Συνεχίζουμε τις ανταποκρίσεις μας από το Κάσελ, με λίγη ακόμη documenta 14. Η έκθεση στο Κάσελ άνοιξε και επίσημα τις πόρτες της το Σάββατο 10/6 παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου, του Δημάρχου Αθηναίων Γιώργο Καμίνη και των Γερμανών ομολόγων τους.
Την τελευταία μέρα μου στο Κάσελ ξεκίνησα από δυο διαφορετικά μεταξύ τους, αλλά γειτονικά μουσεία, που φιλοξενούν για πρώτη φορά την έκθεση, το καινούργιο μουσείο Grimmwelt, αφιερωμένο στους διάσημους παραμυθάδες που κατάγονται από το Κάσελ και το Museum für Sepulkralkultur, αφιερωμένο στην κουλτούρα του θανάτου!
Το καινούργιο μουσείο Γκριμ, σε εντυπωσιακό σύγχρονο κτίριο σκαρφαλωμένο σε λόφο, άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό τον Σεπτέμβριο του 2015 και εστιάζει στη συμβολή των Γκριμ ως λεξικογράφων και γλωσσολόγων. Η μόνιμη συλλογή του έχει τη μορφή ενός “ζωντανού” λεξικού παρουσιάζοντας το γλωσσικό έργο των Γκριμ, τον τρόπο που τα έργα τους αντικατέστησαν τα χριστιανικά παραμύθια που κυριαρχούσαν πριν, αλλά και ποικίλα εκθέματα: από το ψαλίδι που οι δύο παραμυθάδες είχαν στο γραφείο τους ως κορμούς βαμμένους σε έντονα χρώματα από τον Ai Wei Wei κι από διαδραστικές εγκαταστάσεις με μορφή παραμυθένιων σπιτιών και δασών μέχρι προβολές ταινιών βασισμένων στα παραμύθια τους.
Τα έργα της documenta 14 που παρουσιάζονται εδώ εστιάζουν στο παραμύθι και την παιδαγωγική με έναν διαφορετικό τρόπο, με ένα ενδιαφέρον αρχειακό υλικό που αναδεικνύει την περίπτωση της Anna Asja Lacis (1891-1979), πρωτοπόρο στο εκπαιδευτικό θέατρο από τη Ρίγα, και σύντροφο του Βάλτερ Μπένγιαμιν, τον οποίο θεωρείται ότι έχει επηρεάσει ιδιαίτερα. Άλλη μια περίπτωση που αναδεικνύεται εδώ είναι ο Tom Seidmann-Freud (1892–1930), Εβραίος διεμφυλικός συγγραφέας παιδικών βιβλίων και εικονογράφος, το εκπαιδευτικό έργο των παιδικών βιβλίων του οποίου (με ιδιαίτερες εικονογραφήσεις εμπνευσμένες από την art nouveau και αργότερα την νέα αντικειμενικότητα αλλά και ειδικές σελίδες για να συμμετέχουν τα παιδιά στο σχεδιασμό) είχε εκθειάσει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Στο καλτ μουσείο Museum für Sepulkralkultur που περιλαμβάνει από συλλογές φέρετρων και αντικέ νεκροφόρες μέχρι εκθέματα αφιερωμένα στις διαφορετικές ταφικές κουλτούρες, δίνεται έμφαση στην παρουσίαση έργων καλλιτεχνών που φέρνουν στο προσκήνιο το σώμα.
Ξεχωρίζει η εγκατάσταση του Αυστραλού John Heath που παρεμβαίνει στις αρχειακές ερασιτεχνικές εθνολογικές φωτογραφίες του Thomas Dick (1877-1927) για τη φυλή των Birpai αναζητώντας τους συγγενείς του και άλλα μέλη της κοινότητας που απεικονίζονται σε αυτές και δίνοντάς τους “φωνή”.
Ειδική θέση κατέχουν τα “Εικοσιένα Ζεϊμπέκικα (1974-82 και χ.χ.), και το “πάτωμα με μαίανδρο και μαυρόασπρα πλακάκια ειδικά ζωγραφισμένο για τα μοντέλα που πόζαραν για το ζεϊμπέκικο” του Γιάννη Τσαρούχη
αλλά και το συλλογικό έργο Collective Exhibition for a Single Body, μια πρόταση του επιμελητή της documenta 14 Pierre Bal-Blanc σε συνεργασία με τον Έλληνα χορογράφο Κώστα Τσιούκα και τους χορευτές και περφόρμερ Μυρτώ Κοντονή και Τάσο Κουκουτά που λαμβάνει χώρα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.
