Ευγενική παραχώρηση: La Biennale di Venezia
Είναι ίσως από τις φορές που τα εθνικά περίπτερα της 60ης Μπιενάλε Βενετίας μοιάζουν να συντονίζονται περισσότερο από ποτέ (γεγονός όχι προαπαιτούμενο) με το σκεπτικό της κεντρικής έκθεσης που επιμελείται ο Adriano Pedrosa, ο πρώτος Λατινοαμερικανός και ανοιχτά γκέι επιμελητής στην ιστορία του θεσμού, "Ξένοι παντού” (ο τίτλος είναι δανεισμένος από ένα έργο του εικαστικού ντούο Claire Fontaine). Όχι μόνο θεματικά αλλά και κυριολεκτικά αρκετές χώρες επέλεξαν να εκπροσωπηθούν στα εθνικά περίπτερα με καλλιτέχνες/ιδες μετανάστες/τριες και, βέβαια, αυτόχθονες από μέχρι πρότινος περιθωριοποιημένες κοινότητες. Και συχνά ήταν οι εκπροσωπήσεις αυτές που έκαναν τη μεγαλύτερη αίσθηση, αρχίζοντας από τον ίδιο τον Χρυσό Λέοντα για την καλύτερη εθνική συμμετοχή που δόθηκε στο περίπτερο της Αυστραλίας και τον Αβορίγινα καλλιτέχνη Archie Moore.
Εντύπωση κάνει πάντως που ενώ στην κεντρική έκθεση, στην οποία θα επανέλθουμε με αναλυτική ανταπόκριση, οι σύγχρονοι δημιουργοί διακρίνονται κυρίως για μια έμφαση στη χειροτεχνία, τα οργανικά υλικά, τη ζωγραφική και τη χρήση παραδοσιακών τεχνικών, στα εθνικά περίπτερα οι συμμετοχές που ξεχωρίσαμε ανανεώνουν την κληρονομιά της εννοιολογικής τέχνης, η οποία μοιάζει να απουσιάζει σχεδόν παντελώς από τους "Ξένους παντού” - αν εξαιρέσουμε την Claire Fontaine και μερικά ακόμη, μετρημένα στα δάχτυλα έργα.
Το προσωπικό μας τοπ 3
Αυστρία: πρόβες για την αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία
Αμφισβητώντας την έννοια της εθνικής εκπροσώπησης, η Αυστρία επέλεξε για το περίπτερό της την εννοιολογική καλλιτέχνιδα Anna Jermolaewa, γεννημένη στο Λένινγκραντ (ΕΣΣΔ) που ζει στη Βιέννη από το 1989. Έχοντας βιώσει από πρώτο χέρι την εμπειρία της μετανάστευσης ως πολιτική πρόσφυγας, η Jermolaewa επιστρέφει στην εμπερία των πρώτων της νυχτών στην Αυστρία στο παγκάκι ενός σταθμού πριν οδηγηθεί στον καταυλισμό προσφύγων, κινηματογραφώντας σχεδόν είκοσι χρόνια μετά την "Έρευνα για στάσεις ύπνου”, όπου οι τραυματικές μνήμες του παρελθόντος συναντούν την άβολη συνθήκη της προσθήκης χωρισμάτων ανάμεσα στις θέσεις έτσι ώστε να αποθαρρύνεται ο ύπνος. Από την αναπαράσταση μιας σειράς "πολύχρωμων” επαναστάσεων μέσω λουλουδιών και φυτών (από την Επανάσταση των Ρόδων στη Γεωργία το 2003 ως του Σαφράν στη Μιανμάρ το 2007 και των Γιασεμί στην Τυνησία το 2010) ("Penultimate”, 2017) μέχρι τη συνεργασία της με την ουκρανή χορογράφο Oksana Serheieva, για μια πρόβα για τη Λίμνη των Κύκνων που λαμβάνει χώρα live στο Περίπτερο ανακαλώντας μια εφηβική ανάμνηση της από τις περιόδους πολιτικής αναταραχής, όπου η σοβιετική τηλεόραση αντικαθιστούσε το κανονικό πρόγραμμα με τη Λίμνη των Κύκνων του Τσαϊκόφσκι σε επανάληψη για μέρες, η Jermolaewa σχολιάζει την πολιτική επικαιρότητα με συναίσθημα και χιούμορ, τεστάροντας τις δυνατότητες να μετατραπεί το μπαλέτο και η τέχνη γενικότερα από εργαλείο λογοκρισίας και απόσπασης της προσοχής σε μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας.
