Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος ανέβασε στο ιστορικό θέατρο Αλεξαντρίνσκι της Αγίας Πετρούπολης το μπεκετικό «Τέλος του παιχνιδιού» και αποθεώθηκε. Η Ιλειάνα Δημάδη ήταν εκεί και αναμεταδίδει.
Εκεί όπου ο Πούσκιν παρακολουθούσε -όρθιος πάντα από την αγωνία- τις πρεμιέρες των έργων του, εκεί όπου ο Μέγιερχολντ σκηνοθετούσε και εκεί όπου ο «Γλάρος» του Τσέχοφ ανέβηκε για πρώτη φορά, στο Αλεξαντρίνσκι, το παλαιότερο εθνικό θέατρο της Ρωσίας, με έτος ίδρυσης το 1756, ένας Έλληνας σκηνοθέτης αποθεώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα. Είναι δε η πρώτη φορά που το «Τέλος του παιχνιδιού», γραμμένο το 1957 από τον Σάμιουελ Μπέκετ, ανεβαίνει στην Αγία Πετρούπολη. Οι Ρώσοι θεατές έχουν τη μεγάλη τύχη να τους «συστήνεται» μέσα από τη μνημειώδη αυτή παράσταση ενός σκηνοθέτη-μετρ του διεθνούς θεάτρου, του ιδρυτή του θιάσου Άττις, Θόδωρου Τερζόπουλου. Ο Έλληνας σκηνοθέτης, έχοντας στη διάθεσή του ένα ρώσικο θίασο βετεράνων πρωταγωνιστών και νέων αστέρων, έστησε στην μπαρόκ, αχανή και ύψους ογδόντα μέτρων σκηνή του Αλεξαντρίνσκι ένα αλληγορικό, πέρα για πέρα αφαιρετικό εικαστικό περιβάλλον απόκοσμης ομορφιάς. Πρόκειται για μια ζωντανή, ομιλούσα και πάλλουσα εγκατάσταση, εντός της οποίας εγκιβώτισε δέκα πρόσωπα, εκτρέποντας το μπεκετικό έργο μακριά από τις συνήθεις νατουραλιστικές ή/και γκροτέσκες προσεγγίσεις του, ανάγοντάς το σε σκηνικό γεγονός μνημειώδους εικαστικότητας και υπερβατικής ισχύος, το οποίο, παρά τη σκοτεινότητά του, δεν στερείται σαρκασμού, ειρωνείας ή ποίησης. Απηχώντας ίσως τους στοχασμούς του Αντόρνο για το «πώς γίνεται να γραφτεί ποίηση μετά το Άουσβιτς», ο Τερζόπουλος μοιάζει να απαντά με τον τρόπο του Μπέκετ: στατικά κι εκστατικά, με το τρόμο της γνώσης και την επίγνωση του τρόμου ή, όπως λένε οι ίδιοι οι ήρωές του «δίχως το κουράγιο να τελειώσουν και μήτε τη δύναμη να συνεχίσουν».
Ένα καφκικό κτίσμα έχει στηθεί στη σκηνή. Τρία μεγάλα «π» ορθώνονται κι ένα κείτεται γκρεμισμένο. Σακιά, πάμπολλα σακιά ξεχύνονται απ’ αυτό, φτάνοντας μέχρι την άκρη της σκηνής. Ο άρρητος, υπερβατικός αριθμός «π», του οποίου η δεκαδική απεικόνιση δεν τελειώνει ποτέ αποκρυπτογραφεί θαρρείς το κρυμμένο νόημα του έργου. Το «Τέλος του παιχνιδιού» δεν έχει τέλος. Αέναο είναι το «παιχνίδι» της εξουσίας, της υποταγής, της ζωής και του θανάτου. Ο δεσποτικός Χαμ και ο υπηρέτης του, Κλοβ, ίδιοι με κλοσάρ κι οι δυό τους, με ρούχα κουρελιασμένα και πνιγμένα στη στάχτη, βρίσκονται μέσα στο χωράφι από τα σακιά -σαν φόρος τιμής στην Arte Povera, στα έργα του Φοντάνα και του Κουνέλη όσο και στην ίδια την ελληνική ύπαιθρο. Η παράσταση του Τερζόπουλου, αυτού του σκηνοθέτη που ξεκίνησε από το Μακρύγιαλο της Πιερίας για να οργώσει τον κόσμο με τις παραστάσεις του, βρίθει αναφορών στην Ιστορία της Τέχνης: από τον Γκόγια μέχρι τον Μαλέβιτς κι από τον κονστρουκτιβισμό μέχρι τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό. Μέσα από τις δυο πλευρές του ριγμένου «π», οι οποίες μοιάζουν με φέρετρα σκισμένα κατά το μήκος τους, προβάλλουν οι ασώματες κεφαλές του Ναγκ και της Νελ, των αιωνόβιων γεννητόρων του Χαμ, ερμηνευμένων έξοχα, με την τρελή σοφία του Μπάστερ Κίτον, από