Kαλλιτέχνες και επιμελητές της documenta 14 δίνουν τις δικές τους οδηγίες κίνησης στο χώρο του μουσείο που μεταφράζονται σε παρτιτούρες και ερμηνεύονται από τρεις χορευτές καλώντας μας ίσως να τις ερμηνεύσουμε κι εμείς.
Παράλληλα, παρουσιάζονται και τα έργα του Prinz Gholam, μεταξύ των οποίων και οι χορευτικές περφόρμανς στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, μια διαδοχή “παγωμένων” στιγμιοτύπων, όπου οι χορευτές εμπνέονται από παλιές φωτογραφίες της Nelly’s κ.ά. Μια αντίστοιχη περφόρμανς (Speaking of Pictures) πετύχαμε λίγες ώρες αργότερα στο γοτθικό περιβάλλον της Lutherplatz.
Λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο κάτω, στα Glass Pavilions στην Kurt-Schumacher-Strasse, εγκαταλελειμμένες εδώ και χρόνια βιτρίνες που κάποτε στέγαζαν καταστήματα outlet, σε μια πολυπολιτισμική γειτονιά της πόλης και σημείο διαμονής παλιότερων και τωρινών μεταναστών, φιλοξενούν μια ακόμη σειρά έργα.
Σε ένα από αυτά τα pavillions συναντάμε τη Γεωργία Σαγρή να χορεύει απτόητη φορώντας μια μπλε φόρμα που παρέπεμπε σε στολή εργασίας της πρώτην Ανατολικής Γερμανίας, αντί για το λευκό φόρεμα του Πάρκου Ελευθερίας, σε μια περφόρμανς με τίτλο Dynamis (Δύναµη) που λάμβανε χώρα ανάμεσα στα υπερμεγέθη μεταλλικά γλυπτά της με αναφορά στον οργασμό. Στην performance συμμετέχουν κι άλλες performer.
Στα διπλανά pavillions παρουσιάζονταν, μεταξύ άλλων, τα animated talismans του Άγγελου Πλέσσα, τα “καθιστικό” από τομάρια του Λάπωνα αρχιτέκτονα Joar Nango που είχαμε συναντήσει στο Ωδείο Αθηνών, μερικά ακόμη από τα σαπούνια που έφτιαξε στο Μοσχάτο η Otobong Nkanga και μερικές ακόμη από τις σιδερένιες ράβδους του Dan Peterman.
Ξεχωρίζει το “Nassib’s Bakery” της Λιβανοολλανδής καλλιτέχνιδας Mounira Al Solh, που γεννήθηκε στη Βηρυτό το 1978, μια ανασύσταση του φούρνου του μπαμπά της στη Βυρητό όπου δούλευαν ΑΜΕΑ και το οποίο βομβαρδίστηκε, και τον Αύγουστο θα ξαναλειτουργήσει στο Κάσελ.
Παρουσιάζεται μαζί μια σειρά προσωπογραφιών µε τον τίτλο “I Strongly Believe in Our Right to be Frivolous” (Πιστεύω ακράδαντα στο δικαίωµά µας να είµαστε ελαφρόµυαλοι). Τα πορτρέτα δηµιουργήθηκαν µέσα από συναντήσεις στο Κάσελ και στην Αθήνα (καθώς επίσης και σε άλλες πόλεις) µε µετανάστες από τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική που πέρασαν –ή περνούν– από το στιγµατισµένο στάτους του πρόσφυγα σε αυτό του πολίτη.
Ένα άλλο σημείο της έκθεση είναι το Torwache (Φυλάκιο), απομεινάρι των σχεδίων οικοδόμησης ενός ανακτόρου που έμειναν στη μέση λόγω των Ναπολεόντειων Πολέμων και των εισβολών στις αρχές του 19ου αιώνα. Χάρη στην επιβλητική θέα που προσφέρει στο Wilhelmshöher Allee, υπήρξε σημείο μεγαλεπήβολων σχεδίων της ναζιστικής εξουσίας του Κάσελ. Το εξωτερικό του κτιρίου έχει τυλιχτεί σήμερα με ένα κολάζ σακιών από γιούτα του Γκανέζου καλλιτέχνη Ibrahim Mahama, σαν αυτά που είδαμε να ράβονται συλλογικά στην Πλατεία Συντάγματος, ενώ στο εσωτερικό ξεχωρίζει η πρόταση για το “Μνημείο για τα θύματα του φασισμού στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου” του Φινλανδού αρχιτέκτονα Oskar Hansen (1922-2005), που πρότεινε τη δημιουργία ενός δρόμου που διασχίζει το στρατόπεδο, αφήνοντας όλα τα άλλα απομεινάρια της ιστορίας (φράκτες, ράγες, κρεματόρια κλπ.) να καλυφθούν από τη φύση.
