθίσουν τέτοια εγχειρήματα.

Η μοναδική μας ανησυχία είναι ότι όσο προστίθενται κτίρια στο πολιτιστικό δυναμικό του δήμου θα πρέπει να εξασφαλιστούν και οι απαιτούμενες συνθήκες (ανθρώπινο δυναμικό και κυρίως πόροι) για τη σωστή λειτουργία τους. Ας μην ξεχνάμε ότι ο δήμος διαθέτει ήδη μια σειρά από πολιτιστικά κέντρα σε εμβληματικά κτίρια, για τα οποία, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Χριστόφορου Μαρίνου, έχει εκπονηθεί για πρώτη φορά ένα σφιχτό εκθεσιακό πρόγραμμα με διακριτή ταυτότητα. Δεν παύουμε όμως ως επισκέπτες να έχουμε την αίσθηση ότι, παρά τις καλοοργανωμένες και με βαθιά έρευνα εκθέσεις, η εμπειρία θα βελτιωνόταν αισθητά αν υπήρχε σταθερό και μεγαλύτερο budget για αρχιτεκτονικό εκθεσιακό σχεδιασμό και φροντίδα του χώρου (βαψίματα, φρεσκαρίσματα ειδικά για την κάθε έκθεση κλπ.), όπως βέβαια και για επικοινωνία και αμοιβές καλλιτεχνών.

Αυτό είναι ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνο τον δήμο, αλλά και άλλες δημόσιες δομές σύγχρονου πολιτισμού, όπως για παράδειγμα μουσεία και θεσμούς της Θεσσαλονίκης που διαθέτουν πολύ χαμηλό budget για τα δεδομένα του έργου που προσπαθούν να παραγάγουν. "Εμείς δεν είμαστε ΕΜΣΤ, δείτε τις χρηματοδοτήσεις μας και θα καταλάβετε" είναι η μόνιμη απάντηση που λαμβάνω τον τελευταίο καιρό, κάθε φορά που εκθέτω σε κάποιον επικεφαλής θεσμού σύγχρονης τέχνης τα προβλήματα που παρατηρώ. Είναι γεγονός ότι με την άνευ προηγούμενου στήριξη που έδειξε η πολιτεία στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, σε συνδυασμό με τις επιλογές της νέας διευθύντριας Κατερίνας Γρέγου, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα success story που ανεβάζει τον πήχη και επιβεβαιώνει ότι, αν υπάρχουν οι προϋποθέσεις και οι κατάλληλοι άνθρωποι, η σύγχρονη τέχνη βρίσκει (και ανανεώνει) το κοινό της, προσφέροντας πολύτιμο έργο στους πολίτες, όπως οφείλει ένας δημόσιος θεσμός.

Με ανησυχία, που ελπίζουμε να διαψευστεί, περιμένουμε επίσης να δούμε πώς θα λειτουργήσει το Καπνεργοστάσιο, τώρα που η διαχείρισή του αποτελεί πλέον ευθύνη της Βουλής των Ελλήνων. Το κτίριο, που εντυπωσίασε τα τελευταία χρόνια το αθηναϊκό, και όχι μόνο, κοινό, μετά την ανακαίνισή του από τον οργανισμό ΝΕΟΝ και τις μουσειακές εκθέσεις διεθνούς εμβέλειας που διοργάνωσε εκεί, μοιάζει πλέον ακυβέρνητο, αφού δεν φαίνεται να έχει στελεχωθεί με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό. Μάλιστα, η πρώτη μεγάλη έκθεση μετά το ΝΕΟΝ, "1922-2022 Έξοδος - Διέξοδος", που πραγματοποιείται από το Εικαστικό Επιμελητήριο με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, εγκαινιάστηκε επεισοδιακά, με τα έργα σκεπασμένα σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την καθυστέρηση με την οποία αποδόθηκε η "πενιχρή χρηματοδότηση του ΥΠΠΟΑ για την έκθεση" και τη μετάθεση του ανοίγματος της έκθεσης αργότερα από την ημερομηνία που είχε ανακοινωθεί (και μάλιστα χωρίς άμεση ενημέρωση του Τύπου και του κοινού).

Στην Ελλάδα υπάρχουν αυτήν τη στιγμή εξαιρετικοί επιμελητές χωρίς μόνιμη θέση εργασίας, καθότι ούτε καν τα μεγάλα και φιλόδοξα ιδρύματα δεν απασχολούν επαγγελματίες, ενώ μεγάλης κλίμακας εκθέσεις από εταιρείες που θέλουν να συνδεθούν με τον πολιτισμό δεν φαίνεται να παρέχουν πάντα τις συνθήκες εργασίας που θα φανταζόμασταν. Ελπίζουμε οι δημόσιοι φορείς σύγχρονου πολιτισμού να λάβουν υπόψη τους το δυναμικό αυτό (πολύ καλή κίνηση αν και πολύ short notice το ανοιχτό κάλεσμα του ΕΜΣΤ για την επιμέλεια ομαδικής έκθεσης, το οποίο ελπίζουμε να καθιερωθεί), όπως και τις ανάγκες στέγασης μη κερδοσκοπικών χώρων τέχνης και ομάδων με σημαντικό έργο, για την οποία έχουμε γράψει ξανά και οι ίδιοι οι επικεφαλής τους έχουν επανειλημμένα εκθέσει το πρόβλημα και την ανάγκη  εξασφάλισης πάγιας χρηματοδότησης στα πρότυπα άλλων χωρών. Δεν είναι τυχαίο ότι δήμοι όπως η Βαρκελώνη υποστηρίζουν ανεξάρτητους χώρους τέχνης παραχωρώντας τους πχ. μόνιμη στεγη και κερδίζουν στη συνέχεια απο το πολιτιστικό κεφάλαιο που εξασφαλίζουν αυτοί στην πόλη.

Ένα είναι σίγουρο: η συσσώρευση κτιρίων δεν μπορεί να είναι η απάντηση στα πάντα. Και, παρότι είναι δεδομένο ότι χρειαζόμαστε περισσότερο χώρο για τον σύγχρονο πολιτισμό στην πόλη, εξίσου απαραίτητη είναι η δημιουργία των συνθηκών μέσα στις οποίες μπορούν να ανθίσουν τέτοια εγχειρήματα, χωρίς να θυμίζουν φτωχούς συγγενείς πλάι σε ξενοδοχεία, εστιατόρια και εμπορικά καταστήματα.