δυο βετεράνους ηλικιωμένους Ρώσους ηθοποιούς. Ο Τερζόπουλος έχει προσθέσει, εν είδει αρχαίου Χορού, έξι ακόμη πρόσωπα στο έργο: τους επιγόνους του Χαμ και του Κλοβ, τους νεαρούς «κλώνους» τους. Τους έχει ντύσει με το κοστούμι των γιάπηδων και τους έχει αναθέσει να εκφέρουν με παγωμένα χαμόγελα θραύσματα από την ποίηση του Μπέκετ: «Τι λέξη; Ποια λέξη; Ποια είναι η λέξη;/ Τρέλα/ Τρέλα για τι;/ Τρέλα για ποιο;/ Τρέλα για το αίμα/ Αίμα;/ Χύθηκε αίμα/ Άφθονο αίμα…» Ένα αντεξουσιαστικό σχόλιο διαπερνά με σκαμπρόζικο τρόπο την παράσταση: ο Κλοβ, κρατώντας στα χέρια ένα νεκρό πουλί, αγνοεί όλες τις εντολές του Χαμ, ο οποίος απομένει στο θρόνο του, ένας αφέντης τυφλός κι ανάπηρος, «καταδικασμένος» να διατάζει χωρίς να εισακούγεται. Ανατρέχοντας στο αρχαίο δράμα, ο Τερζόπολος θέλει τον Κλοβ, ωσάν άλλο Προμηθέα, να σπάει τα δεσμά του και, ωσάν άλλο Πενθέα, να τρελαίνει τον δεσπότη του... Ο Κλοβ κινεί τα νήματα κι ενδίδει μόνο σε δυο εντολές: όταν ο Χαμ του ζητήσει να τον πάει μια βόλτα, θα στροβιλιστούν ενώ η φωνή της Μπίλι Χόλιντει θα γεμίζει το θέατρο στο «The man I love» κι όταν, στο τέλος πια, θα σπάσουν ξανά την ακινησία τους για να ακουμπήσουν ο ένας τον άλλο, προσπαθώντας να χορέψουν το τανγκό που συνέθεσε ο σταθερός συνεργάτης του σκηνοθέτη, Παναγιώτης Βελιανίτης, ειδικά για την παράσταση. Ο ηλικιωμένος πατέρας του Χαμ θα αλυχτήσει σαν σκύλος κι ένα τσαμπί από σακιά θα προβάλλει ξαφνικά και θα μείνει να επικρέμεται απειλητικά στο βάθος της σκηνής. Η υπενθύμιση του θανάτου είναι διαρκής. Το ίδιο, όμως, και η επιθυμία να τον αγνοήσει κανείς. Πώς; Παίζοντας. «Play, play, play» («Παίξε») επαναλαμβάνουν οι έξι κλώνοι παίζοντας κι οι ίδιοι με τα μαχαίρια, τα μαύρα και κόκκινα χαρτιά και τους μεγεθυντικούς φακούς που εμφανίζουν, σαν άλλες μπεκετικές Γουίνι, μέσα από το κτίσμα όπου βρίσκονται καθηλωμένοι.
Προσκεκλημένος του καλλιτεχνικού διευθυντή του θεάτρου Αλεξαντρίνσκι, Βαλερί Φωκίν, ο Τερζόπουλος εγκαινίασε, λοιπόν, με αυτήν την παράσταση, στις 21 Μαρτίου την ενότητα «Νέα ματιά στα κλασικά έργα του 20ου αιώνα». Το –κατά Τερζόπουλο- «Τέλος του παιχνιδιού» θα παίζεται για επτά συνεχόμενα χρόνια (!), σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο με τις παραστάσεις που αναμένεται να υπογράψουν δύο εξίσου σημαντικοί διεθνώς σκηνοθέτες: ο Μίκαελ Ταλχάιμερ και ο Ρομέο Καστελούτσι. Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που ο Τερζόπουλος βρίσκεται στην Αγία Πετρούπολη: το 2006, με τον «Οιδίποδα τύραννο» του Σοφοκλή, που παιζόταν επίσης για μια επταετία, «άνοιξε» το πλήρως ανακαινισμένο τότε θέατρο Αλεξαντρίνσκι. Επόμενος σταθμός του Έλληνα σκηνοθέτη θα είναι η Μόσχα, όπου θα παρουσιάσει τις «Βάκχες» του Ευριπίδη στο Θέατρο Στανισλάβσκι. Για την ώρα, η αθηναϊκή του παράσταση, το εμβληματικό «Amor», συνεχίζεται μέχρι την Κυριακή των Βαίων (13/4) στο θέατρο Άττις.
Φωτό: Johanna Weber. Περισσότερα για την παράσταση στην Αγία Πετρούπολη στο http://en.alexandrinsky.ru/
Περισσότερες πληροφορίες
Amor
Σε ένα εικαστικής υφής θέαμα, δύο ηθοποιοί ερμηνεύουν ακραίες συμπεριφορές, χειραγωγούνται από την εξουσία και χειραγωγούν ο ένας τον άλλον. Ίσως όμως ο έρωτας μπορεί να τους σώσει
