Ο Βασίλης Παπαγεωργίου μας "βάζει" στην ατομική του έκθεση στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης του Σάλτσμπουργκ που συνδέει Βορρά και Νότο μέσα από το πρίσμα του (υπερ)τουρισμού

Εικαστικός και συνιδρυτής του ανεξάρτητου χώρου τέχνης ‘’Enterprise Projects’’, ο Βασίλης Παπαγεωργίου μετρά στα 33 του χρόνια 7 ατομικές εκθέσεις στο ενεργητικό του έχοντας εστιάσει στη γλυπτική και ειδικότερα σε κουλτούρες της πόλης που συνδέονται μεταξύ άλλων με χώρους συνεύρεσης όπως το γήπεδο ή το μπαρ. Απαντώντας στην σημαντική πρόσκληση της Mirela Baciak, της νέας καλλιτεχνικής διευθύντριας του δημόσιου κέντρου τέχνης Salzburger Kunstverein στην Αυστρία, στην ατομική του έκθεση που εγκαινιάζεται εκεί την 1η Μαρτίου και διαρκεί ως τις 28 Απριλίου, εστιάζει στον ελληνικό τουρισμό την εποχή της κλιματικής κρίσης και της εξάντλησης, προσωπικής και πλανητικής επιχειρώντας ένα πολύπλευρο ταξίδι από το Νότο προς το Βορρά που περνά μέσα από διαφορετικούς κώδικες. Επισκεφτήκαμε το στούντιό του πριν πακετάρει τα έργα και μιλήσαμε σχετικά.

Πως ξεκίνησε η ιδέα για τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση και πως φτάσαμε στην τελική παρουσίαση; Πως αντιμετώπισες την πρόκληση του να καταπιαστείς με ένα θέμα τόσο επείγον και πολύπλευρο που κινδυνεύει να γινει μπανάλ όπως η κλιματική κρίση;
Η αλήθεια είναι ότι η πρόταση αυτή με ξάφνιασε καθώς παρότι τα θέματα της κλιματικής αλλά και υγειονομικής κρίσης που θα απασχολήσουν για την επόμενη τριετία το πρόγραμμα του Salzburger  με ενδιαφέρουν πολύ κοινωνικά, δεν είχαν μέχρι τώρα απασχολήσει την καλλιτεχνική μου πρακτική με άμεσο τρόπο. Έπρεπε λοιπόν να ‘τραβήξω’ αυτές τις κλωστές που υπέβοσκαν στην υπάρχουσα πρακτική μου και να διεισδύσω σε αυτά τα ζητήματα οργανικά. Θεωρώ πως σε αυτό το σημείο η Mirela Baciak είχε μια επιμελητική διορατικότητα.

Ο άξονας που διατρέχει την έκθεση αφορά τον υπερτουρισμό, την αισθητικοποίηση του, την αρχιτεκτονική αλλά και κλιματική του διάσταση. Μέσα από την συγκεκριμένη δουλειά αναδύονται ζητήματα εργασιακής ηθικής, κλιματικής ισορροπίας αλλά και η σχέση που δημιουργείται μεταξύ βορρά και νότου.

Η ξαπλώστρα είναι το κυρίαρχο αντικείμενο στον χώρο. Με ποιον τρόπο συμμετέχεις στη συζήτηση για την εκμετάλλευση των ακτών και το τέλος του ελληνικού καλοκαιριού όπως το ξέραμε οι μεγαλύτεροι;
Το ελληνικό καλοκαίρι έχει αλλάξει πολύ και σίγουρα όχι προς το καλύτερο. Η αλλαγή αυτή συνάδει απόλυτα με την κρατική αντίληψη περί της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και της ιδιωτικοποίησης. Καθημερινά η κατάσταση δυσκολεύει. Η πιο πρόσφατη εξέλιξη αφορά τη δυνατότητα δόμησης ακόμα και σε απόσταση αναπνοής από τον αιγιαλό.

