Ζουζέπ Μαρία Μιρό: "Η προσπάθειά ενός σώματος να απελευθερωθεί είναι ήδη μια μορφή ελευθερίας"

"Το πιο όμορφο σώμα που έχει υπάρξει ποτέ σε αυτό το μέρος” κρύβει πίσω από τον μεγάλο του τίτλο μία σημαντική πένα της καταλανικής θεατρικής γραφής: αυτή του Ζουζέπ Μαρία Μιρό. Γνωστός στην Ελλάδα από το έργο του "Η αρχή του Αρχιμήδη”, που το είδαμε το 2015 και, πιο πρόσφατα, το 2019, ο Μιρό επανέρχεται στην εγχώρια θεατρική σκηνή με έναν μονόλογο που ερμηνεύεται αριστοτεχνικά από τον Αργύρη Ξάφη στο θέατρο Θησείον σε σκηνοθεσία Ζωής Ξανθοπούλου (παράσταση που πήρε μάλιστα παράταση μέχρι τις 4/6).  

"Το πιο όμορφο σώμα...” περιστρέφεται γύρω από τη δολοφονία του Αλμπέρ, ενός 17χρονου αγοριού που ζούσε σε ένα χωριό της Καταλονίας, και αποτελείται από τις μαρτυρίες των εμπλεκόμενων χαρακτήρων γύρω από αυτό το τραγικό γεγονός. Με αφορμή, λοιπόν, το ελληνικό ανέβασμα του έργου του, ο Μιρό μίλησε στο "α” για την ομορφιά, την επιθυμία, την αφιέρωση της ελληνικής μετάφρασης στ@ δολοφονημέν@ Ζακ Κωστόπουλο/Zackie Oh, ενώ μας αποκάλυψε και γιατί γράφει στον πρόλογο ότι μπορεί να παιχτεί από ηθοποιό κάθε ηλικίας, φύλου και σωματικής διάπλασης.

Ποια ήταν η έμπνευση πίσω από το έργο;
Ο τόπος στον οποίο διαδραματίζεται το έργο μοιάζει πολύ με το χωριό της Καταλονίας όπου μεγάλωσα κι εγώ.  Στη σημερινή εποχή που υπάρχει η τάση της αυτο-μυθοπλασίας, εγώ έγραψα μία γεω-μυθοπλασία, δηλαδή μια ιστορία που έχει πλαστεί πάνω σε έναν τόπο που ήδη γνώριζα. Πιστεύω ότι η πραγματικότητα δεν έχει ενδιαφέρον παρά μόνο ως σημείο εκκίνησης για τη φαντασία. 

Και γιατί επιλέξατε ως φόρμα του έργου τον μονόλογο; 
Πιστεύω ότι το "Πιο όμορφο σώμα..." είναι ένας ψευδο-μονόλογος, γιατί, στην πραγματικότητα, εμπεριέχει κι άλλους μονολόγους -ακόμη κι έναν διάλογο. Είναι ένα έργο που δείχνει τι σημαίνει να είσαι ηθοποιός. Οι ηθοποιοί δεν είναι μονοδιάστατα υλικά, αλλά συμβάσεις. Έτσι, από την πρώτη σκηνή, ο ερμηνευτής συνωμοτεί με το κοινό: και λέει και, τελικά, είναι ο 17χρονος Αλμπέρ, η μητέρα του, η καθηγήτριά του, ένας γέρος 75 χρονών κ.ο.κ.  

Μάλιστα, στον πρόλογο του έργου υπάρχει η σαφής οδηγία "Γραμμένο για έναν ή μια ηθοποιό. Το φύλο του δεν ενδιαφέρει. Ούτε η ηλικία του. Ούτε η σωματική διάπλαση.” Το είχατε σκεφτεί από την αρχή αυτό; 
Ναι, με σκοπό ο ηθοποιός που θα ερμηνεύσει να περάσει από όλη την εμπειρία αυτή -κι αυτό είναι το παιχνίδι του έργου.

Είναι μια εμπειρία, όμως, μόνο για εκείνον που θα υποδυθεί τους χαρακτήρες; 
Πάντα σκέφτομαι τους ηθοποιούς όταν γράφω, όμως δεν ξεχνώ και τους θεατές -και λέω "τους θεατές”, όχι, γενικά, το κοινό ως μια απρόσωπη οντότητα. Πράγματι, το έργο αυτό δίνει τη δυνατότητα σε εκείνον που θα το δει να δημιουργήσει με τη φαντασία του όλα όσα δεν βλέπει. 

