Έντεκα ηθοποιοί, έξι χώρες και έξι Κασσάνδρες, προερχόμενες από διχοτομημένες πόλεις, συναντιούνται στην παράσταση του Θεόδωρου Τερζόπουλου. Εκάβη, η Δέσποινα Μπεμπεδέλη. «Τρυπώσαμε» στο θέατρο Άττις και είδαμε τις πρόβες της μεγάλης αυτής παραγωγής για την Πάφο-Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2017.
Δεν είδα απλώς ένα θίασο να κάνει πρόβα. Είδα μια συνάντηση εθνών, γλωσσών και γενεών. Βοσνία, Ελλάδα, Ισραήλ, Κύπρος, Κροατία και Συρία ενώνονται πάνω σε σωρούς από στρατιωτικές μπότες, μπαλτάδες, κόκκινα μαντήλια –αυτή είναι η, κατά Θεόδωρο Τερζόπουλο, λεηλατημένη Τροία. Επικεφαλής, στο ρόλο της Εκάβης, η αειθαλής πρωταγωνίστρια του ελληνικού και κυπριακού θεάτρου, η «μεγάλη» Δέσποινα Μπεμπεδέλη. Μεγάλο εύρημα και, μαζί, πράξη συμβολική, η εξής επιλογή: Έξι νεότατες ηθοποιοί, πανώριες κοπέλες όλες τους, με στεντόρεια φωνή και αγέρωχη σκηνική παρουσία, μοιράζονται το ρόλο της Κασσάνδρας. Κι έτσι, ο λόγος της προφήτισσας που κανένας δεν υπολογίζει, ακούγεται σε έξι γλώσσες, όλες τους ντοπιολαλιές διχοτομημένων πόλεων της Μεσογείου. Σιδερένια παραπετάσματα κλείνουν, σχηματίζοντας ένα σταυρό κι εγκιβωτίζοντας εντός τους την Ανδρομάχη, ερμηνευμένη από την έξοχη Κύπρια ηθοποιό Νιόβη Χαραλάμπους με την αναγεννησιακή ομορφιά. Ο 11μελής θίασος του Θεόδωρου Τερζόπουλου, προερχόμενος από επτά διαφορετικές χώρες, «διασχίζει» λαούς, πολιτισμούς, σύνορα, ηλικίες και υποκριτικές σχολές, μιλά και τραγουδά σε έξι γλώσσες αλλά παίζει σαν ένα σώμα ^ η περίφημη μέθοδος σκηνοθεσίας του διεθνούς κύρους Έλληνα καλλιτέχνη δημιουργεί αυτόματα την αίσθηση του ανσάμπλ, της ομάδας, της συλλογικότητας. Πρώτος στο Χορό των «Τρωάδων», ο Erdogan Kavaz από τη Λευκωσία φέρνει στη σκηνή την τούρκικη γλώσσα. Ωραία Ελένη, η «μούσα» του θεάτρου Άττις, Σοφία Χιλλ. Βοηθός σκηνοθέτη, ο Σάββας Στρούμπος.
Συναντώ την Δέσποινα Μπεμπεδέλη κατάχαμα, με τη φόρμα και τις κάλτσες, να ασκείται σωματικά και φωνητικά ακριβώς όπως οι 25χρονες συμπρωταγωνίστριές της. «Είναι ένα φαινόμενο!» μου λέει η νεότερη ηθοποιός Εβελίνα Αραπίδη και οι υπόλοιποι σπεύδουν να συναινέσουν υπέρ της Εκάβης τους. «Η κυρία Μπεμπεδέλη έρχεται πρώτη και φεύγει τελευταία», «κάνει όλο το training», «είναι υπόδειγμα αντοχής και συνέπειας», «είναι έμπνευση για όλους μας». Κι όμως, η ίδια, στον σκηνοθέτη της, μιλά στον πληθυντικό: «Κύριε Τερζόπουλε» τον προσφωνεί. «Θα ήθελα να ήμουν …νεότερη! Να τον είχα γνωρίσει νωρίτερα. Θα ήταν πιο ώριμη η πορεία μου μετά από μια τέτοια συνάντηση, εμπειρία και μέθοδο. Γιατί δείχνει, στον καθένα μας ξεχωριστά, πόση ανεξερεύνητη δύναμη έχει το σώμα μας…» μου λέει όταν τη ρωτώ για την πρώτη αυτή συνεργασία της μαζί του. «Κι εγώ το ίδιο! Θα ήταν και για μένα αλλιώς αν είχαμε συναντηθεί νωρίτερα» δηλώνει, με τη σειρά του, ο διεθνής Έλληνας σκηνοθέτης για να μου εκμυστηρευτεί λίγο αργότερα «είναι μεγάλη ηθοποιός η Μπεμπεδέλη, με μια τραχύτητα που θυμίζει την Έλενα Βάιγκελ (σημ. τη γυναίκα του Μπρεχτ και δασκάλα του Τερζόπουλου στη σχολή του Μπερλίνερ Ανσάμπλ), την Άλα Ντεμίτοβα (σημ. τη θρυλική ρωσίδα ηθοποιό και συνεργάτιδα του), την Βανέσα Ρεντγκρέιβ. Είναι απόλυτα ικανή για να πλάσει μια μη λυρική Εκάβη». Ο λυρισμός, εξάλλου, είναι το λιγότερο που ενδιαφέρει αυτόν τον σκηνοθέτη του οντολογικού βάθους.
