Με αφορμή τον πιο τραγικό ρόλο του αρχαίου δράματος, συζητήσαμε για την κρίση και τον ανθρωπισμό, για τις «ωραίες Ελένες» του καπιταλισμού και την ηδονή της τέχνης. Με λόγο μεστό και χειμαρρώδη, κάνει μια ανάλυση των «Τρωάδων» πολύ πιο ενδιαφέρουσα από αρκετών ακαδημαϊκών^ εξίσου ενδιαφέρουσες είναι όμως και οι αγωνίες της για το μέλλον – του ανθρώπου και του θεάτρου.
«Πονάει όλο μου το σώμα μετά τις πρόβες, σαν να πέρασε από πάνω μου οδοστρωτήρας», λέει η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη για το ρόλο της Εκάβης στις «Τρωάδες» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, με τις οποίες ανοίγει το Φεστιβάλ Επιδαύρου (3-4/7).
«Η Εκάβη δεν είναι απλώς ένας δύσκολος ρόλος. Είναι το κατεξοχήν σύμβολο των δεινοπαθούντων. Δεν αφορά την τραγωδία ενός ανθρώπου, αλλά ενός συνόλου. Ο ένας θρήνος της διαδέχεται τον άλλο και όλα κορυφώνονται με τη δολοφονία του μικρού εγγονού της Αστυάνακτα. Δεν πρόκειται για μια παράπλευρη απώλεια του πολέμου. Η παιδοκτονία αυτή αποφασίστηκε από τους στρατηγούς των Ελλήνων ώστε να μην απομείνει γόνος της βασιλικής οικογένειας της Τροίας. Ναι, μια γενοκτονία! Ο Ευριπίδης θίγει με αυτόν τον τρόπο το στίγμα που βαρύνει την αθηναϊκή δημοκρατία των καιρών του.
Γιατί το 415 π.Χ. που γράφονται οι “Τρωάδες” βρισκόμαστε ήδη στο 16ο έτος του στυγερού Πελοποννησιακού Πολέμου. Λίγους μήνες νωρίτερα οι Έλληνες εκστράτευσαν εναντίον της Μήλου με 38 πλοία και 3.000 οπλίτες, σκότωσαν όλους τους άντρες και πούλησαν ως αιχμαλώτους τα γυναικόπαιδα, ως αντίποινα επειδή οι Μήλειοι ζήτησαν την ουδετερότητα! Ο Ευριπίδης, πολίτης σκεπτόμενος και μεγάλος στοχαστής, δεν έμεινε αμέτοχος μπροστά σε αυτήν τη μεγάλη ενοχή. Δανείστηκε ένα θέμα από τον Τρωικό Κύκλο κι έγραψε τις “Τρωάδες”, έναν πρόδρομο του θεάτρου-ντοκουμέντο. Ο ποιητής προειδοποίησε για τα δεινά και ύστερα από λίγα χρόνια ο ιστορικός, ο Θουκυδίδης, τα κατέγραψε».
Αριστούχος μαθήτρια στα σχολικά της χρόνια κι έπειτα φοιτήτρια του Μετσόβιου Πολυτεχνείου (εγκατέλειψε τις σπουδές πολιτικού μηχανικού για να γραφτεί στη Δραματική Σχολή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος), η Καραμπέτη παραμένει ακόμη ιδιαίτερα μελετηρή. Της το επισημαίνω. «Το προσπαθώ. Έχω συγκεντρώσει ολόκληρη βιβλιογραφία για το αρχαίο δράμα κι έχω μελετήσει και τις οκτώ μεταφράσεις των “Τρωάδων”. Πάντα όμως ξεκινώ από το πρωτότυπο.
Είχα την τύχη, στο εξατάξιο τότε γυμνάσιο, να διδαχτώ τα αρχαία ελληνικά. Λατρεύω τη γλώσσα. Αποτελεί εξάλλου το κατεξοχήν εκφραστικό όργανο ενός ηθοποιού. Στις “Τρωάδες” λ.χ., μέσα από ρητορικά δομημένους μονολόγους, ο Ευριπίδης εισάγει την έννοια της ατομικής ευθύνης. Σε μια παράξενη προσευχή η Εκάβη αμφισβητεί την ίδια την ύπαρξη των θεών και απευθύνεται στον Δία αποκαλώντας τον “κατασκευή του ανθρώπινου νου”.
Είναι ίδιον των ανθρώπων στη μεγάλη οδύνη να αναρωτιούνται αν υπάρχει θεός. Εκείνα που πάντα, δυστυχώς, υπάρχουν είναι τα οικονομικά κίνητρα: τα μεταλλεύματα, τα πετρέλαια, το φυσικό αέριο, η γεωπολιτική θέση μιας χώρας. Όλα αυτά μια ωραία Ελένη είναι. Ένα πουκάμισο αδειανό. Ιδού το μεγάλο μας παράλογο: ο άνθρωπος, αυτή η ατελής ύπαρξη, που έχει να αντιμετωπίσει τεράστια ερωτήματα γύρω από την προέλευση και τον προορισμό του, αντί να ζει σε καθεστώς αμοιβαίας αλληλεγγύης, κάνει ό,τι μπορεί για να καταστήσει ακόμη πιο αφόρητη την ύπαρξή του!
Είμαστε σαν τους Αχαιούς στρατηγούς – ήρωες και κτήνη. Και όλοι μας ανήμποροι μπροστά σε αυτό που ο Γιαν Κοτ αποκαλεί “μεγάλο μηχανισμό της εξουσίας, που δεν έχει ψυχή παρά μόνο γρανάζια”. Βιώνουμε διαρκώς πολέμους και μεγάλα ανθρωπιστικά προβλήματα, όπως το μεταναστευτικό στην παρούσα φάση. Πρέπει να αντιτασσόμαστε στη βία, στο ρατσισμό και στο φασισμό. Με την ψήφο μας; Με τη δουλειά μας; Με δέκα πράγματα που θα πούμε σε μια συνέντευξη; Μακάρι να έρχονταν στο θέατρο αυτοί που έπρεπε να έρχονται. Υποθέτω όμως ότι ο Χρυσαυγίτης δεν είναι ο ευαίσθητος θεατής που θα θελήσει να δει τις “Τρωάδες”…»
Πρωταγωνίστρια ολκής για πάνω από 35 χρόνια, αγαπημένη τόσο των παραδοσιακών όσο και των πειραματιστών, η Καραμπέτη δηλώνει: «Η ηδονή να βρίσκομαι στη σκηνή με διακατέχει πάντα. Συνδιαλέγεσαι ως ηθοποιός με το ανείπωτο. Γίνεσαι φορέας των μεγάλων ερωτημάτων της ύπαρξης. Καταθέτεις το μερίδιό σου στην οδύνη των ανθρώπων.
Ακροβατώ όμως πλέον ανάμεσα στην αγωνία για επιβίωση και την καλλιτεχνική αξιοπρέπεια. Και αναρωτιέμαι: μέχρι πότε ο κόσμος θα μας τιμά δίνοντας ένα ποσό από το υστέρημά του για να μας δει; Όσο για μένα, μακάρι να άντεχα –οικονομικά μιλάω– να είμαι μονίμως σε έναν αβανγκάρντ θίασο. Γιατί μόνο η πρωτοπορία με ενδιαφέρει. Εκείνη πιστεύω πως μετατοπίζει το βλέμμα μας και αλλάζει τη συνείδησή μας. Η τωρινή κρίση έχει κλονίσει τα πάντα. Υπάρχουν στιγμές που σκέφτομαι: «Αχ, να τα παρατήσω όλα και να γυρίσω στο χωριό μου [σ.σ.: στη Δόξα Δράμας, όπου έζησε μέχρι τα δώδεκά της], να κάνω κάτι με τα λίγα στρέμματα που άφησε πίσω ο πατέρας μου…»
Οι «Τρωάδες» ανεβαίνουν στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 3-4/7. Προπώληση: www.greekfestival.gr.
Περισσότερες πληροφορίες
Τρωάδες
Ο κορυφαίος τραγικός ποιητής διατυπώνει ένα αμείλικτο «κατηγορώ» για τις φρικαλεότητες του πολέμου κι ένα σπαρακτικό αίτημα για αλληλεγγύη και ανθρωπισμό.
