Έλενα Μαυρίδου: "Ο Ταρτούφος μάς μιλά για την ανάγκη να πιστεύουμε σε σωτήρες"

Με τη χαρακτηριστική της ευαισθησία και τη βαθιά της πίστη στη σωματικότητα του θεάτρου, η 'Έλενα Μαυρίδου συναντά φέτος για πρώτη φορά τον Μολιέρο και τον "Ταρτούφο" στο Θέατρο Αλκυονίς. Τέσσερις αιώνες μετά τη γέννηση του μεγάλου σατιρικού κωμωδιογράφου, ακόμα μάς αφορούν οι θεματικές του γύρω από την υποκρισία, την ανθρώπινη αδυναμία καθώς και την ανάγκη να ξορκίζουμε τα κακώς κείμενα και να βρίσκουμε φως μέσα στο σκοτάδι. 'Ένα παιχνίδι μεταξύ της παιχνιδιάρικης αθωότητας και της "δαιμονικής" πλευράς του ήρωα. Με τη δική της ποιητική ματιά, φωτίζει εκ νέου έναν κόσμο όπου η αλήθεια, όσο κι αν κρύβεται πίσω από μάσκες, βρίσκει πάντα τρόπο να αποκαλυφθεί. Με αφορμή την παράσταση του "Ταρτούφου" που μόλις έκανε πρεμιέρα, κάναμε μία συζήτηση για τη σύγχρονη ανάγνωση του έργου και τη δική της πιο προσωπική, "αθηνοραματική" πλευρά.

Ας θυμηθούμε την υπόθεση του "Ταρτούφου": 'Ένας αινιγματικός επισκέπτης εισβάλλει απροσδόκητα στην καθημερινότητα μιας ευυπόληπτης οικογένειας και τη φέρνει αντιμέτωπη με τις πιο σκοτεινές πτυχές της. Με μοναδικά όπλα το λόγο και τη φαινομενική αρετή, καταφέρνει να υπονομεύσει τη λογική, να μεταστρέψει τη θρησκευτική πίστη σε προσωπικό του όφελος και να διαστρεβλώσει θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες, όπως η φιλία, ο έρωτας και η τιμή. Παρά τη μάσκα του ευσεβούς, αποκαλύπτεται ως ένας δεξιοτέχνης της εξαπάτησης…

Πρωταγωνιστούν οι Γιάννης Τσορτέκης, Ιωάννα Παππά, Μάξιμος Μουμούρης, Βασιλική Τρουφάκου, Χριστίνα Τσάφου, Βαγγέλης Αλεξανδρής, Ρένος Ρώτας, Σόλων Τσούνης, Ιζαμπέλλα Φούλοπ, Στέργιος Κοντακιώτης, Στάθης Γεωργαντζής.

"Ο 'Ταρτούφος' δεν είναι απλώς μια σάτιρα της υποκρισίας"

"Είναι η πρώτη φορά που συναντάω ως σκηνοθέτρια τον Μολιέρο. 'Έναν κλασικό συγγραφέα, ο οποίος πάντα έχει κάτι να μας πει. Το έργο, αν και μάς συστήνεται ως κωμωδία, είναι στην πραγματικότητα κάτι πολύ περισσότερο. Φλερτάρει έντονα με το δράμα και λειτουργεί σαν μια ένωση των δύο ειδών. Την εποχή του Μολιέρου, το έργο ήταν ένα καθαρό χτύπημα στην εξουσία της Εκκλησίας∙ γι’ αυτό και τότε προκάλεσε αντιδράσεις, απαγορεύσεις, ξαναγράφτηκε και ξαναπαίχτηκε πολλές φορές. Στη σύγχρονη ανάγνωση μπορεί να ανοίξει πολλές συζητήσεις – κι αυτό είναι το ωραίο με τα μεγάλα κλασικά έργα: κάθε φορά που συνομιλείς μαζί τους, γεννιούνται καινούργιες ανησυχίες σε σχέση με το παρόν και τα ζητήματα που θέτουν".

"Ο Ταρτούφος είναι ένας καθρέφτης που δεν μας δείχνει μόνο τον απατεώνα, αλλά και την ίδια μας την ανάγκη να πιστεύουμε σε αυτόν".

"Ο "Ταρτούφος" δεν είναι απλώς μια σάτιρα της υποκρισίας. Η ύπαρξή του αντανακλά την εσωτερική ανάγκη των ανθρώπων να στηριχθούν σε κάποιον έξω από τον εαυτό τους – μια πολύ βαθιά, ανθρώπινη ανάγκη. Μέσα από τη σκηνική πορεία που έχουμε ακολουθήσει, με ενδιαφέρει να φανεί πως ο Ταρτούφος, προς το τέλος, αποκτά επίγνωση της ύπαρξής του. Δεν είναι μόνο ένας επιτήδειος ή ένας απατεώνας". 

