Αριστοφάνης εδώ και τώρα

Μισό αιώνα τώρα, τέτοια εποχή, ο αθυρόστομος παππούς της αρχαίας κωμωδίας έχει την τιμητική του. Από τον Γιώργο Κιμούλη μέχρι τον Γιάννη Κακλέα, σκηνοθέτες με εμπειρία στο είδος και θιάσους στελεχωμένους από δημοφιλείς πρωταγωνιστές «ξαναδιαβάζουν» φέτος ορισμένα από τα πιο διάσημα έργα του Αριστοφάνη.

Με τον Γιάννη Κακλέα να αποτελεί τον μόνο σκηνοθέτη που έχει φέτος την τιμή να ανεβάζει αριστοφανική κωμωδία στο Φεστιβάλ Επιδαύρου (τους «Βατράχους» με το Εθνικό Θέατρο, 1-2/8), τρεις ακόμη θίασοι με δημοφιλείς πρωταγωνιστές και αξιόλογους σκηνοθέτες περιοδεύουν ανά τη χώρα… αριστοφανίζοντας ποικιλοτρόπως. Ναι, καλοκαίρι χωρίς αρχαία κωμωδία δεν γίνεται. Πρόκειται άραγε για μια καθαρά εμπορική πολιτική; Ή μήπως ο Αριστοφάνης γίνεται ο ιδανικός εκπρόσωπος της ανάγκης να διασκεδάσουμε την πολιτική μελαγχολία μας και να γελάσουμε με τα χάλια μας; Εξάλλου ο οργισμένος παππούς της αττικής κωμωδίας εναντιώνεται σε ό,τι εδώ και 2.500 χρόνια τρώει τις σάρκες του Έλληνα: τη διαφθορά και τη φαυλότητα των αρχόντων, το λαϊκισμό και τη ρουσφετολογία, τα μικροκομματικά συμφέροντα και την αφέλεια της κοινής γνώμης.
Για την ιστορία, η αρχαία αττική κωμωδία, της οποίας ο Αριστοφάνης υπήρξε ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους, άκμασε την εποχή που… άκμασαν τα πάντα: στο δημοκρατικό κι ελεύθερο περιβάλλον του 5ου αιώνα π.Χ. Ας θυμίσουμε, επίσης, ότι ο Αριστοφάνης δεν παιζόταν στην Ελλάδα αδιάλειπτα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έστω κι αν τα έργα του αποτέλεσαν κατά κόρον αντικείμενο αντιγραφής. Η πρώτη παρουσίαση αριστοφανικού έργου από επαγγελματικό θίασο στα νεότερα χρόνια χρονολογείται στο 1868: ήταν ο «Πλούτος» σε μετάφραση-διασκευή του Μιχ. Χουρμούζη. Στο Φεστιβάλ Επιδαύρου, πάλι, το «μονοπώλιο» της τραγωδίας καταργήθηκε το 1957, όταν η Μαίρη Αρώνη «μπούκαρε» με τον αέρα της αδιαφιλονίκητης κωμικής ντάμας ερμηνεύοντας τη Λυσιστράτη. συνέχισε, μάλιστα, να παίζει το ρόλο αυτό για 25 χρόνια, εντός και εκτός Ελλάδος. Εδώ και περίπου μισό αιώνα, τόσο στην Επίδαυρο όσο και στην Αττική αλλά και στα ανοιχτά θέατρα, τα γήπεδα, τις πλατείες και τα προαύλια σχολείων ολόκληρης της χώρας, ανεβαίνουν διαρκώς, από ερασιτέχνες και επαγγελματίες και οι έντεκα σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνη, σε παραστάσεις αξιομνημόνευτες αλλά και σε παραστάσεις… ασυγχώρητες. ε τον Γιάννη Κακλέα να αποτελεί τον μόνο σκηνοθέτη που έχει φέτος την τιμή να ανεβάζει αριστοφανική κωμωδία στο Φεστιβάλ Επιδαύρου (τους «Βατράχους» με το Εθνικό Θέατρο, 1-2/8), τρεις ακόμη θίασοι με δημοφιλείς πρωταγωνιστές και αξιόλογους σκηνοθέτες περιοδεύουν ανά τη χώρα… αριστοφανίζοντας ποικιλοτρόπως.
Ναι, καλοκαίρι χωρίς αρχαία κωμωδία δεν γίνεται. Πρόκειται άραγε για μια καθαρά εμπορική πολιτική; Ή μήπως ο Αριστοφάνης γίνεται ο ιδανικός εκπρόσωπος της ανάγκης να διασκεδάσουμε την πολιτική μελαγχολία μας και να γελάσουμε με τα χάλια μας; Εξάλλου ο οργισμένος παππούς της αττικής κωμωδίας εναντιώνεται σε ό,τι εδώ και 2.500 χρόνια τρώει τις σάρκες του Έλληνα: τη διαφθορά και τη φαυλότητα των αρχόντων, το λαϊκισμό και τη ρουσφετολογία, τα μικροκομματικά συμφέροντα και την αφέλεια της κοινής γνώμης. Για την ιστορία, η αρχαία αττική κωμωδία, της οποίας ο Αριστοφάνης υπήρξε ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους, άκμασε την εποχή που… άκμασαν τα πάντα: στο δημοκρατικό κι ελεύθερο περιβάλλον του 5ου αιώνα π.Χ. Ας θυμίσουμε, επίσης, ότι ο Αριστοφάνης δεν παιζόταν στην Ελλάδα αδιάλειπτα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έστω κι αν τα έργα του αποτέλεσαν κατά κόρον αντικείμενο αντιγραφής.
Η πρώτη παρουσίαση αριστοφανικού έργου από επαγγελματικό θίασο στα νεότερα χρόνια χρονολογείται στο 1868: ήταν ο «Πλούτος» σε μετάφραση-διασκευή του Μιχ. Χουρμούζη. Στο Φεστιβάλ Επιδαύρου, πάλι, το «μονοπώλιο» της τραγωδίας καταργήθηκε το 1957, όταν η Μαίρη Αρώνη «μπούκαρε» με τον αέρα της αδιαφιλονίκητης κωμικής ντάμας ερμηνεύοντας τη Λυσιστράτη. συνέχισε, μάλιστα, να παίζει το ρόλο αυτό για 25 χρόνια, εντός και εκτός Ελλάδος. Εδώ και περίπου μισό αιώνα, τόσο στην Επίδαυρο όσο και στην Αττική αλλά και στα ανοιχτά θέατρα, τα γήπεδα, τις πλατείες και τα προαύλια σχολείων ολόκληρης της χώρας, ανεβαίνουν διαρκώς, από ερασιτέχνες και επαγγελματίες και οι έντεκα σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνη, σε παραστάσεις αξιομνημόνευτες αλλά και σε παραστάσεις… ασυγχώρητες.

Λογοπαίγνια, βωμολοχίες, παρανοήσεις, φθηνά ευρήματα, φαλλικές πομπές, ψεύτικα στήθη, καρναβαλικές και τραβεστί περιβολές, πνευματώδες ύφος αλλά και χοντροκομμένα καλαμπούρια, σεξουαλικά υπονοούμενα κι επίκαιρα σχόλια, πηγαίο όσο και μπανάλ χιούμορ, ατμόσφαιρα λαϊκού πανηγυριού κι επιθεωρησιακού πανδαιμόνιου: αυτά είναι τα βασικά συστατικά των σύγχρονων παραστάσεων των αριστοφανικών έργων. Οι φετινές παραγωγές, αν τις κρίνουμε με βάση τους σκηνοθέτες και τη σύνθεση των θιάσων, μοιάζουν να διαθέτουν το δημιουργικό δαιμόνιο για να μας χαρίσουν γέλιο και, ταυτόχρονα, να πυροδοτήσουν πολιτικές, αισθητικές όσο και φιλοσοφικές συζητήσεις...

«Βάτραχοι» στην Επίδαυρο: Σαν εφιάλτες από το μέλλον και δυστοπίες που παραπέμπουν στην επιστημονική φαντασία αντιμετωπίζει τις κωμωδίες του Αριστοφάνη ο Γιάννης Κακλέας, χτυπώντας έτσι… φλέβα χρυσού. Μετά την αρρενωπή κι εξαντρίκ «Λυσιστράτη» και τους sci-fi «Όρνιθες», ανεβάζει με το γοργό, ροκ τρόπο του τους «Βατράχους» και εμπιστεύεται και πάλι τον ιδιοσυγκρασιακό comedian Βασίλη Χαραλαμπόπουλο στον πρωταγωνιστικό ρόλο του θεού Διόνυσου, τον Γιάννη Ζουγανέλη ως Αισχύλο, τον Φάνη Μουρατίδη ως Ευριπίδη, την Εβελίνα Παπούλια ως ιέρεια, τον Λαέρτη Μαλκότση ως Ηρακλή και τον ταλαντούχο κωμικό της νεότερης γενιάς Πάνο Βλάχο ως δούλο Ξανθία. Ο Κακλέας αναρωτιέται: τι και ποιος μπορεί να σώσει την πόλη; Η ορμή του νεωτερικού ή το μεγαλείο του παρελθόντος; Ο Ευριπίδης ή ο Αισχύλος; Ο ρεαλισμός ή το υπερφυσικό; Το αριστοφανικό δίλημμα των «Βατράχων» αφορά τη χρησιμότητα όσο και την κρισιμότητα της τέχνης και δη του θεάτρου...

«Θεσμοφοριάζουσες» διά χειρών Κιμούλη-Πιτσιρίκου: «Σε αυτό το έργο του Αριστοφάνη ο άντρας συναντά το αδιέξοδο της κυριαρχίας του. Μήπως τελικά το πρόσωπο του μέλλοντος είναι θηλυκού γένους;» διερωτάται ο Γιώργος Κιμούλης, ο οποίος έκανε τη διασκευή μαζί με τον blogger Πιτσιρίκο, σκηνοθέτησε την παράσταση κι ερμηνεύει το βασικό ρόλο του Συγγενή, με συμπρωταγωνιστές τους Δημήτρη Πιατά, Θανάση Αλευρά και Φαίη Ξυλά στην αξιοπερίεργη αυτή κωμωδία-δίκη που σατιρίζει τα ποιητικά και θεολογικά ήθη της περιόδου του Πελοποννησιακού Πολέμου. Οι Κιμούλης-Πιτσιρικός δράττονται της ευκαιρίας για να καυτηριάσουν τη σύγχρονη μνημονιακή «εμπόλεμη κατάσταση».

«Λυσιστράτη» η Μαρία Καβογιάν­νη: Για πρώτη φορά ερμηνεύει τη διάσημη αριστοφανική ηρωίδα η Μαρία Καβογιάννη, με τον Λιθουανό Τσέζαρις Γκραουζίνις να υπογράφει τη σκηνοθεσία και τον Αντώνη Λουδάρο να εμφανίζεται στο ρόλο του Προβόλου, την Καίτη Κωνσταντίνου στο ρόλο της Κλεονίκης, τον Θανάση Τσαλταμπάση Κινησία και τη Νάντια Κοντογεώργη Μυρρίνη. Η «Λυσιστράτη» είναι η τρίτη (και τελευταία) προσπάθεια του Αριστοφάνη, μετά τους «Αχαρνής» και την «Ειρήνη», να πείσει τους Αθηναίους με το αντιπολεμικό του κήρυγμα και γράφτηκε το 411 π.Χ., σε μια φάση που και οι δύο αντίπαλοι του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν ήδη βαριά πληγωμένοι αλλά συγχρόνως αμετανόητοι. Η παράσταση παίζεται σε παραγωγή της εταιρείας Λυκόφως.
Φόνσου, Βουτσάς και Ψάλτης μαζί στον «Πλούτο»: Υπάρχει, τέλος, μια αριστοφανική παράσταση που θέλει τους παλιούς βετεράνους της κωμωδίας και της επιθεώρησης να συνασπίζονται για χάρη του «Πλούτου», του τελευταίου σωζόμενου έργου του κωμωδιογράφου της αρχαιότητας που θέτει από το 388 π.Χ. το ζήτημα της δίκαιης αναδιανομής του πλούτου. Ο Κώστας Βουτσάς είναι ο τυφλός θεός Πλούτος, η Άννα Φόνσου η Πενία και ο Στάθης Ψάλτης η ξέφρενη γριά. Στους βασικούς ρόλους θα δούμε επίσης τον Ζαχαρία Αγγελάκο (Χρεμύλο), ο οποίος υπογράφει και τη σκηνοθεσία, και τον Τάκη Βαμβακίδη (δούλος Καρίων). Η παράσταση ακολουθεί τη μετάφραση του Κ.Χ. Μύρη, πλαισιώνεται από ένα δωδεκαμελή θίασο και συνοδεύεται από ζωντανή μουσική (νταούλι, μπουζούκι, βιολί, ποντιακή λύρα) αλλά και παραδοσιακό θέατρο σκιών.
Όλες οι παραστάσεις που αναφέραμε βρίσκονται σε πανελλαδική περιοδεία κι επιστρέφουν από τέλη Αυγούστου στα ανοιχτά θέατρα της Αττικής.

ΟΙ ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ ΤΩΝ ΦΕΤΙΝΩΝ ΚΩΜΩΔΙΩΝ

Γιάννης Κακλέας
Αποστρέφεται την επιθεωρησιακή διάσταση, θεωρεί τον Αριστοφάνη ποιητή και τους «Βατράχους» του «μια παράξενη κωμωδία που αναζητά τον χαμένο ποιητικό λόγο».

Τσέζαρις Γκραουζίνις
Λιθουανός, ήρθε στην Ελλάδα πριν από δέκα χρόνια και δεν έφυγε ποτέ! Μακάρι στη «Λυσιστράτη» να καταφέρει ό,τι στον περσινό «Πλούτο»: ένα αστείο όσο και λαϊκό θέατρο ολκής.

Γιώργος Κιμούλης
Με τη στεντόρεια φωνή και την καυστική του ματιά διαπερνά τις «Θεσμοφοριάζουσες» κάνοντας σατιρικά σχόλια για την επικαιρότητα – από τη Χρυσή Αυγή ως το Φεστιβάλ Αθηνών!

Ζαχαρίας Αγγελάκος
Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός του Θεάτρου Νοτίου Αιγαίου περιοδεύει για δεύτερο καλοκαίρι με τον «Πλούτο» και συμπρωταγωνιστεί πλάι σε τρεις καρατερίστες της κωμωδίας.