Την πρώτη χρονιά, το 2019, όταν η Μαργαρίτα Αθανασίου και ο Μιχάλης Pichler αποφάσισαν να διοχετεύσουν την αγάπη τους για τις καλλιτεχνικές εκδόσεις σε μια νέα φουάρ που θα ένωνε όσους αντιμετωπίζουν τα βιβλία ως έργα τέχνης, οι προσδοκίες ήταν χαμηλές. Πόσος κόσμος ενδιαφέρεται για έντυπες εκδόσεις που βαδίζουν έξω από τα συνηθισμένα; Εκδόσεις που η φαντασία και το αναπάντεχο προπορεύονται της ευκολίας στην εκτύπωση, γι’ αυτό και τα τιράζ είναι πάντοτε μικρά;
Την απάντηση έδωσαν οι εκατοντάδες κόσμου που έσπευσαν στο Athens Art Book Fair, αδειάζοντας τους πάγκους των εκθετών και διαδίδοντας στην παρέα τους πόσα διαμαντάκια έπεσαν στα χέρια τους. Μετά το κενό της προηγούμενης χρονιάς, η φουάρ επιστρέφει πιο οργανωμένη και δυνατή, σε μια «Local Edition». Aυτό το σαββατοκύριακο (11-12/9), η Δημοτική Αγορά Κυψέλης μυρίζει μελάνι: δεκάδες εκδοτικά εγχειρήματα από το εγχώριο τοπίο και τις κοντινές χώρες παίρνουν θέση στους πάγκους, με τους δημιουργούς έτοιμους να γνωριστούν με τους ανήσυχους αναγνώστες και να εξηγήσουν την πρακτική τους.
Μαργαρίτα, μίλησέ μας λίγο για εσένα και τη σχέση σου με τις ανεξάρτητες εκδόσεις. Τι σε γοητεύει σε αυτό το σύμπαν;
Είμαι εικαστικός καλλιτέχνης και συνίδρυσα το Athens Art Book Fair το 2019. Ξεκίνησα την πορεία μου στα εικαστικά μέσα από τον κόσμο των κόμικς και των αυτο-εκδόσεων. Τύπωσα το πρώτο μου φανζίν στα 17 μαζί με μια φίλη μου και από τότε η δουλειά μου περιστρέφεται γύρω από το γραπτό λόγο και τα έντυπα. Αγαπώ πολύ το έντυπο και το βιβλίο σαν καλλιτεχνικό μέσο για την ανεξαρτησία που προσφέρει. Το επιλέγω γιατί μου επιτρέπει να δημιουργήσω αντικείμενα σε πολλαπλά αντίτυπα, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν, να βρεθούν σε βιβλιοθήκες και κομοδίνα και να επικοινωνήσουν με την αναγνώστρια με ένα πολύ άμεσο τρόπο – στον προσωπικό της χώρο. Και μπορώ να κάνω όλα αυτά με σχετικά λίγα μέσα, στα οποία έχω άμεση πρόσβαση, χωρίς αιτήσεις χρηματοδοτήσεων και χωρίς να χρειάζεται να παρουσιαστεί το τελικό έργο σε κάποιο χώρο τέχνης.
Η αμεσότητα, δηλαδή. Ναι.
Το έντυπο είναι ένα πολύ πιο προσβάσιμο είδος τέχνης τόσο για την καλλιτέχνη όσο και για το κοινό. Δυστυχώς όμως αυτού του είδους οι πρακτικές δεν έχουν καμία ορατότητα στην Ελλάδα και κάπως έτσι ξεκίνησε και το Athens Art Book Fair. Από μια προσωπική ανάγκη για κοινότητα, υποστήριξη και ορατότητα.
Πώς ήταν η ανταπόκριση του κόσμου στο πρώτο φεστιβάλ;
Είμαστε μια πολύ μικρή ομάδα από καλλιτέχνες που ασχολούνται με το έντυπο και πέρα από τα social media που τα δουλεύουμε πολύ, δεν κάναμε σχεδόν τίποτα από αυτά που θα έπρεπε να κάνει ένα φεστιβάλ για να προσελκύσει κόσμο. Η μεγαλύτερη δουλειά έγινε μέσω word of mouth οπότε κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της έκθεσης δεν είχα ιδέα πόσος κόσμος θα έρθει και ακόμα λιγότερη ιδέα για το αν θα ενδιαφέρονταν αρκετά για τις καλλιτεχνικές εκδόσεις ώστε να αγοράσουν. Αυτό το τελευταίο με άγχωνε πολύ ως διοργανώτρια.
«Μέσα από το πρώτο Athens Art Book Fair καταφέραμε να δούμε μαζεμένες στον ίδιο χώρο πολλές από τις διάσπαρτες πρακτικές να συνυπάρχουν με ιδρύματα και εκδοτικούς οίκους.»