«Μη σέβεστε το υλικό! Αφήστε τους ρομαντισμούς!» τον ακούω να λέει στους ηθοποιούς του. Όχι, δεν ασεβεί πάνω στην αρχαία τραγωδία. Αντίθετα, οδηγεί το θίασό του πέρα από τα αυτονόητα και τα δεδομένα, αντιμετωπίζοντας το αρχαίο κείμενο όχι μόνο σαν ένα πλήρες θεατρικό έργο αλλά σαν έναν ολόκληρο κόσμο, ανοιχτό σε άπειρες αισθητικές, πολιτικές και σκηνικές δυνατότητες. Μιλάμε για την κατεξοχήν τραγωδία του θρήνου, τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη. Κι όμως, ο Τερζόπουλος οδηγεί τον πολυεθνικό θίασο των «Τρωάδων» του στην καρδιά της τρέλας των ηττημένων. Τον παρατηρώ να κατευθύνει το θίασό του πέρα από το μοιρολόι αλλά μέσα στην παραφορά, τη μανία και τη συντριβή. Εκεί όπου η ηχολαλία έχει ίδια την ίδια ισχύ με το λόγο και τα πάλλοντα σώματα τόση ενέργεια όση και οι ρητορικές στιχομυθίες.
«Τραγωδία ίσον τρέλα. Αυτό είναι αξίωμα. Κλαίμε στο δράμα. Στην τραγωδία; Όχι. Γιατί οι τραγικοί ήρωες είναι εκ προοιμίου καταδικασμένοι. Κανείς τους δεν είναι αθώος. Διαπράττουν ύβρη και συντρίβονται. Σύμβολα, αρχέτυπα είναι οι τραγικές μορφές του αρχαίου ελληνικού δράματος. Η Εκάβη δεν είναι μια γιαγιά, ούτε μια μαμά. Είναι όλες εκείνες οι κόρες, μητέρες και γιαγιάδες που είδαν τους δικούς τους να χάνονται, είναι όλα τα όντα στον κόσμο ολάκερο που βρέθηκαν σε συνθήκες πολέμου, σκοτωμού, προσφυγιάς. Είναι η Τροία αλλά και κάθε πατρίδα που χάνει τα παιδιά της. Γιατί η τραγωδία είναι θέατρο ‘οντολογικό’, όπως λέει ο Θεόδωρος Τερζόπουλος κι αυτή τη λέξη ουσίας είχα χρόνια να την ακούσω…» Μιλάμε πάντα για τις «Τρωάδες», το κατεξοχήν αντιπολεμικό δράμα της αρχαίας δραματουργίας. Μιλάμε, επίσης, για μια παράσταση προορισμένη να κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στην Πάφο-Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2017.
Λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη αυτή συνθήκη, ο Τερζόπουλος κάνει μια θεατρική όσο και πολιτική κίνηση-ματ, ενώνοντας στο θίασό του Έλληνες και Κύπριους ηθοποιούς και μοιράζοντας το ρόλο της Κασσάνδρας, της προφήτισσας που κανένας δεν ακούει, σε ηθοποιούς με καταγωγή από διχοτομημένες πόλεις -Λευκωσία, Ιερουσαλήμ, Μόσταρ… Οι νέες γυναίκες-ηθοποιοί από αυτούς τους ιδιαίτερους τόπους παίζουν εδώ τις απελπισμένες Τρωάδες που οδηγούνται από τους Έλληνες στο θάνατο ή στα πλοία που θα τις μεταφέρουν πέρα από το Αιγαίο, πρόσφυγες-σκλάβες στα σπίτια των νικητών.