Στην πραγματικότητα η παραχώρηση του δημόσιου χώρου σε ιδιώτες δεν είναι κάτι που αφορά αποκλειστικά τις ακτές ή την νησιωτική Ελλάδα βέβαια. Στην Αθήνα έχουμε το τρανταχτό παράδειγμα του Λόφου του Στρέφη.

Οι ξαπλώστρες εξελίσσονται σε ένα είδος πλατφόρμας πάνω/ μέσα/ δίπλα στην οποία ξεδιπλώνονται διαφορετικές αφηγήσεις, όπου πρωταγωνιστούν οικιακά αντικείμενα αλλά και οργανικά στοιχεία της φύσης καθώς και ένα κείμενο του Διονύση Σιμόπουλου. Πως συνδέονται αυτά στο μυαλό σου;
Η ξαπλώστρα λειτουργεί σαν ένα αντικείμενο φιλοξενίας. Φιλοξενεί από τα πιθανά σώματα που θα θελήσουν να ξαπλώσουν μέχρι τα γλυπτικά αντικείμενα που δημιουργώ και ακουμπώ πάνω τους, τα οποία μοιάζουν αφημένα εκεί από πάντα.

Μέσα από την επανάληψή αυτού του αντικειμένου στο χώρο αλλά και το ενιαίο βάψιμο σε χρώμα  RAL 1037 Sun Yellow η ξαπλώστρα γίνεται σύμβολο, ένα κίτρινο σύμβολο που μοιάζει να αντανακλά το φως του ήλιου και παράλληλα να το απορροφά. Η κάθε ξαπλώστρα φέρει διαφορετικά στοιχεία, ένα από αυτά είναι μία εφημερίδα που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Οκτώβριο με την φράση του Διονύση Σιμόπουλου να εμφανίζεται στο εξώφυλλο της.
Η εφημερίδα φυλάσσεται στο μισάνοιχτο συρτάρι μίας ξαπλώστρας, σχεδόν σαν να αποκαλύπτει ένα κοινό μυστικό που αφορά ένα προκαθορισμένο μέλλον: "κάποια μέρα θα  ξαναγυρίσουμε στα άστρα".   

Μεταξύ άλλων στοιχείων κυριαρχούν οι επιχαλκωμένες πετσέτες θαλάσσης, τα μπρούτζινα κεφάλια ζώων, καθώς και σταγόνες νερού φτιαγμένες από μπλε μάρμαρο.

Ποια είναι η ιστορία πίσω από το ηχητικό μέρος του έργου;
Το ηχητικό έργο Op. 1 αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τον μουσικό, φιλόλογο και μελετητή της προφορικής παράδοσης, Δημήτρη Πρόκο. Προσπαθήσαμε να ερευνήσουμε τη διαδρομή που ακολούθησε το κλαρίνο για να φτάσει από την Αυστρία στην Ελλάδα. Γύρω από αυτό  υπάρχουν φυσικά πολλές ιστορίες και αφηγήσεις και εμείς αντλήσαμε στοιχεία σχεδόν από όλες. Μας ενδιέφερε πολύ το ταξίδι, και συγκεκριμένα, το  αντίστροφο ταξίδι. Τι συμβαίνει στον ήχο που φεύγει από την Ελλάδα και φτάνει στην Αυστρία;  Ο Δημήτρης δημιούργησε  ένα επτάωρο ηχοτοπίο - όσες και οι ώρες που η έκθεση θα παραμένει ανοιχτή καθημερινά αλλά όσες και οι ώρες ενός φανταστικού, αποσπασματικού ταξιδιού που νοητά δημιουργήσαμε ανάμεσα σε σημεία-σταθμούς για το μουσικό όργανο. Με στοιχεία των μουσικών παραδόσεων της βόρειας Ελλάδας, της Αλβανίας, του Μαυροβουνίου και της  Κροατίας σε συνδυασμό με ηλεκτρονικούς ήχους, σκιαγραφούμε  αυτή τη διαδρομή.

