Υπάρχουν τελικά "Επαγγελματικές Προοπτικές" στην τέχνη;

   

Την περασμένη Τρίτη είχα τη χαρά να κάνω μια εισήγηση και να συντονίσω ένα πάνελ  (από κοινού με την Ξένια Καλπακτσόγλου, Επιμελήτρια εκθέσεων, ιδρυτικό μέλος του Εργαστηρίου για τα Αστικά Κοινά LUC) για τα εξωθεσμικά εγχειρήματα στη σύγχρονη τέχνη με μερικές από τις πιο αξιόλογες φωνές στον χώρο, επικεφαλής κορυφαίων ανεξάρτητων χώρων τέχνης και επιμελήτριες. Το πλαίσιο, η Εβδομάδα Επαγγελματικής Ανάπτυξης σε διοργάνωση της Artworks κατόπιν ανάθεσης του Γραφείου Διασύνδεσης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, ήταν ιδιαίτερα σημαντικό. Σε μια σχολή που επί σειρά ετών ήταν γνωστή για την εσωστρέφειά της, την έμφαση στη μορφή του καλλιτέχνη ως ανεξάρτητης ιδιοφυΐας παρά ως επαγγελματία και ιστορικό-κοινωνικό υποκείμενο, και ελάχιστοι καθηγητές προέτρεπαν τους φοιτητές να επισκεφτούν εκθέσεις στην πόλη, η μεγάλη προσέλευση των φοιτητών και οι ερωτήσεις τους, επιβεβαιώνουν την ανάγκη για ανάλογες πρωτοβουλίες. Μάλιστα, σε ότι με αφορά, από τις φοιτήτριες που ήρθαν να με συμβουλευτούν εισέπραξα την ανάγκη ενημέρωσης και βιβλιογραφίας σε ζητήματα πολιτιστικής διαχείρισης, θεσμικής κριτικής και γενικότερα ανάλυσης του πλαισίου της δημιουργικής βιομηχανίας, όχι μόνο στα εργαστήρια αλλά, περιέργως, και στο θεωρητικό τμήμα της ΑΣΚΤ. 

Το ζήτημα της βιωσιμότητας και της επισφάλειας αλλά και της επαγγελματικοποίησης του καλλιτεχνικού πεδίου αναδείχθηκε σε κεντρικό ζήτημα, τουλάχιστον τις δύο πρώτες ημέρες που παρακολούθησα. O Poka-Yio, Αναπληρωτής Καθηγητής Α.Σ.ΚΤ., και ιδρυτικός διευθυντής της Μπιενάλε της Αθήνας, μίλησε πολύ σωστά για την αναγκαία απομάγευση της έννοιας του καλλιτέχνη και για την διαχειριστική δουλειά που καλείται να κάνει ο εικαστικός σήμερα παράλληλα με το καλλιτεχνικό του έργο. Παρόλα αυτά, αντίστοιχα χρήσιμη είναι και η απομάγευση του καλλιτέχνη - manager που τα κάνει όλα και συμφέρει, της επιχειρηματικότητας του καλλιτεχνικού υποκειμένου, ή τουλάχιστον η συνειδητοποίηση των ορίων (γεωγραφικών, ταξικών, κοινωνικών κλπ.) και των συνθηκών μες στις οποίες καλείται να δουλέψει ένας καλλιτέχνης σήμερα.

Γι αυτό και έγινε δεκτή με δυσπιστία η προτροπή της Μόνικας Τσιλιμπέρδη, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Ανάπτυξης Σύγχρονης Δημιουργίας Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία ήταν λίγο πολύ να κάνουν όλοι οι απόφοιτοι ΑΜΚΕ για να διεκδικήσουν τις αυξημένες χρηματοδοτήσεις που υπάρχουν και οι οποίες σχεδιάζονται να διατηρηθούν. Στον αντίποδα η εμπειρία των εργαζόμενων στο χώρο, από εκπροσώπους γκαλερί μέχρι μη κερδοσκοπικών χώρων δεν ήταν τόσο ρόδινη και η δυσκολία τους να συντηρήσουν ακόμη και τους πλέον αναγνωρισμένους χώρους τέχνης της πόλης δεν συνηγορούν στο ότι κάτι τέτοιο είναι βιώσιμο για νέους καλλιτέχνες. Προβληματισμό προκάλεσε και το γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους ανεξάρτητους χώρους που ήταν παρόντες στην ημερίδα δεν έλαβαν την υποστήριξη του Outset Greece που ευτυχώς ξανάρχισε - το να υποστηριχθούν νέοι χώροι είναι προφανώς θεμιτό αν και η στροφή του ενδιαφέροντος σε καταξιωμένους θεσμούς όπως ο Δήμος Αθηναίων και οι εκθέσεις του ΟΠΑΝΔΑ, ανοίγει μια συζήτηση για το ποιός έχει πρόσβαση και που. 

