Στο νέο της βιβλίο "Διακοπές στην Αβησσυνία" η Ελίζα Παναγιωτάτου γράφει για μια γενιά που είδε τον κόσμο γύρω της να γκρεμίζεται ξανά και ξανά

  

Η Ελίζα Παναγιωτάτου γράφει για τόπους, μη τόπους και ουτοπίες. Σε διάφορα σημεία διαβάζοντας τις "Διακοπές στην Αβησσυνία", το νέο της βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες, ένιωθα ότι ακούω τη φωνή μιας γενιάς, millennials γυναικών που έχουν να αντιμετωπίσουν την ανέχεια, τη μοναξιά, το τέλος της ανεμελιάς...Και ακούγοντας προς το τέλος τον μονόλογο της ηρωίδας του βιβλίου, της Τέσσης, το "ΓΤΧΜ μιας γενιάς που αυτοοργανώθηκε, έφτιαξε chosen families, πήγε με άντρες, πήγε με γυναίκες, σκέφτηκε για φεμινισμό ταυτότητα φύλου δικαιοσύνη και αγάπη” θέλησα να μάθω περισσότερα για τη σχέση της συγγραφέα με την ηρωίδα της και τα βιώματα πίσω από το συλλογικό πορτρέτο που φτιάχνει και το οποίο η μετακίνηση στον χώρο και τον χρόνο που σηματοδοτούν οι διακοπές φέρνει ακόμη πιο κοντά μας.  

Ταξίδι σημαίνει ευκαιρία λέει η Τέσση. Το ταξίδι επανέρχεται στα βιβλία σου. Τι σημαίνει για σένα; Τι σημαίνει γι αυτό το βιβλίο; 

Ταξίδι σημαίνει αποδέσμευση και ανοικείωση, σημαίνει πως βγαίνεις από το comfort zone σου και συγχρόνως σημαίνει απόλυτη ηρεμία. 
Σε αυτό το βιβλίο η Τέσση, όταν δεν ξέρει πια τι να κάνει, βγάζει ένα εισιτήριο για Αιθιοπία. Το ταξίδι αυτό είναι φυσική συνέχεια όσων έχουν συμβεί, καθώς έχει βιώσει μια μεγάλη απώλεια και έχει πιεστεί να πάρει αποφάσεις. Το ταξίδι θα της δώσει τον χώρο να υπάρξει χωρίς να πρέπει συνεχώς να παίρνει θέση. Ο τίτλος, Διακοπές στην Αβησσυνία, σχολιάζει την μετακίνηση αυτή σε δύο επίπεδα, καθώς το διάλειμμα από την καθημερινότητα, αυτό που ονομάζουμε διακοπές, είναι μια μετακίνηση στον χώρο και τον χρόνο. 

Ποια είναι η σχέση σου με την Αφρική;

"Προσπαθώ να βρω έναν τρόπο να υπάρχω ως λευκή γυναίκα που να μην αναπαράγει στερεότυπα και αλαζονεία και μαθαίνω, συνεχώς μαθαίνω. Αυτό κυρίως με γοητεύει, η επίγνωση της άγνοιάς μου και οι χώροι γνώσης και εμπειρίας που ανοίγονται, όταν αυτό που βλέπω δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί με τα εργαλεία που έχω στη διάθεσή μου."

Τα τελευταία δέκα χρόνια έχω ζήσει σε τρεις αφρικανικές χώρες, το Μπενίν στην Δυτική Αφρική, την Μαδαγασκάρη, ένα νησί που αποκόπηκε από το Μπόρνεο πριν πολλά χρόνια, και την Κένυα, στην ανατολική Αφρική, όπου εδώ και ένα χρόνο διδάσκω στο πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι. Η σχέση μου με αυτό που ονομάζεται Αφρική έχει αλλάξει, καθώς με το πέρασμα των χρόνων έχω αλλάξει κι εγώ. Έχω επίγνωση πως ζω και δουλεύω στις χώρες αυτές ως προνομιούχο άτομο. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα πώς επαναδιαπραγματεύομαι τη θέση μου και τα προνόμιά μου στο περιβάλλον στο οποίο κινούμαι. Προσπαθώ να βρω έναν τρόπο να υπάρχω ως λευκή γυναίκα που να μην αναπαράγει στερεότυπα και αλαζονεία και μαθαίνω, συνεχώς μαθαίνω. Αυτό κυρίως με γοητεύει, η επίγνωση της άγνοιάς μου και οι χώροι γνώσης και εμπειρίας που ανοίγονται, όταν αυτό που βλέπω δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί με τα εργαλεία που έχω στη διάθεσή μου. 