Το κλαρίνο, όπως και κάθε ‘ταξιδεμένο’ όργανο, σμιλεύτηκε από διάφορους νομαδικούς πληθυσμούς και ο ήχος του άλλαξε και αλλάζει ανάλογα με τις μουσικές κουλτούρες που συναντά.

Δύο βίντεο γυρισμένα στην Αλβανία και στο Παρίσι με κοινό στοιχείο το νερό εντάσσονται στην αφήγηση. Εδώ η ένταση της μνημειακότητας και της αποφασιστικής χειρονομίας που έχουν τα γλυπτά υποχωρεί παγώνοντας στο χρόνο εφήμερες σκηνές του δρόμου που παίζουν σε λούπα και δίνουν όπως και ο ήχος μια καλοδεχούμενη ανοιχτότητα στην έκθεση. Πως επέλεξες αυτούς τους τόπους και τις συγκεκριμένες "τελετουργίες" και τι φέρνουν για σένα μες στην έκθεση; 

Το βίντεο δεν εμφανίζεται συχνά στη δουλειά μου αλλά όταν αυτό συμβαίνει το χρησιμοποιώ με τον τρόπο μιας καταγραφικής υποσημείωσης που όπως λες, πιστεύω κι εγώ ότι δημιουργεί μια ανοιχτότητα.
Στο βίντεο που γυρίστηκε στο Παρίσι βλέπουμε μία παρέα εφήβων να παίζουν με το νερό σε ένα δημόσιο σιντριβάνι με σκοπό να δροσιστούν τις μέρες που η πόλη περνάει έναν από τους χειρότερους καύσωνες των τελευταίων ετών, ενώ στο βίντεο που γυρίστηκε στο Λιν της Αλβανίας παρακολουθούμε μία γυναίκα να ρίχνει νερό στο έδαφος καθώς τουρίστες εγκαταλείπουν το χωριό σε μία ένδειξη αποχαιρετισμού όπως ορίζουν οι παραδόσεις των Βαλκανίων.

Για εμένα αυτά τα δύο βίντεο μας επαναφέρουν σε μία πραγματικότητα. Η ανθρώπινη παρουσία, η κίνηση, το νερό μας υπενθυμίζουν τους ρόλους μας μέσα στο υπόλοιπο σκηνικό.

Ποια στοιχεία συνδέουν τους τόπους που ενώνει το έργο με το Σάλτσμπουργκ όπου παρουσιάζεται;
Νομίζω πως μέσα από τους συγκεκριμένους τόπους επιχειρώ να αγγίξω την συζήτηση σχετικά με τη σχέση Βορρά και Νότου. Από τη μία το Παρίσι εν μέσω ενός καύσωνα και από την άλλη ένα παραλίμνιο χωριό της Αλβανίας στον πυρετό της τουριστικής ανάπτυξης. Από τη μία οι ελληνικές ακτές της Μεσογείου και από την άλλη μία από τις πλουσιότερες πόλεις της Ευρώπης, το Σάλτσμπουργκ. Η σχέση του Βορρά και του Νότου φυσικά περνάει και μέσα από το πρίσμα του τουρισμού. Μια διαρκής μετακίνηση, άρρηκτα συνδεδεμένη με την κλιματική αλλαγή και με αδιαμφισβήτητη συμβολή σε αυτή.    

Τα κεραμικά με ποιον τρόπο σε ενδιαφέρουν; 
Τα κεραμικά γίνανε κομμάτι της καλλιτεχνικής μου πρακτικής μέσα στην τελευταία διετία και έπειτα από την συνεργασία μου με την κεραμίστρια Δάφνη Λέων. Με τη Δάφνη επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε μία τεχνική η οποία θα αποτυπωνε την εικόνα του ηλιοβασιλέματος χρησιμοποιώντας πηλό και χρώμα.

Τα κεραμικά ηλιοβασιλέματα δεν επιχρωματίζονται, τα χρώματα ζυμώνονται μέσα στον πηλό έως ότου το αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται στην φωτογραφία που έχει τραβηχτεί ως αναφορά για το εκάστοτε έργο. Ο τίτλος δίνεται από την ακριβή ώρα που έδυσε ο ήλιος την ημέρα που ολοκληρώθηκε η παραγωγή του έργου προσθέτοντας έτσι μία επιπλέον χρονικότητα που το συνδέει ξεκάθαρα με την εργασία του καλλιτέχνη. Αυτή τη φορά στην Αυστρία, παρουσιάζω για πρώτη φορά μία σειρά από διπλά κεραμικά που θα μπορούσαν να θεωρηθούν και δίπτυχα. Στην προκειμένη περίπτωση, αριστερά αποτυπώνεται η ανατολή και δεξιά η δύση αγκαλιάζοντας έτσι στην ουσία μία ημέρα εργασίας.

Ο πηλός με ενδιαφέρει πολύ και ως φυσικό υλικό αλλά και λόγω της ρευστότητας της υλικής του υπόστασης. Από μαλακός και εύπλαστος, μετατρέπεται σε σκληρό αλλά και εύθραυστο υλικό.

Ποιές θα έλεγες ότι είναι οι αναφορές σου ως καλλιτέχνη;
Νομίζω πως οι περισσότερες από τις αναφορές μου έρχονται από το σινεμά και τη λογοτεχνία. Συχνά παρατηρώ πως επιχειρώ να δημιουργώ περιβάλλοντα, σύνολα που θυμίζουν περισσότερο σκηνικά παρά μεμονωμένα έργα. Επίσης με ενδιαφέρει πολύ η επανάληψη την οποία αντιλαμβάνομαι κυρίως ως λογοτεχνική και κινηματογραφική μέθοδο αφήγησης.

Θα ήταν άδικο βέβαια να παραλείψω το βαθύ ενδιαφέρον μου για την ζωγραφική και την γλυπτική, με πρακτικές όπως του Henri Matisse, της Χρύσας και της Camille Henrot ή του Χριστόδουλου Παναγιώτου και του Petrit Halilaj να έχουν αποτελέσει σημαντικές αναφορές για εμένα.

Η γλυπτική και ο ορισμός της έχει αποτελέσει βασικό κομμάτι της δουλειάς σου, το οποίο συχνά καταπιάνεται με θέματα της "pop" κουλτούρας και της αστικής καθημερινότητας. Πως ορίζεις το κύριο ενδιαφέρον του έργου σου έχοντας πίσω σου πλέον έναν όγκο δουλειάς; Έχει αυτό μετακινηθεί μες στα χρόνια;
Ο πυρήνας της δουλειάς μου είναι πάντα γλυπτικός και η αλήθεια είναι πως βρίσκω μεγάλο ενδιαφέρον στην διαδικασία παραγωγής ενός γλυπτικού έργου ή μίας εγκατάστασης και γι’ αυτό και επιμένω σ’ αυτό. Η μετακίνηση μου είναι σαφής και αναμενόμενη θα έλεγα καθώς η δουλειά μου συνδέεται άμεσα με την αστική καθημερινότητα. Η καθημερινότητα αλλάζει, αλλά αλλάζω κι εγώ, άρα και ο τρόπος που την αντιμετωπίζω. Η ηλικία μου, η γειτονιά στην οποία ζω, η θέα από το διαμέρισμά μου, τα μέρη στα οποία ταξιδεύω ή κάνω διακοπές μπολιάζονται αδιάκοπα με την πρακτική μου, οπότε όσο αυτές οι μεταβλητές αλλάζουν, εξελίσσεται και η δουλειά. Από τη συνθήκη συμβίωσης στο ποδοσφαιρικό γήπεδο αλλά, και τη σχέση των θαμώνων ενός μπαρ που ήταν βασικοί άξονες της δουλειάς μου τα περασμένα χρόνια, περνάω νομίζω σιγά σιγά στην παρατήρηση χώρων που είναι πιο ανοιχτοί και δημόσιοι, όπως οι πλατείες και οι παραλίες.

Όπως και να ‘χει, νομίζω πως ο κοινός παρονομαστής της πρακτικής μου είναι η έρευνα πάνω σε χώρους οι οποίοι δημιουργούν και υποδέχονται ετερόκλητες ομάδες οι οποίες συστήνονται και διαλύονται διαρκώς. Ο τρόπος με τον οποίο η μονάδα λειτουργεί μέσα σε αυτούς τους χώρους, σε αυτά τα πλαίσια, με ενδιαφέρει εξίσου λόγω των χαρακτηριστικών που καθένας φέρει και επενδύει σε μια ομάδα, από την καταγωγή, τη τάξη, το φύλο κοκ.

Παράλληλα με το εικαστικό σου έργο μαζί με τη Δανάη Γιαννόγλου έχετε αφήσει το δικό σας αποτύπωμα στη νεότερη εικαστική σκηνή της τελευταίας δεκαετίας μέσω του Enterprise projects, τόσο ως χώρο όσο και ως περιοδικό. Πού προσανατολίζεστε σχετικά με αυτά τα δύο στα επόμενα χρόνια και τι θα θέλατε να πετύχετε με την παρέμβασή σας; 
Το Enterprise Projects θέλουμε να είναι ένας χώρος με ‘μαλακούς τοίχους’ και αντανακλαστικά. Δεν είναι πάντα εύκολο, κυρίως από άποψη βιωσιμότητας, γι’ αυτό και υπάρχουν διαστήματα που η δημόσια παρουσία ελαττώνεται. Μας ενδιαφέρει πολύ να είμαστε ανοιχτοί σε φωνές, πρακτικές, συζητήσεις, ανάγκες και επιθυμίες, να γινόμαστε χώρος και χρόνος.

Μέσα στον Φεβρουάριο του 2024 εκκινήσαμε έναν νέο κύκλο συναντήσεων στον φυσικό χώρο του Enterprise Projects με τον τίτλο Soft Walls. Μέσα λοιπόν από μία σειρά artist talks που ευελπιστούμε να γίνονται κάθε μήνα επιχειρούμε να ξαναδώσουμε τον λόγο σε καλλιτέχνες και επιμελητές που κατοικούν την πόλη μας μόνιμα, περιοδικά, εσπευσμένα ή φευγαλέα για να μιλήσουν για τη δουλειά τους απαλλαγμένοι από αφορμές.

Συνειδητοποιούμε τελικά ότι ο λόγος, γραπτός, προφορικός, μεταφρασμένος, κωδικοποιημένος ή επινοημένος είναι κεντρικής σημασίας για εμάς και στην παραγωγή του αλλά και στην αναδιαπραγμάτευσή του.

Του χρόνου συμπληρώνουμε δέκα χρόνια λειτουργίας και δραστηριότητας στην Αθήνα και μέσα στο 2024 φτάνουμε τα δέκα τεύχη της έκδοσης του EP Journal, είναι μια κομβική στιγμή.