Η Αθήνα του airbnb και των ενοικίων που διαρκώς ανεβαίνουν κάνει ακόμη πιο δύσκολη τη βιωσιμότητα των ανεξάρτητων χώρων τέχνης, ακόμη και αυτών που έχουν σταθερή λειτουργία και υπαλλήλους, και εκφράζουν το αίτημα αφενός για ένα πιο βιώσιμο νομικό-φορολογικό καθεστώς και αφετέρου για μια υποστήριξη στα πρότυπα άλλων χωρών βάσει αξιολογικών κριτηρίων. Ως προς τη στέγαση πάντως, η προτροπή των επαγγελματιών προς τον Δήμο ή την πολιτεία για δωρεάν παραχώρηση χώρου σε κάποιο από τα ακίνητά τους για συστέγαση διαφορετικών κέντρων τέχνης αξίζει να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο της διατήρησης της φυσιογνωμίας του κέντρου της πόλης καθότι εκφράζεται ολοένα και πιο έντονα πλέον ο φόβος ότι μετατρέπεται σε ένα τεράστιο ξενοδοχείο. 

Με αγωνία, αν και κρατώντας μικρό καλάθι, φαίνεται να περιμένει η τοπική καλλιτεχνική σκηνή και το πολυαναμενόμενο άνοιγμα του Ακροπόλ, για το οποίο εκφράστηκαν παράπονα ως προς την έλλειψη διαβούλευσης με τους δρώντες του πεδίου και μια άγνοια των ειδικών του χώρου ως προς την μορφή και τις προθέσεις του, την οποία αξίζει να λάβει υπόψη του το Υπουργείο. Η έμφαση στην εκπαίδευση των επαγγελματιών του χώρου, για παράδειγμα, στο πώς να κάνουν αιτήσεις για χρηματοδοτήσεις και ευρωπαϊκά προγράμματα είναι μεν χρήσιμη, αν όχι αναγκαία, είναι όμως μόνο η μικρή εικόνα. Γιατί η εμπειρία των καταξιωμένων χώρων τέχνης από τη διεκδίκηση αντίστοιχων προγραμμάτων προκαλεί προβληματισμό αφού ακόμη και επαγγελματίες που έχουν εμπειρία και εκπαίδευση στην αναζήτηση κονδυλίων αδυνατούν να ανταγωνιστούν ιδρύματα και κέντρα που έχουν ολόκληρες ομάδες συγγραφής αιτήσεων για ευρωπαϊκά προγράμματα ή budget να πληρώσουν αντίστοιχα γραφεία. Μέσα σε αυτό το σκηνικό είναι αναγκαία η χρηματοδότηση ως φυσικά πρόσωπα καλλιτεχνών ανεξαρτήτως ηλικίας, αλλά και ερευνητών - ελπίζουμε ότι δεν ισχύει η φήμη που ακούστηκε σε πάνελ ότι μετά την πρώτη χρηματοδότηση ερευνητικών project που έκανε το Υπουργείο δεν σκοπεύουν να την επαναλάβουν επειδή οι αιτήσεις ήταν τόσο πολλές που δεν υπάρχει το δυναμικό να της εξετάσει! Σε κάθε περίπτωση, η κατάρτιση ενός αποτελεσματικού ελεγκτικού μηχανισμού των χρηματοδοτούμενων projects γνωρίζουμε ότι απασχολεί το Υπουργείο. 

Τα ιδιωτικά ιδρύματα και η ηθική τους αναμενόμενα δεν μένουν στο απυρόβλητο, και η φράση "Εσύ είσαι μια απλή επιμελήτρια!" που, όπως ακούστηκε στην ημερίδα, είπε ο υπεύθυνος μάρκετινγκ μεγάλου ιδρύματος στην συνιδρύτρια της ομάδας Locus Athens και του κέντρου τέχνης TAVROS, Μαρία Θάλεια Καρρά σε μια συνεργασία τους πάνω σε πρόταση που η ίδια είχε καταθέσει, είναι απλά μια αποστομωτική υπενθύμιση των διορθώσεων που μένουν να γίνουν. Ειδικότερα με το μερίδιο που έχουν πλέον τα ιδρύματα στη χάραξη πολιτικής του δημόσιου χώρου και εκπαίδευσης. "Είμαστε σαν ένα μέγα-ίδρυμα όλοι εμείς μαζί" είπε, πολύ πετυχημένα, η ίδια. Και όντως, κάνοντας μια αναδρομή στη δράση των ανεξάρτητων πρωτοβουλιών την τελευταία 20ετία, πέρα από τη συγκίνηση, έγινε σαφές και έμπρακτα ότι ο όγκος και η επιρροή της δουλειάς που έχει γίνει από αυτές ήταν καθοριστική στη διαμόρφωση της εικαστικής σκηνής αλλά και της πόλης που σήμερα βραβεύεται και αναδεικνύεται ως hot καλλιτεχνικός προορισμός προσελκύοντας ξένους επισκέπτες πολλοί από τους οποίους έχουν αγοράσει ιδιοκτησίες εδώ. Ας πιούμε, λοιπόν, στην αντοχή των ανεξάρτητων πρωτοβουλιών και στην αναγνώριση της αξίας τους, η οποία μετριέται και με οικονομικοτεχνικούς όρους, και άρα την υποστήριξή τους, από τα ιδρύματα, κρατικά και μη.