«Έξι λαοί, από εύφλεκτες, δύσκολες περιοχές, από την ταραγμένη λεκάνη της Μεσογείου, από μια γεωγραφική ζώνη ηφαιστειογενή σε όλα τα επίπεδα, από την ίδια δε την περιοχή του θεού Διονύσου, ενώνονται σε αυτήν την παράσταση» μας λέει ο ίδιος ο Τερζόπουλος, δίνοντας ταυτόχρονα στο θίασο τις «τεχνικές» του οδηγίες: «Ωραία λειτούργησε σήμερα το διάφραγμά σου» ή «καλά ξεκίνησε ο θρήνος αλλά αναλύθηκε πολύ, ας τον δούμε αύριο ξανά»… «Η μέθοδος είναι η καθημερινότητά μας» μου εξηγεί η Μπεμπεδέλη. «Η πρόβα μας ξεκινά με άσκηση. Χάρη σε αυτήν συγκεντρωνόμαστε και αυτό-συγκεντρωνόμαστε, αποκτούμε την αίσθηση της ομάδας και της συλλογικής δουλειάς. Κι αυτό είναι το ζητούμενο. Δεν έχει σημασία ποιος έχει το μεγαλύτερο ρόλο, όλοι καταβάλλουμε τον ίδιο μόχθο.» Τον λόγο παίρνει ο Προκόπης Αγαθοκλέους από την Λεμεσό, γνωστός από τη συνεργασία του με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου στο «Still Life» και, εδώ, στις «Τρωάδες» Ταλθύβιος. «Μαθαίνουμε πώς να κάνουμε τη φωτιά εντός μας να καίει συνέχεια, πώς να συστρεφόμαστε σαν τη σβούρα, με χίλιες στροφές το λεπτό, αλλά να μοιάζουμε σαν ακίνητοι, πώς, δηλαδή, όντας χαλαροί να κάνουμε το ίδιο μας το εγώ να πάλλεται, να είμαστε πάντα παρών… Τι να πω; Σχολή ολόκληρη είναι η μέθοδος του Τερζόπουλου. Μας βοηθά να απαντήσουμε στο βασικό ερώτημα της τραγωδίας, το «περί τίνος πρόκειται;», το «ποιος είμαι εγώ και τι είναι η ζωή, η ύπαρξη σ’ αυτή τη γη;». Ένας μικρός σεισμός συμβαίνει μέσα μου αυτήν την περίοδο των προβών. Με αυτό θα κινηθώ πλέον…»
Η Ajla Hamzic από την ιστορική πόλη Μόσταρ της Βοσνίας παραδέχεται: «η πρώτη πρόβα μου στο Άττις ήταν σωστή καταστροφή! Πόναγα παντού, ένιωθα σαν τα ανδρείκελα που χρησιμοποιούν στις δοκιμές πρόσκρουσης. Τώρα θέλω ολοένα περισσότερο training. Δεν έχω ξαναβρεθεί σε τέτοιες πρόβες στη ζωή μου. Είναι ένας καθολικά νέος τρόπος για να δεις, συνολικά, τι σημαίνει υποκριτική: να μην κάνεις λίγα αλλά να μην κάνεις πολλά, να βρεις δηλαδή το μέτρο όλων». Η Κροάτισσα Κασσάνδρα, η Sara Ipsa, παραδέχεται «είμαι εξίσου ηθοποιός και χορεύτρια. Τώρα, χάρη στη μέθοδο του Τερζόπουλου, βρίσκω έναν τρόπο να εκφραστώ πλήρως και με τις δυο μου ιδιότητες».
«Ιερό λόγο εκφέρουμε» τονίζει η Εβελίνα Αραπίδη, επιστρέφοντας τη συζήτησή μας στην αρχαία τραγωδία. «Λειτουργία είναι, όμως, σχεδόν και το θέατρο του Τερζόπουλου, σε οδηγεί πολύ βαθιά εντός σου, μέσα στη ρίζα της τελετουργίας αλλά και της φιλοσοφίας». Η Έβελυν Ασουάντ, με καταγωγή από την Σύρια, γνωστή από τη συμμετοχή της στις παραστάσεις της ομάδας Σημείο Μηδέν του Σάββα Στρούμπου είναι εδώ μια από τις Κασσάνδρες και μιλά, για πρώτη φορά επί σκηνής, την πατρογονική της γλώσσα, την περσική.
Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος (φωτό) κλείνει την πρόβα με έναν επίλογο-επιστέγασμα αυτής της συνάντησης-συνύπαρξης: «Όλοι φέρνουν ένα υλικό, μια δική τους μνήμη, η οποία αποτυπώνεται στη γλώσσα του καθενός. Η συνάντησή μας, εδώ, για τις «Τρωάδες», είναι, πέρα από όλα τα άλλα, και μια εξαιρετική αφορμή για να συναντηθούν αυτές οι γλώσσες. Εγώ, προσωπικά, δεν είχα προσέξει την ιερατική δύναμη που κρύβει το άκουσμα της εβραϊκής γλώσσας ή πόσο διαφορετικό χρώμα και χασμωδίες υπάρχουν στην ελληνική και την κυπριακή ντοπιολαλιά. Η ποίηση βγαίνει σε αυτές τις «Τρωάδες» μέσα από τη μουσική των γλωσσών. Και ξέρετε κάτι; Αποδέχομαι τη γλώσσα σου σημαίνει αποδέχομαι την παράδοσή σου. Εκεί είναι ίσως το μεγάλο στοίχημα αυτής της παράστασης. Η υπέρβαση. Η πολύγλωσση Κασσάνδρα φέρνει εξίσου αυτήν την υπέρβαση όσο και την τρέλα. Σε αυτήν την τρέλα μέσα συναντιόμαστε όλοι. Η γεωγραφική αυτή περιοχή –η Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια, δηλαδή η λεκάνη της Μεσογείου- είναι, πολιτικά, ιστορικά και πολιτισμικά, ένα ενεργό ηφαίστειο. Λαοί μέσα στην οντολογική αγωνία. Κι αυτός, ο ίδιος τόπος, είναι ο τόπος του Διονύσου. Άδωνις στη Συρία, Άττις στη Φρυγία, Όσιρις στην Αίγυπτο. Ίσως, τελικά, κάνουμε κι εμείς μια συνάντηση πάνω στο ταξίδι του Διονύσου. Κάθε ένας πρέπει να κάνει την προσωπική του επανάσταση, όπως εκείνος. Να σπάσουμε τα προσωπικά μας φράγματα. Όλοι μαζί εκείνον τιμούμε. Γιατί έχει στηθεί ένα ολόκληρο σύστημα που μας εξωθεί στον τρόμο. Εμείς εδώ συναντιόμαστε κι ενωνόμαστε για να πούμε σε όλες τις γλώσσες αλλά με μια μόνο φωνή ένα βροντερό ‘Όχι, εγώ δεν φοβάμαι!’»
Λίγο πριν φύγω από το θέατρο κι ενώ αναρωτιέμαι «άραγε, θα νιώσει κάτι από όλα αυτά το κοινό;», πέφτω πάνω σε έναν σταθερό συνεργάτη του σκηνοθέτη, βασικά τον αδερφό του, τον Μπάμπη Τερζόπουλο, δημιουργό-κατασκευαστή όλων των σκηνικών αλλά και των αντικειμένων στις παραστάσεις του Άττις. Ξεπλέκει κάπου δέκα-είκοσι μέτρα από κόσκινο και τυλίγει με αυτό τους ηθοποιούς. «Μα τι ωραίο υλικό!» του λέω αυθόρμητα. «Φαντάζει ξαφνικά σαν τα κύματα που τυλίγουν την Κύπρο. Ή, μήπως, σαν το νέφος του πολέμου και της μάχης;…» τον ρωτώ. «Μπορεί να είναι τα πάντα και τίποτα. Αυτό είναι η τέχνη: ελεύθερο πουλάκι» μου απαντά εκείνος επιγραμματικά και όλες μου οι απορίες λύνονται μεμιάς.
Οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη στη σκηνοθεσία του Θεόδωρου Τερζόπουλου είναι αφιερωμένες στη μνήμη του Γιάννη Κουνέλλη και θα παρουσιαστούν στο Αρχαίο Ωδείο της Πάφου στις 7 και 8 Ιουλίου, στο πλαίσιο της Πάφου-Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2017. Η μετάφραση είναι του Κωστή Κολώτα, τα κοστούμια της ΛΟΥΚΙΑΣ και η μουσική του Παναγιώτη Βελιανίτη. Συμμετέχουν οι ηθοποιοί: Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Σοφία Χιλλ, Νιόβη Χαραλάμπους, Προκόπης Αγαθοκλέους, Ανδρέας Φυλακτού, Hadar Barabash, Εβελίνα Αραπίδη, Ajla Hamzic, Erdogan Kavaz, Sara Ipsa, Evelin Asouant. Βοηθός σκηνοθέτης ο Σάββας Στρούμπος. Φωτό: Νίκος Βαρδακαστάνης.
Προπώληση από https://www.soldoutticketbox.com/trojanwomen/?lang=el