Μιας και ήδη από τον τίτλο είναι παρούσα στην παράσταση η έννοια της ομορφιάς, πιστεύετε ότι η ομορφιά κάποιων ανθρώπων, στη σημερινή κοινωνία, έχει εχθρούς; 
Υπάρχει μια φράση στο κείμενο που πιστεύω ότι κρύβει την ουσία του: "Δεν υπάρχει τίποτα πιο προκλητικό κι επαναστατικό από την ομορφιά”. Το έργο μιλά για την καταστροφή αυτή της έννοιας, χωρίς όμως αυτή να νοείται μόνο ως κάτι που εκπέμπει ένα ωραίο σώμα. Υπάρχει μια ευρεία και ουσιαστική θεώρησή της: η καταστροφή των ιδεών και του πολιτισμού, για παράδειγμα, νοούνται εξίσου ως καταστροφή της ομορφιάς. Το ίδιο ήταν και η δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, στον οποίο έχει αφιερωθεί η ελληνική μετάφραση του έργου.

"Θέλω να πιστεύω ότι ο κόσμος προχωρά μπροστά. Θέλω να πιστεύω ότι σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον όλα τα σώματα θα είναι ελεύθερα"

Με ρώτησε κάποτε ο Καταλανός ηθοποιός που κάνει τον ρόλο "Πώς φαντάζεσαι την ομορφιά του Αλμπέρ;”. Η ομορφιά του, όμως, δεν μπορεί να περιγραφεί, γιατί, αν περιγραφεί, μικραίνει. Είναι σημαντικότερο να τη φανταστεί ο καθένας. Αυτό συμβαίνει και σε άλλα έργα όπως στο "Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα” με τον "αόρατο γαμπρό” Πέπε Ρομάνο. Είχα ρωτήσει κάποια στιγμή τη μάνα μου "πώς φαντάζεσαι τον Πέπε;” κι εκείνη μου απάντησε σαν τον Ρίτσαρντ Γκιρ, εγώ είπα τον Τζορτζ Κλούνεϊ, μετά τον Χοακίν Φίνιξ κ.ο.κ. Αν κάποιος έβγαζε όντως στη σκηνή τον Πέπε Ρομάνο, οι θεατές θα έλεγαν: "ε, εντάξει, αυτός ήταν;” (γελά) 

Πολλές φορές στο έργο μου κρύβω στοιχεία ή πρόσωπα. Για παράδειγμα στο "Nerium park” υπάρχει ένας χαρακτήρας που δεν φαίνεται, στην "Αρχή του Αρχιμήδη” ένα φιλί που δεν βλέπουμε ποτέ αλλά δημιουργεί σκάνδαλο, στον "Άγριο καιρό” το δάσος κρύβει μέσα του πολλά ένοχα μυστικά. Με αυτόν τον τρόπο αφήνω τη φαντασία του θεατή να δουλέψει. 

Σημαντικό θέμα που θίγει το έργο είναι και η επιθυμία. Είναι αυτή η παροξυσμική επιθυμία που προκάλεσε αυτό το αγόρι στο χωριό του ένας λόγος που οδήγησε στη δολοφονία του; 
Σε ένα μεγάλο μέρος του θεάτρου που γράφω ερευνώ το θέμα της επιθυμίας. Το θέμα, βέβαια, της διαλεύκανσης της δολοφονίας είναι το τελευταίο που με ενδιαφέρει -αν επικεντρωνόμουν σε αυτό θα ήμουν η Αγκάθα Κρίστι (γελά). Το πιο ενδιαφέρον θέμα είναι ότι υπάρχει μια κοινότητα που δεν έχει "τακτοποιήσει” μέσα της το ζήτημα της επιθυμίας. Κι όταν συμβαίνει αυτό σε ένα κοινωνικό σύνολο δημιουργείται μόνο πόνος. Ο θάνατος του Αλμπέρ είναι, στην ουσία, μια θυσία. Μετά από το γεγονός αυτό, οι κάτοικοι του χωριού έχουν ανάγκη να μιλήσουν για αυτό που συνέβη, να στοχαστούν σχετικά με αυτό, ώστε τελικά να εξαγνιστούν και να θέσουν εκ νέους τις βάσεις της συμβίωσής τους. 