Πολωνία: το καραόκε του πολέμου
Στο δεύτερο περίπτερο που ξεχωρίσαμε, ο πόλεμος στην Ουκρανία δίνει το παρών διαμέσου της Πολωνίας και συγκεκριμένα μέσα από τα βίντεο-πορτρέτα προσφύγων που μιλούν για τον πόλεμο όπως τον θυμούνται μέσα από τους διαφορετικούς ήχους των πυροβόλων όπλων, των σειρήνων, των εκρήξεων. Με τον πλέον λιτό και επιδραστικό τρόπο, το έργο της Ουκρανικής κολεκτίβας Open Group (Yuriy Biley, Pavlo Kovach, Anton Varga) "Repeat after Me II " βρίσκει αμέσως στόχο καλλιεργώντας την ενσυναίσθηση καθώς πιάνεις τον/την εαυτό/ή σου να επαναλαμβάνει τους ήχους μαζί με τους πρωταγωνιστές σε ένα ιδιότυπο καραόκε, σωματικό και εγκεφαλικό ταυτόχρονα.
Η επιλογή των καλλιτεχνών έχει ένα ενδιαφέρον παρασκήνιο ενδεικτικό των καιρών και της μάχης των ιδεών, αφού μετά την αλλαγή της κυβέρνησης στην Πολωνία στις αρχές της χρονιάς, με την εκλογή του φιλελεύθερου-συντηρητικού Ντόναλντ Τουσκ μετά από οκτώ χρόνια με το δεξιό εθνικιστικό κόμμα PiS στην εξουσία, το Υπουργείο Πολιτισμού και η νέα επιτροπή απέσυραν την πρόταση που είχε επιλεχθεί αρχικά. Συγκεκριμένα θεώρησαν το έργο του καλλιτέχνη Ignacy Czwartos εκτός θέματος και προβληματικό ως προς τον τρόπο που θυματοποιούσε την Πολωνία περιλαμβάνοντας εικόνες που φαντάζονταν τη χώρα τους ως ιστορικά καταπιεσμένη από τη Γερμανία και τη Ρωσία κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Εκείνος με τη σειρά του καταγγέλλει την κυβέρνηση για λογοκρισία παρουσιάζοντας το έργο του, δεκαπέντε ελαιογραφίες, σε αυτόνομη έκθεση στη Βενετία με τίτλο "Polonia uncensored” μιλώντας για τα "κενά” της πολωνικής ιστορίας: από τις ιστορίες των Πολωνών στρατιωτών της αντικομμουνιστικής αντίστασης, οι οποίοι πολέμησαν κατά του σοβιετικού ολοκληρωτισμού μεταξύ 1944 και 1963 και δολοφονήθηκαν βάναυσα τόσο από τους Σοβιετικούς όσο και από τους Πολωνούς κομμουνιστές, αλλά και Γερμανών εγκληματιών πολέμου, υπεύθυνων για τη δολοφονία χιλιάδων Πολωνών και Εβραίων, οι οποίοι έζησαν στη μεταπολεμική Γερμανία και δεν λογοδότησαν ποτέ για τα εγκλήματά τους.
Αυστραλία: το γενεαλογικό δέντρο των Πρώτων Εθνών
Μια μινιμαλιστική και ταυτόχρονα ποιητική, επιδραστική εγκατάσταση έστησε ο Αβορίγινας εικαστικός Archie Moore στο περίπτερο της Αυστραλίας τακτοποιώντας σε λευκούς γεωμετρικούς όγκους κοπιωδώς ανακτημένα επίσημα κρατικά αρχεία, που μαρτυρούν τα υψηλά ποσοστά φυλάκισης των ανθρώπων των Πρώτων Εθνών, μεταξύ των οποίων και ενός θείου του καλλιτέχνη. Τοποθετώντας την πλατφόρμα αυτή σε μια τάφρο νερού και περιβάλλοντάς την με ένα εξαντλητικά σχεδιασμένο γενεαλογικό δέντρο των Πρώτων Εθνών, ζωγραφισμένο με κιμωλία στους τοίχους επί μήνες, o Moore μας παραδίδει ένα βιωματικό αρχείο βίας αλλά και συγγένειας σε μια χειρονομία χειραφετική αλλά και θεραπευτική ταυτόχρονα. Έρευνα, αφαίρεση και επιτέλεση συνδυάζονται δυναμικά σε ένα έργο που καταφέρνει να μιλήσει με τη φωνή της παραδοσιακής τέχνης της αφήγησης των Αβορίγινων χρησιμοποιώντας τα παγκόσμια εργαλεία της σύγχρονης εννοιολογικής τέχνης. Σύμφωνα με την επιτροπή που απένειμε τον Χρυσό Λέοντα για την Καλύτερη Εθνική Συμμετοχή στο έργο του Moore, η εγκατάσταση ξεχωρίζει για "τον λυρισμό της και την επίκληση να μοιραστούμε την απώλεια για το παρελθόν που έχει αποκρυφτεί. Με τον κατάλογο των χιλιάδων ονομάτων του, ο Moore προσφέρει επίσης μια αχτίδα δυνατότητας για αποκατάσταση”.
Εθνικά περίπτερα που έκαναν αίσθηση
Αίγυπτος: τραγουδώντας ένα ιστορικό δράμα
Το περίπτερο με τη δεύτερη μεγαλύτερη ουρά μετά το Γερμανικό τις μέρες των εγκαινίων ήταν αυτό της Αιγύπτου όπου ο πολυσχιδής Wael Shawky, την παράσταση του οποίου "The Song of Roland: The Arabic Version” είχε παρουσιάσει η Στέγη Ωνάση πριν μερικά χρόνια, παρουσιάζει εν είδει μουσικής ταινίας ("Drama 1882”) την ιστορία της επανάστασης του Ουραμπί της Αιγύπτου (1879-1882) κατά της αυτοκρατορικής κυριαρχίας, και τη δραματική αλληλουχία των γεγονότων που ξεκίνησε με έναν καβγά σε καφενείο, συνεχίστηκε με ταραχές και κατέληξε στον μεγάλης κλίμακας βομβαρδισμό της Αλεξάνδρειας από τις βρετανικές δυνάμεις και στην ιστορική μάχη του Τελ Ελ Κεμπίρ. Αναδιατυπώνοντας την ιστορία, συμπληρώνοντας, αλλάζοντας ή αμφισβητώντας την αφήγηση των γεγονότων, σε μια χειροποίητη επική όπερα που γυρίστηκε σε ένα ιστορικό θέατρο της Αλεξάνδρειας με ήχους που παραπέμπουν στην κοπτική παράδοση ο Shawky μας καλεί να σκεφτούμε πάνω στο "σκράμπλ της Αφρικής”, την αποικιοκρατία, τη mare nostrum της Μεσογείου και την ιστορική αλήθεια γενικότερα. Μια εκπροσώπηση επίκαιρη, με ταυτότητα, αν και η αφηγηματική φύση του έργου απαιτούσε χρόνο και προσοχή που συχνά δεν έχει η επισκέπτρια αντίστοιχων εκθέσεων.
Διαβάστε Επίσης
Κόσοβο: Η μεταλλική χροιά της θηλυκής εργασίας
Χρησιμοποιώντας τόσο τον ήχο, ένα στοιχείο που κυριάρχησε σε αρκετά περίπτερα φέτος, όσο και μια λιτή μεταλλική εγκατάσταση, το έργο της Doruntina Kastrati "The Echoing Silences of Metal and Skin” στο περίπτερο του Κοσόβου επιτελεί αυτό που υπόσχεται ο τίτλος του κάνοντάς σε να νιώσεις τη σκληρή πραγματικότητα των γυναικών εργατριών σε μια βιοτεχνία λουκουμιών της γενέτειρας της εικαστικού και δεύτερης μεγαλύτερης πόλης, του Prizren. Παραπέμποντας τόσο στα κελύφη καρυδιών που χρησιμοποιούνται στα γλυκά όσο και στα μεταλλικά εξαρτήματα με τα οποία αναγκάζονται να αντικαταστήσουν τα γόνατά τους οι εργάτριες λόγω της ορθοστασίας που απαιτεί η δουλειά τους, η εγκατάσταση της Kastrati, "μικρή αλλά ισχυρή", κέρδισε την επιτροπή της έκθεσης αποσπώντας ειδικη μνεία χάρη στον τρόπο με τον οποίο αναφέρεται στη γυναικεία βιομηχανική εργασία και στη φθορά των σωμάτων των εργαζόμενων "δονώντας τόσο τα κόκαλά μας όσο και αντηχώντας μια ευρύτερη αρένα φεμινιστικού ακτιβισμού”. Η βράβευση της εγκατάστασης που παρουσιάζεται στο Ναυτικό Ιστορικό Μουσείο του Πολεμικού Ναυτικού Riva S. Biasio και συμπληρώνεται από μια έκδοση με τις προφορικές ιστορίες των εργατριών, έρχεται σε μια στιγμή που έχουν αναζωπυρωθεί οι ενέργειες για την ένταξη του Κοσόβου στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Γερμανία: απόδραση στο άγνωστο
Το εθνικό περίπτερο με τη μεγαλύτερη ουρά καθόλη τη διάρκεια των εγκαινίων, τόσο εκτός όσο και εντός του κτιρίου στα Giardini, το οποίο συμπλήρωνε μια έκθεση-δορυφόρος στο νησάκι La Certosa, είχε το χαρακτήρα μιας ομαδικής έκθεσης, άρτια ενορχηστρωμένης, τουλάχιστον σε τεχνικό επίπεδο, ένα ποτ πουρί αναφορών μιας προβλέψιμης Γερμανικότητας. Σε επιμέλεια της διευθύντριας της Kunsthalle Baden-Baden Çağla Ilk, οι Yael Bartana (γνωστή μας και από το ΝΕΟΝ γλυπτό στην πρόσοψη του ΕΜΣΤ που δανείζεται το όνομά του στον κύκλο εκθέσεων "What if Women Ruled the World?”), Ersan Mondtag, Michael Akstaller, Nicole L'Huillier, Robert Lippok, Jan St. Werner προτείνουν τρία διαφορετικά σενάρια στο "Κατώφλι μεταξύ του παρελθόντος που χάνεται και ενός ασαφούς μέλλοντος”.
Συνδυάζοντας έργα βίντεο, μια κάψουλα "απόδρασης”, ένα στοιχειωμένο σπίτι φτιαγμένο με υλικά από το πρώην ανατολικό μπλοκ όπου εκτυλίσσεται μια περφόρμανς φαντασμάτων και ηχητικές εγκαταστάσεις, αυτά τα "Κατώφλια” (Thresholds) φέρνουν μαζί μελλοντολογικές ουτοπίες που μοιάζουν βγαλμένες από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 όπως τους αποτύπωσε η Λένι Ρίφενσταλ αλλά και από τη ρητορική του Έλον Μασκ και τον "προετοιμασμό” (prepping) στον οποίο επιδίδονται ακραίες ομάδες ενόψει του καταστροφικού μέλλοντος της κλιματικής κρίσης, μνήμες της Ανατολικής Γερμανίας που ίσως δεν πενθήθηκαν όπως έπρεπε και μια new age εσκαπιστική διάθεση που αποπνέει μια αμηχανία, όπως άλλωστε και η ίδια η Γερμανία και οι πολιτικές της, ειδικά στο πεδίο της τέχνης και των ιδεών, τη δεδομένη ιστορική στιγμή.
Και στη μέση… Ξηρόμερο
Ελλάδα: Μια άξενη χορογραφία χωρίς σώματα
Συνδυάζοντας ήχο (το βασικό μάλλον στοιχείο της όλης εμπειριας), φως, εικόνα, μερικές στίβες πλαστικές καρέκλες, αφίσες της θρυλικής τραγουδίστριας Κικής Μαργαρώνη, η αναζήτηση της οποίας ήταν η αφετηρία της έρευνας, νερό και ένα ογκώδες ποτιστικό μηχάνημα στο ρόλο του πρώτου χορευτή, το "Ξηρόμερο/Dryland”, το συλλογικό έργο σε σύλληψη των Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, τον Γιώργο Κυβερνήτη, τον Κώστα Χαϊκάλη και τον Φώτη Σαγώνα, σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου, που εκπροσωπεί την Ελλάδα στην 60ή Διεθνή Έκθεση Τέχνης - La Biennale di Venezia αποδείχθηκε συνεπές ως προς τις προθέσεις του.
Φέρνοντας με επιτυχία εις πέρας το περίπλοκο, συνεργατικό όραμα της ομάδας, η πρότερη περιγραφή του οποίου γεννούσε αμφιβολίες για το τι τελικά θα βλέπαμε στη Βενετία και πώς θα αποτυπωνόταν στην πράξη η ουσία αλλά και η οικονομία του πανηγυριού και της ελληνικής επαρχίας τριγύρω του, η εγκατάσταση "Ξηρόμερο/Dryland”, που εγκαινιάστηκε υπό τους ήχους του κλαρίνου και παρουσία του Υφυπουργό Πολιτισμού Χρίστου Δήμα και της διευθύντριας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κατερίνας Γρέγου, είχε συναίσθημα, τεχνική αρτιότητα, δύναμη μες στην αφαίρεση της. Η φύση, οι άνθρωποι, οι ιστορίες, η σπατάλη, οι ρόλοι, η εργασία, η διασκέδαση, η μέρα και η νύχτα, περνούν από μπροστά μας άλλοτε αποσπασματικά άλλοτε συσσωρευτικά σε μια εμβυθιστική, δερβίσικη χορογραφία που καταγράφει αλλά μιλά και για την απουσία (αδυναμία;) καταγραφής της άυλης κληρονομιάς.
Παρόλα αυτά, μέσα σε αυτό το ανοιχτό, συναισθηματικό αρχείο, το οποίο έχει σε μεγάλο βαθμό ένα δειγματοληπτικό χαρακτήρα ως προς το τι εστί πανηγύρι και μια πατίνα που προσδίδει στοιχεία αισθητισμού που ίσως αποδυναμώνουν τη δυναμική της ιδέας και τη ζωντάνια, η ουσία του έργου μας διαφεύγει, αδυνατώντας να συνδεθούμε μαζί του, ειδικότερα μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο, τοπικό και χρονικό. Ανεξαρτήτως των προθέσεων των δημιουργών και χωρίς να είναι απαραίτητο ένα εθνικό περίπτερο να συντάσσεται με το γενικότερο πνεύμα της κεντρικής επιμελητικής ιδέας, σε μια Μπιενάλε που θέλει να φέρει στο προσκήνιο ζητήματα απο-αποικιοποίησης, συμπερίληψης, διεκδίκησης της ιστορίας και σε μια ιστορική στιγμή που το πεδίο των ιδεών δοκιμάζεται και ως πεδίο μάχης ανάμεσα σε αντικρουόμενες πολιτικές, η ελληνική εκπροσώπηση μοιάζει κάπως ξένη. Για άλλη μια χρονιά, το ελληνικό περίπτερο επιλέγει να μη συνομιλήσει με τις τάσεις της εποχής, δεν αναμοχλεύει την ιστορία, δεν δίνει το λόγο σε κανέναν/καμία "ξένο/η”, δεν προβληματίζεται πάνω στο ρόλο του αποικιοκράτη ή του καταπιεσμένου, δεν μιλά για κανένα από τα τα θέματα που μας καίνε, εκπροσωπώντας ίσως τελικά και το άξενο (καλλιτεχνικό) στάτους της χώρας μας στα "διεθνή μάτια”, την αδυναμία μας να συνδιαλεχθούμε πιο οργανικά με τα διακυβεύματα της εποχής.
Η υλοποίηση του έργου "Ξηρόμερο/Dryland” και η έκθεσή του στην Βενετία έχει ως κύριο χρηματοδότη το Υπουργείο Πολιτισμού, ως Εθνικό Επίτροπο υπεύθυνο για την οργάνωση, παραγωγή, και προώθηση του έργου το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και επιμελητή του Ελληνικού Περιπτέρου τον Πάνο Γιαννικόπουλο. Βασικός υποστηρικτής της Ελληνικής Συμμετοχής στην 60η Διεθνή Έκθεση Τέχνης ‐ La Biennale di Venezia είναι το Onassis Culture. Επιπλέον υποστηρικτές είναι το Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου και ο ΕΟΤ. Το έργο πραγματοποιείται με την υποστήριξη της ARTWORKS μέσα από την ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, της Outset και του Qualco Foundation. Η AEGEAN είναι επίσημος χορηγός αερομεταφορών, ενώ η εκπροσώπηση τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Ξηρομέρου.
Διαβάστε Επίσης