Ποια μιλά στις Διακοπές στην Αβησσυνία; Έχεις καμιά συγγένεια με την ηρωίδα του βιβλίου;

"Σίγουρα δεν είμαι η Τέσση, μοιράζομαι όμως πολλά μαζί της. Και θα μπορούσαμε να γνωριστούμε μεσημέρι σε μια κοινή παρέα, απόγευμα σε μια συζήτηση, νύχτα σε μια μπάρα. Θα την αναγνώριζα σίγουρα". 

Στις διακοπές στην Αβησσυνία μιλά μια γυναίκα 35 χρονών, γεννημένη στην Αθήνα, που ζει στα Εξάρχεια και ανήκει σε μια γενιά που είδε τον κόσμο γύρω της να γκρεμίζεται ξανά και ξανά. Μαζί με τις βεβαιότητες και την όποια ασφάλεια που απολάμβανε η προηγούμενη γενιά, στον κόσμο της Τέσσης έχει γκρεμιστεί και η πίστη στα δίπολα άντρας γυναίκα, στην κλασική μορφή της οικογένειας μπαμπάς μαμά δύο παιδιά, στην επαγγελματική επιτυχία. Η Τέσση είναι ντροπαλή, παίζει σε μια πανκ μπάντα, κάνει σεξ, περπατάει στην πόλη, φοράει κοντά σορτσάκια.  
Σίγουρα δεν είμαι η Τέσση, μοιράζομαι όμως πολλά μαζί της. Και θα μπορούσαμε να γνωριστούμε μεσημέρι σε μια κοινή παρέα, απόγευμα σε μια συζήτηση, νύχτα σε μια μπάρα. Θα την αναγνώριζα σίγουρα. 

Δεν έχω καλύτερο από το να συζητάω με γυναίκες για την πατριαρχία λέει σε κάποια στιγμή η Τέσση. Εσύ;

Κι εγώ το απολαμβάνω πραγματικά, αλλά μόνο με γυναίκες και μόνο όταν υπάρχει συμφωνία, γιατί τότε η συζήτηση μπορεί να έχει πλάκα. Διαφορετικά γίνεται αγώνας, γιατί θεωρώ αυτά τα θέματα πραγματικά πολύ σοβαρά. 

Μιλώντας πέρυσι στο 1ο διαθεματικό φεστιβάλ για το φύλο και τη λογοτεχνία είχες αναφερθεί σε κάποια συλλογικά γυναικεία βιώματα όπως αυτό της φοβίας όταν επιστρέφεις σπίτι μόνη βράδυ. Με ποιον τρόπο εντάσσεις τα προσωπικά και συλλογικά βιώματα στα βιβλία σου; 

Η Τέσση είναι ένας χαρακτήρας που βρίσκεται πολύ κοντά μου. Τα βιώματά της θα μπορούσαν να είναι δικά μου, ή να είναι ιστορίες που μου έχουν διηγηθεί φίλες μου. Ο τρόπος με τον οποίο βίωσα το φύλο μου από μικρό παιδί διαμόρφωσε το τι σημαίνει για εμένα να είσαι γυναίκα σε μια χώρα στην άκρη της Ευρώπης στις αρχές των ζίροους. Τα προσωπικά και συλλογικά βιώματα είναι το μπάκγκραουντ των ιστοριών μου, τα βιβλία μου παραμένουν όμως μυθοπλασία και βασικό μου κίνητρο είναι να πω μια ιστορία και να την πω καλά. 