Η ελληνική μετάφραση του έργου είναι αφιερωμένη, όπως είπατε, στον Ζακ Κωστόπουλο/ τη Zackie Oh, που είχε το ίδιο βίαιο τέλος με τον Αλμπέρ. Πιστεύετε, λοιπόν, ότι τα σώματα που ξεφεύγουν από τα στερεότυπα (ειδικά ως προς τη θηλυκότητα) κινδυνεύουν σήμερα με περιθωριοποίηση που φτάνει ως την εξόντωσή τους; 
Θέλω να πιστεύω ότι ο κόσμος προχωρά μπροστά. Θέλω να πιστεύω ότι σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον όλα τα σώματα θα είναι ελεύθερα. Ένα σώμα που δεν είναι αυτό που θέλει δυστυχεί. Η προσπάθειά του να απελευθερωθεί είναι ήδη μια μορφή ελευθερίας. Το πρόβλημα, για μένα, δεν είναι τα ίδια τα σώματα αλλά τα βλέμματα πάνω σε αυτά, τα οποία δεν αποδέχονται τη διαφορετικότητα. Βέβαια, αν και γράφω αυτού του είδους του θεάτρου, είμαι αισιόδοξος για τη ζωή. Το "Πιο όμορφο σώμα...” είναι ένα έργο φωτεινό. Μέσα από αυτό, αναζητώ ηθικούς μηχανισμούς ώστε οι άνθρωποι να γινόμαστε καλύτεροι.

Ο παράγοντας "επαρχία” χειροτερεύει την κατάσταση; 
Εγώ που είμαι παιδί του χωριού δεν θα ήθελα να στιγματίσω την επαρχία. Γιατί το θέμα είναι να είσαι ανοιχτόμυαλος, ανεξαρτήτως από το αν μένεις εκεί ή στην πόλη. Ό,τι συμβαίνει στη μία περίπτωση μπορεί να συμβεί και στην άλλη. Απλά, στις μικρές κοινότητες η διαφορετικότητα των ανθρώπων μεγεθύνεται. Οι επιθυμίες εκεί είναι περισσότερο κλεισμένες. Υπάρχει μια φράση στα ισπανικά γι’ αυτό: "pueblo chico, infierno grande”, δηλαδή "μικρό χωριό, μεγάλη κόλαση”. 

Οι σπουδές σας και η εμπειρία σας στη δημοσιογραφία έχουν επηρεάσει τον τρόπο της γραφής σας; 
Μου φαίνεται πολύ μακρινή η θητεία μου στον τομέα αυτό. Δεν έχω ξεκαθαρίσει μέσα μου αν εγώ άφησα τη δημοσιογραφία ή αν εκείνη με πέταξε έξω (γελά). Είναι δύο διαφορετικές πράγματα αυτές οι δύο δουλειές. Ο δημοσιογράφος είναι ένας χρονογράφος της επικαιρότητας, ενώ ο συγγραφέας της εποχής του ολόκληρης. Ο πρώτος ασχολείται με την πραγματικότητα μέσα από γεγονότα, όμως ο δεύτερος αφηγείται την πραγματικότητα μέσα από ένα ψέμα. Νιώθω πιο άνετα με το δεύτερο. Και ο θεατής, άλλωστε, κάνει μια "συμφωνία” με τον συγγραφέα όταν πάει να δει μια παράστασή του: πληρώνει ένα εισιτήριο για να δει ένα ψέμα που θα τον οδηγήσει στην αλήθεια. 

Δεδομένου ότι είναι η πέμπτη φορά που έργο σας παίζεται στην Ελλάδα, γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει αυτή η απήχηση εδώ; 
Τα τελευταία δεκαεφτά χρόνια, η Μαρία Χατζηεμμανουήλ, η μεταφράστρια του έργου, έχει γίνει η οικοδέσποινα του ισπανικού και του καταλανικού θεάτρου στην Ελλάδα και της χρωστάμε πολλά για αυτό. Ένα μεγάλο μέρος, λοιπόν, της θερμής υποδοχής οφείλεται στη διάδοση των κειμένων μου μέσα από τη μετάφραση. Δεν επεδίωξα με τα έργα που γράφω να γίνω διεθνής συγγραφέας, αλλά, απλώς, να γράφω το θέατρο που θέλω. Για παράδειγμα, το 2011 έγραψα την "Αρχή του Αρχιμήδη” στη Βαρκελώνη, χωρίς να έχω ιδέα αν θα μπορέσω καν να την ανεβάσω στην πόλη μου την ίδια.

Το "Πιο όμορφο σώμα...” είναι το πιο "τοπικό” μου έργο, κι όμως αυτή τη στιγμή έχει μεταφραστεί ακόμη και στα αραβικά. Όσο πιο τοπικός είσαι, τόσο πιο διεθνής είσαι, όπως λέει κι ο Λόπε δε Βέγα. Κάποιοι συγγραφείς που μου αρέσουν πολύ είναι βαθιά τοπικοί, όπως ο Άρθουρ Μίλερ, ο Τένεσι Ουίλιαμς όσον αφορά τον Αμερικάνικο Νότο, ο Λόρκα όσον αφορά την Ισπανία. Αυτή είναι η ταυτότητά τους. Δεν υπάρχει, για μένα, πιο βαρετό πράγμα, από το να δω, για παράδειγμα, μια ταινία ενός Ισπανού κινηματογραφιστή που θα μπορούσε να την έχει γυρίσει ένας Αμερικάνος. 