"Αυτό εκφράζεται και μέσα από τη σχέση του με τον Οργκόν, τον κύριο του σπιτιού, που αποτελεί τον βασικό του αντίποδα. Ο Οργκόν πιστεύει μόνο ό,τι του λέει ο Ταρτούφος. Οι δύο αυτοί πόλοι, για μένα, αντιπροσωπεύουν κάτι ευρύτερο: γίνονται σύμβολα πίστης και εξουσίας, φόβου και ανάγκης. Στην ουσία, το έργο μιλά για τον μηχανισμό της πίστης στον άνθρωπο – για την ανάγκη μας να ζητάμε σωτήρες".

'Όπως μας είπε η 'Έλενα Μαυρίδου, αν μπορούσε να συνοψίσει την ουσία του Μολιέρου σε μία φράση αυτή θα ήταν η εξής: "Ο Ταρτούφος είναι ένας καθρέφτης που δεν μας δείχνει μόνο τον απατεώνα, αλλά και την ίδια μας την ανάγκη να πιστεύουμε σε αυτόν". "Είναι μία από τις αποκαλούμενες "σκοτεινές" κωμωδίες του Μολιέρου, δεν πρόκειται όμως για μια σκοτεινή παράσταση".

"Ο Ταρτούφος αντανακλά την εσωτερική ανάγκη των ανθρώπων να στηριχθούν σε κάποιον έξω από τον εαυτό τους – μια πολύ βαθιά, ανθρώπινη ανάγκη". 

"Αντίθετα, έχει πάρα πολύ φως και πολύ χιούμορ. Υπάρχουν στιγμές που είναι αστείες, με μια χαριτωμένη ελαφρότητα, αλλά ταυτόχρονα μέσα της υπάρχει και το σκοτάδι που κουβαλά ο Ταρτούφος. Αυτή η αντίθεση, η λεπτότητα των αποχρώσεων, είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολύ". 

"Αυτή η παράσταση είναι κάτι διαφορετικό από όσα έχω κάνει μέχρι τώρα. 'Έχουμε επιλέξει μια σκηνική αισθητική που συνδυάζει στοιχεία εποχής με μια πιο σύγχρονη, αλλόκοτη ματιά. Δημιουργούμε έναν κόσμο που έχει ρίζες στην κλασική γραφή, αλλά εκφράζεται με μια νέα, επίκαιρη οπτική. Έτσι, ενώ υπάρχει μια αίσθηση εποχής, η παράσταση μιλά και στο σήμερα".

"Ο Ταρτούφος έχει μέσα του κάτι το δαιμονικό, κάτι που σχετίζεται με τη συνεχή αναμέτρηση του ανθρώπου με το "εγώ" του, που γίνεται καθρέφτης και παγίδα μαζί. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν να μην τελειώνει το έργο με έναν εύκολο τρόπο. Δεν πρόκειται απλώς για μια κοινωνική σάτιρα ή για ένα σχόλιο της εποχής. Στην πραγματικότητα, είναι σαν να βλέπουμε μια οικογένεια που επαναλαμβάνει ξανά και ξανά τα ίδια λάθη, σαν να μην μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη που αποφεύγει. Κάθε φορά που νομίζει πως ξεφεύγει, κάτι επιστρέφει∙ κάτι τη φέρνει πίσω στην ίδια της την αδυναμία. Αυτό είναι και το διαχρονικό στοιχείο του έργου – η σχέση του με το σήμερα".

Ο αλλόκοτος σκηνικός κόσμος του "Ταρτούφου"

Ο σκηνικός κόσμος της παράστασης γεννήθηκε μέσα από τα σκηνικά και τα κοστούμια που υπογράφει ο Πάρις Μέξης, τη μουσική του Γιώργου Μαυρίδη και τους φωτισμούς του Περικλή Μαθιέλη. 

>> Μπορεί το μπαρόκ να γίνει σύγχρονο; Ο Πάρις Μέξης απαντά με τον Ταρτούφο
 

"Τα κοστούμια είναι πολύ χαρακτηριστικά. 'Έχουν έντονα χρώματα, μεγάλες φόρμες. Μέσα στο σκηνικό που έχει μια πιο παραμυθένια, αλλόκοτη ατμόσφαιρα, και τους φωτισμούς δημιουργείται ένας ολόκληρος κόσμος. Οι χαρακτήρες μοιάζουν κάπως με κούκλες· κουβαλούν στοιχεία από την commedia dell’ arte, με έντονη σωματικότητα και μια κωμικότητα που αναδεικνύει τις αντιθέσεις τους. Υπάρχει παιχνίδι, χορός και το στοιχείο της υπερβολής. Θέλαμε να υπάρξει χώρος για συγκίνηση, για γέλιο, αλλά και για στοχασμό. Είναι μια παράσταση που, πιστεύω, θα αγγίξει το κοινό και θα του αφήσει ένα ερωτηματικό, όχι μια απάντηση".

"Δουλέψαμε στις πρόβες με αυτή τη μεγάλη ομάδα ηθοποιών με πάθος και ενθουσιασμό. 'Όλο αυτό τον καιρό συζητάμε πολύ, δοκιμάζουμε, διαφωνούμε, γελάμε, αναζητούμε συνεχώς τρόπους να φωτίσουμε αλλιώς το κείμενο. Υπάρχει μια πραγματική συνεργασία, μια ζωντανή ανταλλαγή ιδεών. Η διαδικασία θυμίζει λίγο εργαστήριο – δουλέψαμε πάνω στην commedia dell’arte, τη χρήση της μάσκας, και τη σωματικότητα. Επιχειρούμε να ενώσουμε το κείμενο με την κίνηση, να δημιουργήσουμε έναν ολόκληρο θεατρικό κόσμο που να είναι και οργανικός και απρόβλεπτος. Είναι σπάνιο να έχεις μια ομάδα τόσο ανοιχτή και δεκτική. Οι ηθοποιοί προτείνουν πράγματα, ρισκάρουν, παίζουν. Ακόμα και εκτός σκηνής, το θέατρο είναι γεμάτο ενέργεια∙ οι χαρακτήρες "κινούνται" παντού, ζουν μέσα στον χώρο". 

Παράλληλα, η Έλενα Μαυρίδου μιλά για τη συμμετοχή της ως ηθοποιός στην παράσταση "Τα σκυλιά" των Γεράσιμου Μπέκα, Μιχάλη Πητίδη και Ανέστη Αζά, ο οποίος υπογράφει και τη σκηνοθεσία, στο θέατρο Δίπυλον. Πρωταγωνιστεί μια αγέλη σκύλων, η οποία επιχειρεί, έχοντας επικεφαλής ένα πρώην σκυλί της αστυνομίας, να διαλευκάνει την άγρια κακοποίηση και θανάτωση ενός κατοικίδιου σκυλιού, του Τουίστ, στην Αράχωβα. Εμφανώς βασισμένοι στην αληθινή και αποτρόπαια ιστορία του Όλιβερ (πόσο ωραίο το παιχνίδι με τα δύο ονόματα, του αληθινού και του μυθοπλαστικού σκύλου), οι τρεις δημιουργοί μετατρέπουν την πραγματικότητα σε τέχνη, με ένα έργο που συνδυάζει στοιχεία παραβολής, περιπέτειας, noir και μαύρης κωμωδίας.

"Υποδύομαι ένα από τα σκυλιά της ομάδας, μεταξύ άλλων. Είναι ένας ρόλος συμβολικός – ένα πλάσμα που αγαπά, που προδίδεται, που ζητά δικαιοσύνη μέσα σε μια κοινωνία που δεν ακούει. Ο σκύλος είναι γι’ εμένα το σύμβολο της αφοσίωσης και της άδολης αγάπης, αλλά και της εγκατάλειψης. Μέσα από αυτόν βλέπουμε τον άνθρωπο που ζητά δικαιοσύνη και δεν τη βρίσκει, που παλεύει να ακουστεί και δεν μπορεί".

"Με συγκινεί βαθιά το πώς, μέσα από μια φαινομενικά απλή αλληγορία, το έργο δίνει φωνή σε όσους βρίσκονται στο περιθώριο. Μιλά για τη σιωπή, την αδυναμία, την απαξίωση. Για τους ανθρώπους που νιώθουν εγκλωβισμένοι σε μια πραγματικότητα που δεν αλλάζει, απέναντι σε στερεοτυπικές αντιλήψεις που επιμένουν. Αυτή είναι η θέση του έργου και αυτό είναι που το κάνει για μένα τόσο επίκαιρο". 

Και έξω από τη σκηνή;

Υπάρχουν διαδρομές ή συνήθειες που τη βοηθούν να ηρεμεί και να εμπνέεται; "Μου αρέσει πάρα πολύ να περπατάω. Πολύ συχνά αποφεύγω τα μέσα μεταφοράς και επιλέγω να διασχίσω την πόλη με τα πόδια, ακόμα κι αν χρειαστεί να περπατήσω μία ή και δύο ώρες. Είναι ο τρόπος μου να καθαρίζω το μυαλό, να αφήνω τις σκέψεις να βρουν τη θέση τους. Ζω στα Πετράλωνα και μ’ αρέσει να περπατώ μέχρι το Θησείο ή το Φάληρο".

Και ποιο είναι το αγαπημένο της στέκι στην Αθήνα; "Μου αρέσει πολύ ένα μικρό μαγαζί στα Πετράλωνα, κοντά στο σπίτι μου. Είναι σαν μια μικρή "προέκταση" του σπιτιού. Είναι κοντά στο σπίτι μου, αλλά μου δίνει πάντα την αίσθηση της βόλτας, της μικρής απόδρασης. Συχνά συναντώ εκεί φίλους ή την οικογένειά μου. Είναι ο δικός μου τρόπος να νιώθω ότι φεύγω, χωρίς να φεύγω πραγματικά. Όταν έχω περισσότερο χρόνο, ειδικά τα Σαββατοκύριακα, πηγαίνω και προς τη θάλασσα, στην Ανάβυσσο ή αλλού, για να κάνω μικρές αποδράσεις με την κόρη μου".