Στη συνέχεια επέλεξα ένα ακόμη κινηματογραφικό διάλειμμα, αυτή τη φορά στο multiplex Cinestar, όπου καθόλη τη διάρκεια της έκθεσης προβάλλεται η ενδιαφέρουσα ταινία του Douglas Gordon “I had nowhere to go” για τον Jonas Mekas, ένα σχεδόν μαύρο πλάνο (με λίγα εμβόλιμα πλάνα του Mekas) όπου πρωταγωνιστεί η φωνή του αβαν γκαρντ κινηματογραφιστή να διηγείται στιγμές από τη ζωή του, όπως την κατέγραψε στην αυτοβιογραφία του. Άλλο ένα συν της εδώ έκθεσης σε σχέση με την Αθήνα, όπου η ταινία αυτή προβλήθηκε μόλις δυο φορές, την πρώτη σε μια sold out προβολή στα εγκαίνια.
Επιστρέφοντας στην Neue Galerie, τον πιο πυκνό χώρο της έκθεσης, ξαναδιατρέχω τα έργα, όπου εκτός από αυτά που έχω ήδη αναφέρει, σταματώ στα δωμάτια που διηγούνται τη γέννηση και την ιστορία του γερμανικού ιδεαλισμού και φιλελληνισμού μέσα από ιστορικά έργα αλλά και προσωπικές ιστορίες πολιτικών-καλλιτεχνών-πολεοδόμων. Το σχέδιο με κάρβουνο “Athen” του Theodor Heuss (1884-1963), Γερμανού φιλελεύθερου πολιτικού και πρώτου προέδρου της Ομοδπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας από το 1949 ως το 1959 (η πρώτη δημόσια επίσκεψη του οποίου ήταν στην Αθήνα) και το “Σχέδιο για τη νέα πόλη της Αθήνας” (1833) του νεοκλασικιστή αρχιτέκτονα, ζωγράφου και συγγραφέα Leo von Klenze (1784-1864) αντιπαραβάλλονται με σχέδια και φωτογραφίες του Δημήτρη Πικιώνη.
Σταματατώ στο διαβόητο Μαύρο Κώδικα, ο οποίος εκδόθηκε υπό τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ το 1685 και προσδιόριζε το νομικό καθεστώς της σκλαβιάς και της άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων στη γαλλική αποικιοκρατική αυτοκρατορία.
Στους 37 χάρτες της Ρωσικής ιστορίας (“κατά προτίμηση διαβάζονται ανάποδα”) του George Maciunas (1931-1978) που προηγούνται της βιντεοεγκατάστασης Journey to Russia (1989-2017) των Yervant Gianikian και Angela Ricci Lucchi που ταξίδεψαν στη Ρωσία και πήραν συνεντεύξεις από καλλιτέχνες της αλλοτινής αβαν γκαρτν για τον πόλεμο που τους έγινε από το Σοβιετικό καθεστώς (“αυτό είναι χάος δεν είναι μουσική” έγραφε η Pravda για τον Σοστακόβιτς, διαβάζουμε σε κάποιο πλάνο).
Στα κολάζ και τους ήχους της Sonata for the Woman DDR Leipzig της Σέβας ποιήτριας, μουσικού και εικαστικού Katalin Ladik που αντιτάχθηκε στην κυριαρχία της ανδροκρατίας και εκδιώχθηκε από τον Κοµµουνιστικό Συνασπισµό της Γιουγκοσλαβίας µε την κατηγορία της «ανηθικότητας» το 1975 και τότε, παραδόξως, έγινε αστέρι της κρατικής τηλεόρασης. Στις φουτουριστικές παρτιτούρες του Mikhail Matyushin (1861-1934). Στα έργα και τη ζωή της τρανς ΑΜΕΑ ζωγράφου Lorenza Bottner (1959-1994) που αγωνίστηκε ενάντια στον ευνουχισμό του “άλλου” σώματος από την κοινωνία και ενέπνευσε την αμφιλεγόμενη μασκότ των παραολυμπιακών της Βαρκελώνης Petra από τον Mariscal.
Δεν ξέρω τι ακριβώς μπορεί να μας πει αυτό το εκλεκτικό ξαναδιάβασμα της πρωτοπορίας μέσα από τη διασταύρωση με την έννοια της μεταμόρφωσης, ειδικά σε ζητήματα ταυτότητας, και των προσωπικών μετατοπίσεων που διακόπτουν ή αλλάζουν έστω και λίγο το ρου της ιστορίας. Το σίγουρο είναι πάντως, ότι σε σχέση με την Αθήνα, η πρόταση της documenta 14, γίνεται εδώ πιο ξεκάθαρη και απτή, διεκδικώντας πιο ενεργά την εμπλοκή μας.