Η συμφιλίωση με την οικογένεια, το παρελθόν μοιάζει να διατρέχει το βιβλίο. Αποτελεί συνειδητή επιλογή;

Όχι, δεν πιστεύω πως πρέπει υποχρεωτικά να συμφιλιωθούμε με το παρελθόν και τις οικογένειές μας. Πιστεύω πως αυτή είναι μία από τις επιλογές που έχουμε στη διάθεσή μας. Μπορούμε, όμως, να επιλέξουμε και τη ρήξη, την οποία θεωρώ εξίσου γενναία απόφαση. Στο βιβλίο αυτό, πράγματι, η Τέσση στο τέλος συμφιλιώνεται όχι τόσο με το παρελθόν όσο με το μέλλον της, το οποίο αποτελεί, αναγκαστικά, προβολή του παρελθόντος. 

"Κάθε γενιά έχει τη μοναξιά της"

Η Τέσση αναζητά (;) γιατρειά για τη μοναξιά. Νιώθεις ότι πρόκειται για ένα σύμπτωμα της γενιάς της;

Δεν είμαι σίγουρη. Νομίζω πως κάθε γενιά έχει τη μοναξιά της. Δεν πιστεύω πως παλιά τα πράγματα ήταν καλύτερα, οι γείτονες αγαπημένοι και τα ζευγάρια μονιασμένα. Πιστεύω πως αυτά τα μοντέλα κρύβουν τεράστια βία. Ίσως η γενιά της Τέσσης να ζει μια πιο απροκάλυπτη μοναξιά και σε αυτό διαφοροποιείται από τη γενιά των γονιών της. 

Σε διάφορα σημεία διαβάζοντας τις "Διακοπές στην Αβησσυνία" ένιωθα ότι ακούω τη φωνή μιας γενιάς, millenials γυναικών που έχουν να αντιμετωπίσουν την ανέχεια, τη μοναξιά, το τέλος της ανεμελιάς… Και ακούγοντας προς το τέλος τον μονόλογο της Τέσσης το ΓΤΧΜ μιας γενιάς που αυτοοργανώθηηκε, έφτιαξε chosen families, πήγε με άντρες, πήγε με γυναίκες, σκέφτηκε για φεμινισμό ταυτότητα φύλου δικαιοσύνη και αγάπη δεν μπορώ να μην σε ρωτήσω αν αυτό το συλλογικό πορτρέτο ήταν στις προθέσεις σου και αν νιώθεις κι εσύ κομμάτι του; 

Ναι, ήταν μια συνειδητή απόφαση, και εν μέρει νιώθω κομμάτι του. Όμως περισσότερο νιώθω πως το παρατηρώ από μακριά και πως μετέχω κυρίως μέσα από ανθρώπους που αγαπώ. Όσο για το βιβλίο, το συλλογικό αυτό πορτρέτο έχει ως στόχο να εντάξει την ηρωίδα σε ένα πλαίσιο.

Η διαχείριση του τραύματος, το πένθος αλλά και η απολαυστική μαχητικότητα απασχολούν όλο και περισσότερο τη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή στην Ελλάδα. (Πώς) σκέφτεσαι γι αυτά;  

Πιστεύω πως τα τελευταία χρόνια είναι γεμάτα συλλογικά τραύματα. Τόσο η διαχείριση του πένθους όσο και η μαχητικότητα είναι αντιδράσεις όχι μόνο όσων αυτοπροσδιορίζονται ως κομμάτι μιας καλλιτεχνικής σφαίρας αλλά και όλων των ανθρώπων που αναζητούν τρόπους να υπάρξουν. Όσο για την τέχνη, πιστεύω πως θα πρέπει να βρει τρόπους να ενταχθεί στην πραγματικότητα, ως μέρος ενός όλου, κι έτσι ο ρόλος της καθίσταται, αναγκαστικά, πολιτικός. Πιστεύω όμως, συγχρόνως, πως βασική αποστολή της τέχνης και εν προκειμένω της λογοτεχνίας είναι και η αισθητική απόλαυση μέσω της γλώσσας. 

Γλώσσα και φεμινισμός, συμπερίληψη,  αντωνυμίες. Εσύ πως μιλάς; 

Όσο περνάνε τα χρόνια καταφέρνω να εντάσσω όλο και περισσότερο τη συμπερίληψη στη γλώσσα, κυρίως στον αυθόρμητο λόγο. Πρόκειται για συνειδητή επιλογή, η οποία είναι συχνά δύσκολη στην εκφορά. Παρόλα αυτά πιστεύω ότι αξίζει να προσπαθούμε, όχι μόνο για τη συμπερίληψη αλλά και για τη συνειδητότητα, γιατί τίποτα δεν είναι αυτονόητο, γιατί όλοι δεν εμπεριέχουν οπωσδήποτε όλες και γιατί είναι ωραίο να ανοίγονται χώροι για όλες και για όλους μας. 

Πως ξεκινάς να γράφεις; Από μια κεντρική ιδέα; μια ιστορία; κάτι άλλο; 

Κρατάω συνεχώς σημειώσεις, σκόρπιες λέξεις, πράγματα που είδα ή διάβασα, ιδέες που δεν ξέρω προς τα πού θα πάνε. Κάθε τόσο ξανακοιτάω τις σημειώσεις μου, τις ξεφυλλίζω, και βλέπω πως σχηματίζουν ομάδες, θέματα, εικόνες. Και κάποια στιγμή δεν με χωράει ο τόπος και έτσι ξέρω ότι έχει έρθει η ώρα να γράψω, και τότε μία από αυτές τις εικόνες είναι έτοιμη να γίνει ιστορία και εγώ είμαι έτοιμη να περάσω χρόνο μαζί της.  

Αισθάνεσαι μέρος μιας σκηνής/γεωγραφίας/λογοτεχνικής πραγματικότητας/γενεαλογίας και αν ναι μπορείς να μας αναφέρεις κάποιες άλλες συγγραφείς, σύγχρονες ή παλιότερες, με τις οποίες θεωρείς ότι βρίσκεσαι σε διάλογο; 

Διαβάζω πάρα πολύ, συνεχώς, και θαυμάζω πολλές συγγραφείς. Η Toni Morrison, η Lucia Berlin, η Claire Messud, η Ζυράνα Ζατέλη είναι τα ιδεατά μου πρότυπα. Σε διάλογο πιστεύω πως βρίσκομαι με συγγραφείς της γενιάς μου, με την Lana Bastašić, την Νατάσα Σίδερη, την Κάλλια Παπαδάκη, την Sharon Dodua Otoo. Παρόλα αυτά δεν αισθάνομαι πως είμαι μέρος μιας σκηνής  ή λογοτεχνικής πραγματικότητας και στο σημείο αυτό πιθανώς να εξιδανικεύω το παρελθόν. 

Γράφεις για μη τόπους, τόπους και ουτοπίες. Τι βρίσκεις στο καθένα από αυτά;

Παρόμοια με το ταξίδι, οι μη τόποι και οι ουτοπίες μού δίνουν την ελευθερία να φανταστώ σενάρια απελευθερωμένα από τις δυναμικές και τις ισορροπίες της καθημερινότητας. 

Που σου αρέσει να κάνεις διακοπές;  

Μου αρέσει η θάλασσα, τόσο η Μεσόγειος όσο και ο ωκεανός. 

Ποιά βιβλία πήρες μαζί σου στο τελευταίο ταξίδι σου; 

Αυτή τη στιγμή διαβάζω το Ducks, Newburryport της Lucy Ellmann και το Roman Stories της Jhumpa Lahiri. Και τα δύο μου αρέσουν πολύ, για διαφορετικούς λόγους, κι έτσι στο τελευταίο ταξίδι μου τα πήρα και τα δύο.