Είναι ένας παράγοντας που βοηθά σε αυτό και η εγγύτητα μεταξύ του ελληνόφωνου και του ισπανόφωνου πολιτισμού; 
Πράγματι, νιώθω πιο κοντά μου τις χώρες στο μεσογειακό τόξο. Υπάρχει κάτι που μας συνδέει σε αυτή τη θάλασσα - η οποία, όμως, ας μην ξεχνάμε ότι έχει γίνει τάφος για πολλά σώματα που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη. Είμαστε πολιτισμοί της εγγύτητας. Νιώθω πιο κοντά στους Έλληνες απ’ ό,τι στους Άγγλους, παραδείγματος χάρη. Δε με τρομάζουν οι φωνές των Ελλήνων στον δρόμο, το χάος. Βέβαια, δεν είμαστε μόνο στην ίδια ευρωπαϊκή γειτονιά, αλλά έχουμε και κοινές πολιτισμικές βάσεις λόγω της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς (όπου στηρίχθηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός) αλλά και λόγω της χριστιανικής παράδοσης. Άλλωστε, λόγω της συνήθειας της αρχαιοελληνικής τραγωδίας να μην εμφανίζονται στη σκηνή κάποια πράγματα, η λέξη για το "άσεμνο” στα ισπανικά σημαίνει κυριολεκτικά "εκτός σκηνής” ("obscenο”).

Πριν λίγες ημέρες, μάλιστα, μιλήσατε στο ελληνικό κοινό, μετά το πέρα της παράστασης στο Θησείον. Ποια πιστεύετε ότι είναι η σημασία αυτού του διεθνούς διαλόγου; 
Το να παρακολουθώ νέες αναπαραστάσεις του έργου μου με κάνει να έρχομαι ξανά σε διάλογο μαζί του. Χρειάζομαι να το βλέπω στη σκηνή προκειμένου να καταλάβω τη γραφή μου. Το ίδιο συμβαίνει και εδώ. Δεν δίνω, μάλιστα, ποτέ κλειδιά ανάγνωσης στους σκηνοθέτες. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι το βλέμμα του κοινού που διευρύνει τις οπτικές προς το εκάστοτε έργο μου.

"Υπάρχει μια φράση στο κείμενο που πιστεύω ότι κρύβει την ουσία του: "Δεν υπάρχει τίποτα πιο προκλητικό κι επαναστατικό από την ομορφιά"

Το ανέβασμα των κειμένων μου στο εξωτερικό με έχει κάνει πιο γενναιόδωρο, γιατί κατάλαβα ότι υπάρχουν πολύ περισσότερα βλέμματα πάνω σε αυτά πέρα από το δικό μου. Υπάρχουν πολλές αναγνώσεις, που κάποιες φορές ξαφνιάζουν κι εμένα. Αυτές είναι που με ενδιαφέρουν, οπότε δεν πιστεύω ότι υπάρχουν καλύτερα ή χειρότερα ανεβάσματα. Ο Καταλανός συγγραφέας Σαλβαδό Εσπρίου είχε πει: "Ο καθρέφτης της αλήθειας έσπασε σε πολλά κομμάτια και το κάθε κομμάτι έχει ένα μέρος της αλήθειας”. 

Και πώς σας φάνηκε η ελληνική παράσταση; 
Χαίρομαι πολύ για αυτό το ανέβασμα. Πρόκειται για μία καταπληκτική δουλειά εκ μέρους της σκηνοθέτριας, της Ζωής Ξανθοπούλου, αλλά και του "Τιτάνα” Αργύρη Ξάφη. Κι αυτό είναι κάτι που διαπίστωσα και από τις αντιδράσεις του κοινού. Τα ανεβάσματα που έχουν γίνει για το "Πιο όμορφο σώμα...”, επειδή είναι ένα έργο πιο ανοιχτό στη σκηνοθεσία σε σχέση π.χ. με την "Αρχή του Αρχιμήδη”, είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Η ίδια διαφορά ανάμεσα σε πιο κλειστά και ανοιχτά έργα υπάρχει και στη δουλειά του Σέρχιο Μπλάνκο, που τον θεωρώ αδερφό μου. Ανοιχτό είναι, επίσης, και το τελευταίο έργο μου το "El monstro”, δηλαδή "Το τέρας”, όπου υπάρχει ένα πρόσωπο απροσδιόριστο που, όπως κι αν επιλεγεί να παρασταθεί, θα αλλάξει όλο το κόνσεπτ. Είναι έργο που δεν του πάει καθόλου ο ρεαλισμός.

>> Διαβάστε εδώ όλα όσα είπαμε για το έργο με τη σκηνοθέτριά του: