Την ώρα που ο ευρωσκεπτικισμός έχει εισχωρήσει για τα καλά στη δημόσια σφαίρα της Γηραιάς Ηπείρου, τρεις σκηνοθέτες διερευνούν με τις παραστάσεις τους κατά πόσο οι κατακτήσεις του Διαφωτισμού έχουν ισχύ στο σήμερα αλλά και αν… τις έχουμε ανάγκη.
Το θέατρο, ως τέχνη του «εδώ και τώρα», αποδεικνύεται ιδιαίτερα ευαίσθητος δέκτης των ερεθισμάτων της εποχής του. Για την ακρίβεια, ολόκληρη η ιστορία του εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε ανά τους αιώνες σε άμεση συνάρτηση με τα κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα. Το θέατρο σπάνια προηγείται της εποχής του· μάλλον συμπορεύεται με αυτήν και λειτουργεί σαν καθρέφτης μέσω του οποίου η κοινωνία έχει την ευκαιρία, στην καλύτερη περίπτωση, να κάνει την αυτοκριτική της.
Το αρχαίο δράμα, το ελισαβετιανό θέατρο, το κίνημα του παραλόγου είναι μερικά μόνο δείγματα ανταπόκρισης της θεατρικής τέχνης στα κοινωνικοπολιτικά αιτήματα κάθε περιόδου, ενώ, όσον αφορά το τώρα, δεν είναι καθόλου τυχαία η στροφή προς την πολιτική θεματολογία, είτε μέσω της αναθεώρησης των κλασικών είτε μέσω της κατασκευής παραστάσεων με στοιχεία επινόησης ή ντοκουμέντου. Ένα από τα θέματα που έχουν μπει δυναμικά στη σφαίρα της δημόσιας συζήτησης είναι ο ευρωσκεπτικισμός, αποτέλεσμα της διαφαινόμενης αποτυχίας της ενωμένης Ευρώπης να εδραιωθεί ως κοινωνικός, πολιτικός και πνευματικός συνασπισμός. Αυτήν τη στιγμή το μοναδικό χαρτί στο τραπέζι φαίνεται να είναι η οικονομική ισχύς. Το αίτημα λοιπόν για επιστροφή στις επιταγές του Διαφωτισμού προβάλλει πιο δυναμικά από ποτέ.
Ο Διαφωτισμός ως διακύβευμα στο σήμερα απασχολεί τρεις από τις παραστάσεις που θα δούμε φέτος. Από τη Γαλλία έρχεται στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών η ήδη βραβευμένη στη χώρα της παράσταση «Όλα θα πάνε καλά (1) / Το τέλος του Λουδοβίκου» σε κείμενο και σκηνοθεσία του Ζοέλ Πομερά. Εμπνευσμένη από τη Γαλλική Επανάσταση, φέρνει επί σκηνής μια «ζωντανή αναμετάδοση» των ιδεολογικών συγκρούσεων και των πολιτικών και πνευματικών ζυμώσεων που σφράγισαν την καθοριστικότερη στιγμή στην ιστορία της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.
Ο Πομερά και η ομάδα του στηρίζονται σε πηγές, μαρτυρίες και σχετικά με την εποχή κείμενα, δεν δημιουργούν όμως μια παράσταση-ντοκουμέντο. Το ενδιαφέρον τους στρέφεται όχι τόσο στους επώνυμους πρωταγωνιστές της Ιστορίας, οι οποίοι άλλωστε δεν κατονομάζονται καν, αλλά σε αυτή καθαυτή τη γέννηση της δημοκρατίας, στη συλλογική και καθοριστική απόφαση ενός λαού να αναλάβει δράση. Και, βέβαια, στόχος τους δεν είναι η αναπαράσταση μιας ιστορικής στιγμής, αλλά ο διάλογος με το παρόν, ο προβληματισμός σχετικά με τη δική μας Ευρώπη, του 21ου αιώνα. Όλα αυτά σε μια πεντάωρη, σχεδόν διαδραστική παράσταση που επιθυμεί να εμπλέξει τους θεατές σε μια έντονα βιωματική εμπειρία νοητικής διεργασίας και συναισθηματικής απόλαυσης (4-8/10).
Στη Στέγη θα παρουσιαστεί, επίσης, η παράσταση της Σοφίας Μαραθάκη, «Ουγκώ: μια ουτοπία». Η σκηνοθέτιδα, που έχει δείξει αξιοπρόσεκτες δουλειές την τελευταία διετία, βασίζεται σε μια σειρά από επιστολές, ομιλίες και κείμενα του Γάλλου κλασικού, ο οποίος υπήρξε, συν τοις άλλοις, ιδιαιτέρως ενεργός πολιτικά. Αρχικά φιλομοναρχικός και συντηρητικός, εξελίχθηκε σε ένθερμο δημοκράτη μετά την κατάλυση της Β΄ Γαλλικής Δημοκρατίας, το 1851, από τον Ναπολέοντα Γ΄, που αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας.
Με κεντρικό σύνθημα το ειρωνικά επίκαιρο «Αυτό που ορθώνεται ετούτη τη στιγμή δεν είναι η Ευρώπη των λαών, είναι η Ευρώπη των βασιλέων», ο Ουγκό διακήρυξε με πάθος το όραμά του για μια Ευρώπη που θα σέβεται τις ιδιαιτερότητες κάθε λαού, θα στηρίζεται στη μεταξύ τους αλληλεγγύη, θα καλλιεργεί τις οικονομικές, εμπορικές και πνευματικές συναλλαγές και θα λειτουργεί με δημοκρατική, αντιαπολυταρχική αδερφοσύνη. Το ιδεώδες του για μια ουμανιστική Ευρώπη, όπως έχει καταγραφεί σε ένα σύνολο κειμένων υπό τον τίτλο «Ύμνος στην ενωμένη Ευρώπη», γίνεται η πρώτη ύλη για την παράσταση της Μαραθάκη, που θα δούμε στις 13-22/10, σε μια προσπάθεια να ανιχνευθούν οι νοητές γραμμές που ενώνουν τα αιτήματα του 19ου αιώνα με τη σημερινή πραγματικότητα.
Σε ανάλογο πλαίσιο, αν και με διαφορετικό ύφος, κινείται και ο Θωμάς Μοσχόπουλος, που θα μεταφέρει στη σκηνή, σε δική του διασκευή, το διήγημα του Βολταίρου «Καντίντ ή Η αισιοδοξία», που κυκλοφόρησε (παράνομα και με ψευδώνυμο) το 1759. Πιστός στο όραμά του για ένα κυριολεκτικά ψυχαγωγικό θέατρο ποιότητας, ο Μοσχόπουλος επέλεξε να ανεβάσει ένα χαρακτηριστικό γέννημα του Διαφωτισμού, όχι μόνο σπουδαίας ιστορικής αξίας, αλλά βαθιά ανθρωποκεντρικό, ένα έργο κριτικής και αμφισβήτησης, όπου συγκλίνουν μοναδικά η λογοτεχνία με τη φιλοσοφία. Πρόκειται για την ιστορία του Καντίντ, ενός αγοριού που καλείται να κάνει ένα μεγάλο ταξίδι, κυριολεκτικά αλλά κυρίως μεταφορικά, προς την ενηλικίωση και την ωριμότητα.
Μέσα από ένα επεισοδιακό οδοιπορικό και υποφέροντας πάσης φύσεως δεινά, ο Καντίντ θα αναγκαστεί να ξεχάσει ό,τι του είχε επιβληθεί όσο ζούσε στον προστατευμένο πύργο του, δηλαδή να μην έχει άποψη, θα αρθρώσει τον δικό του λόγο και θα προσδιορίσει τη θέση του στον κόσμο. Ο Βολταίρος με τον «Καντίντ» καταθέτει μια χαρακτηριστική παραβολή για τη στάση που οφείλει να έχει ο ενεργός άνθρωπος κάθε εποχής και ο Μοσχόπουλος με την παράστασή του αναλαμβάνει να φέρει «λίγο Διαφωτισμό μέσα στο τόσο σκοτάδι». Θα τη δούμε στο θέατρο Πόρτα, σε συμπαραγωγή με το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, από τις 8/12.
Περισσότερες πληροφορίες
Όλα θα πάνε καλά (1) Το τέλος του Λουδοβίκου
Σε αυτήν την πολυσυζητημένη και πολυβραβευμένη παράσταση, που αποδεικνύει ότι ίσως το 1789 δεν είναι τόσο μακριά, ο Πομερά μετατρέπει τη σκηνή σε κοινοβούλιο για να στήσει ένα συναρπαστικό διάλογο για τη δημοκρατία