Η πρώτη μας έκθεση είχε πολλές διεθνείς συμμετοχές, είχαμε εκθέτριες που ταξίδεψαν από το Ιραν, την Τουρκία, την Ιαπωνία, την Τσεχία, την Ουγγαρία, την Ισλανδία, κα., για να συμμετέχουν και αυτό δημιουργεί άλλες προσδοκίες για τις πωλήσεις. Το αθηναϊκό κοινό ευτυχώς δεν μας απογοήτευσε, η έκθεση πήγε αναπάντεχα καλά – πόσο μάλλον για πρώτο εγχείρημα χωρίς καμία στήριξη. Έτσι καταλάβαμε ότι όντως υπάρχει πολύ ενδιαφέρον για τις καλλιτεχνικές εκδόσεις στην πόλη!
Για να το κάνουμε λίγο λιανά: τι εστί art book, τι εστί φανζίν και τι αυτοέκδοση; Είναι όλα συγκοινωνούντα δοχεία;
Ναι πράγματι οι όροι τέμνονται αρκετά. Αλλά για να δώσουμε κάποιους (πολύ) γενικούς ορισμούς, τα artist books είναι καλλιτεχνικά έργα που έχουν τη μορφή βιβλίων και συνήθως βγαίνουν σε περιορισμένα αντίτυπα. Πλέον, ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει πολλών ειδών έντυπα, όχι μόνο βιβλία (βλ. φανζίν, chapbooks, περιοδικά, διπλωμένες αφίσες, ψηφιακές εκδόσεις και οτιδήποτε στο ενδιάμεσο). Η αυτοέκδοση σχετίζεται με την έκδοση χωρίς τη συμμετοχή εκδότη, με την καλλιτέχνη να ελέγχει και να χρηματοδοτεί όλα τα στάδια της εκδοτικής διαδικασίας. Τα φανζίν είναι είδος αυτοέκδοσης (αλλά όχι απαραίτητα) που ιστορικά διακινείται εκτός mainstream εμπορικών καναλιών (αλλά και πάλι όχι απαραίτητα).
Tο Athens Art Book Fair εγκωλπίζει διαφορετικές και συχνά αντιθετικές εκδοτικές πρακτικές: ορκισμένα ανεξάρτητα εγχειρήματα, αυτο-εκδόσεις καλλιτεχνών, φανζίν αλλά και εδραιωμένους εκδοτικούς οίκους, οπότε οι ορισμοί είναι σημαντικοί. Για αυτό το λόγο προτιμώ τον όρο καλλιτεχνικές εκδόσεις από το όρο καλλιτεχνικό βιβλίο, ως όρο-ομπρέλα, ο οποίος περιγράφει καλύτερα το πεδίο και τα μέσα που καλύπτουμε.
Και για να μην σε αφήσω χωρίς οπτικό βοήθημα, παραθέτω εδώ το διάγραμμα του Kione Kochi (Half Letter Press, 2013) στο οποίο αναλύει τις διαφορετικές σκηνές/γύρω από τα artist books.
Πάμε τώρα στο «Local edition». Τι έχει να επιδείξει η εγχώρια σκηνή τα τελευταία χρόνια;
Όπως ίσως μπορείς να μαντέψεις στην Ελλάδα υπάρχει περιορισμένος αριθμός εκδοτικών οίκων που ασχολούνται με τα βιβλία καλλιτεχνών πράγμα που σημαίνει πως υπάρχει μεγάλη παραγωγή καλλιτεχνικών αυτο-εκδόσεων: Φανζίν, έντυπα πειραματικής ποίησης ή λογοτεχνίας, περιοδικά και πληθώρα photobooks. Μέσα από το πρώτο Athens Art Book Fair καταφέραμε να δούμε μαζεμένες στον ίδιο χώρο πολλές από τις διάσπαρτες πρακτικές να συνυπάρχουν με ιδρύματα και εκδοτικούς οίκους. Η συνύπαρξη στο χώρο και η ορατότητα ήταν τρομερά σημαντικές για την υποστήριξη και ίσως με ένα πιο διευρυμένο τρόπο, τη σύσταση αυτής της κοινότητας.
Επομένως, τι θα συναντήσει ένας επισκέπτης στους πάγκους της φετινής διοργάνωσης;
Το φάσμα είναι υπέροχα ευρύ: Βιβλία τυπωμένα και δεμένα στο χέρι σε λίγα αντίτυπα, βιβλία τυπωμένα σε μηχανές offset σε πολλά αντίτυπα, φανζιν τυπωμένα σε ριζογραφο σε άγνωστο αριθμό αντιτύπων, μονογραφίες καλλιτεχνών, πειραματικούς χάρτες πόλης, εικαστικά έντυπα που δοκιμαζουν τα όρια του σώματος, έντυπα προς επιτέλεση, ερωτικές εικονογραφήσεις, ιστορικά και θεωρητικά δοκίμια, photobooks για ανθρώπους που δεν είναι πια εδώ, συλλεκτικά editions και έντυπα που μοιράζονται χωρίς οικονομικό αντίτιμο, riso prints, φεμινιστικά και κουήρ έργα, art zines, ανεξάρτητα περιοδικά και small press εκδόσεις, πειραματικά έντυπα ποίησης, και άλλα τόσα!
Athens Art Book Fair 2021 | 11-12/9 (11 π.μ.-9 μ.μ.) | Δημοτική Αγορά Κυψέλης | Είσοδος ελεύθερη