Η πρώτη επαφή σου με τη σημερινή διευθύντρια της Salzburger Kunstverein Mirela Baciak έγινε απ’ όσο γνωρίζω στη διάρκεια της documenta14 στην Αθήνα. Σε αυτή τη δεκαετία, πάνω κάτω, που δραστηριοποιείσαι στο χώρο και ως εικαστικός άλλαξαν αρκετά ως προς το στάτους της σύγχρονης τέχνης στην Αθήνα αλλά και πάλι όχι και τόσα. Κοιτώντας πίσω, και παράλληλα μπροστά, τι θεωρείς σημαντικό να κρατήσουμε από αυτά τα χρόνια; 
Πολλά άλλαξαν και πολλά κρατάμε καθώς και πολλά θα πρέπει να αποτινάξουμε. Το γεγονός πως η documenta14 υπενθύμισε ίσως την καλλιτεχνική παρουσία μας στον ευρωπαϊκό χάρτη δεν σημαίνει ότι είχαμε και τα εργαλεία να συμβαδίσουμε και να ‘εκμεταλλευτούμε’ αυτή τη στιγμή καθώς πάσχουμε θεσμικά. Το οικοσύστημα της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα ‘συνταράχτηκε’ από αυτή την έκθεση αλλά δεν είμαι σίγουρος ως προς το τι εισχώρησε σε αυτό. Είναι δύσκολο να συντηρηθεί μια αύρα, μια δυναμική, χωρίς υποδομές.

Σίγουρα βέβαια η documenta ήταν μια ώθηση για να συσχετιστούμε με πιο σύγχρονες διαλογικές και καλλιτεχνικές απαιτήσεις και νομίζω η πόλη ανταποκρίθηκε και ανταποκρίνεται σε αυτό.

Με ποιόν τρόπο η έννοια της εργασίας διατρέχει τη νέα σου έκθεση; Ως επαγγελματίας εικαστικός και από τα ιδρυτικά μέλη του νεοσύστατου Σωματείου Εργαζομένων στη Σύγχρονη Τέχνης, ποιά θεωρείς ότι είναι τα βασικά διακυβεύματα που πρέπει να λυθούν σε προτεραιότητα ως προς τα εργασιακά ζητήματα στο χώρο; 
Θεωρώ πως η συλλογική διεκδίκηση στον κλάδο ήταν ηχηρά απούσα. Ίσως αυτή η καθυστέρηση να οφείλεται και στη μοναχικότητα του καλλιτεχνικού επαγγέλματος που συχνά δεν βοηθάει τον συνασπισμό, σε αντίθεση με άλλους καλλιτεχνικούς κλάδους όπως η κινούμενη εικόνα ή ο χορός. Η δημιουργία του σωματείου φτιάχνει ένα πεδίο για τη συνδιαμόρφωση των αναγκών αλλά και των αιτημάτων μας καθώς ταυτόχρονα έρχεται να ανταποκριθεί στην ανάγκη ενός συλλογικά αρθρωμένου λόγου που είναι σαφώς πιο ενδυναμωμένος από την κάθε μεμονωμένη φωνή που μπορεί και να οδηγηθεί στη σιωπή υπό τον φόβο της στοχοποίησης ή της αναβίωσης τραυμάτων από κακοποιητικές συμπεριφορές.

Νομίζω προτεραιότητα είναι να φτιάξουμε υγιή περιβάλλοντα εργασίας και συνεργασίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται, που δεν θα απαξιώνουν πια τους εργαζόμενους της σύγχρονης τέχνης και δεν θα τους θέτουν μονίμως σε καθεστώς επισφάλειας. Το ότι αγαπάμε πολύ την τέχνη δεν την κάνει λιγότερο δουλειά, συχνά αυτά μπερδεύονται.

Η εργασία του καλλιτέχνη καθώς και το κομμάτι της παραγωγής ενός έργου τέχνης είναι θέματα που με έχουν απασχολήσει πολύ τα τελευταία χρόνια και νομίζω πως μπήκανε έντονα και στην ίδια στην καλλιτεχνική μου πρακτική μέσα στα χρόνια της πανδημίας.

Ακόμα και με τη συγκεκριμένη έκθεση προσπαθώ να συνδέσω το ζήτημα της εξάντλησης των φυσικών πόρων του πλανήτη με την εξάντληση του σώματος (burn out) και πως αυτά τα δύο ζητήματα δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο. Θεωρώ πως η ανάγκη για ξεκούραση, αναγέννηση και συλλογισμό είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.