Preview: Η μόνιμη στέγη του Αρχείου Καβάφη φέρνει το κοινό πιο κοντά στον Αλεξανδρινό ποιητή

"Ο Καβάφης είναι άχρονος. Όμως εμείς οφείλουμε να τον "φέρουμε" στο δικό μας χρονικό πλαίσιο, να τον προσαρμόσουμε στην εποχή μας" λέει ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Aντώνης Σ. Παπαδημητρίου στην ξενάγηση που πραγματοποιήθηκε στο Αρχείο Καβάφη. Το πολύτιμο αρχειακό υλικό, που από το 2012 διαχειρίζεται το Ίδρυμα Ωνάση, ψηφιοποιήθηκε, τεκμηριώθηκε και δημοσιεύτηκε το 2019 στην ιστοσελίδα cavafy.onassis.org, σε ελληνικά και αγγλικά. Ωστόσο, σημαντικό ήταν να υπάρχει πρόσβαση και στο φυσικό αρχείο του ποιητή. Έτσι, το 2019 ανακοινώθηκε ότι τα χειρόγραφα, οι επιστολές, οι έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις και όλη η ιστορική συλλογή του Κωνσταντίνου Καβάφη θα φυλάσσεται στο κτίριο της οδού Φρυνίχου 16Β, στην Πλάκα. "160 χρόνια μετά τη γέννησή του, ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης αποκτά μια νέα "στέγη”, απ’ όπου θα εκπέμπεται η διαρκής ευαισθησία της διαχρονικής του ποίησης" αναφέρει ο Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου. "Σε ένα κτίριο που θα μπορούσε να βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια, γιατί ανήκει στην ίδια εποχή και στην ίδια αρχιτεκτονική παράδοση, προσπαθήσαμε να δώσουμε την αίσθηση από τις "κάμαρες” όπου ζούσε ο Καβάφης, με τα έπιπλά του και τα ποιήματά του. Ο στόχος δεν είναι να γίνει ένα "μουσείο” Καβάφη, αλλά ο επισκέπτης να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο βέβαια είναι αυτό εφικτό και χωρίς ψεύτικους εντυπωσιασμούς".

Σήμερα, το όραμα του Ιδρύματος Ωνάση γίνεται πραγματικότητα. Καθώς είναι υπεύθυνο για το αρχείο του Καβάφη, το ίδρυμα έχει διοργανώσει ανά διαστήματα διαφόρων ειδών αφιερώματα για τη μεγάλη αυτή μορφή της ποίησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το φεστιβάλ "Archive of Desire" που πραγματοποιήθηκε πριν από μερικούς μήνες στη Νέα Υόρκη, ενώ πρόσφατα η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση ανακοίνωσε μια σειρά εκδηλώσεων αφιερωμένων στον Αλεξανδρινό ποιητή, στο πλαίσιο του φετινού της καλλιτεχνικού προγράμματος.

Το νεοκλασικό κτίριο στην Πλάκα, δύο λεπτά μόλις από το μετρό Ακρόπολη, ανακαινίστηκε και από 21/11 στεγάζει επισήμως το Αρχείο Καβάφη, ένα έργο που ολοκληρώθηκε με τη μελέτη και επιμέλεια των αρχιτεκτόνων Εύα Μανιδάκη και Θανάση Δεμίρη (Flux-office). Με πολλούς τρόπους, το νεοκλασικό κτίριο χτισμένο το 1910 θυμίζει το σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, μας διαβεβαιώνει η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου. 

Προς το παρόν, μόνο τρεις χώροι είναι ανοιχτοί για το κοινό: δύο εκθεσιακοί χώροι στο ισόγειο και το αναγνωστήριο, όπου οι ενδιαφερόμενοι θα μπορούν να μελετήσουν το αρχείο του Καβάφη. 

"Ήταν ένα δύσκολο αλλά γοητευτικό ταξίδι ο σχεδιασμός του χώρου" λέει η Εύα Μανιδάκη μιλώντας μας για τη συνεργασία της με το Ίδρυμα Ωνάση. Στον πρώτο εκθεσιακό χώρο, που αντικρίζουμε μόλις περάσουμε την εξώπορτα του κτιρίου, βλέπουμε τη μόνιμη συλλογή προσωπικών αντικειμένων του Καβάφη, η οποία θα εμπλουτίζεται ανά διαστήματα. "Οδηγός" για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ήταν η ποίηση του Καβάφη αλλά και το κέλυφος του κτιρίου, μας λένε οι επιμελητές του πρότζεκτ. "Έχουμε φτιάξει μια δεύτερη επιδερμίδα στην υπάρχουσα κατασκευή, με τη λογική να παρουσιάσουμε μια σειρά από αποσπασματικά επεισόδια" εξήγησε η Εύα Μανιδάκη κατά τη διάρκεια της περιήγησης. Η μόνιμη συλλογή έχει σχεδιαστεί σαν ένα σύντομο αναδρομικό αφιέρωμα για τον Καβάφη. Κάτω από χαμηλό φωτισμό, καθώς μιλάμε για πολυκαιρισμένα και σαφώς ευαίσθητα αντικείμενα, βλέπουμε διακοσμητικά γλυπτά, πορτραίτα της μητέρας του Χαρίκλειας και συγγενών του, τη νεκρική του μάσκα από γύψο, την πολυθρόνα και το γραφείο του, την πίπα και τα τσιγάρα που προτιμούσε να καπνίζει, ακόμα και ένα πιστό αντίγραφο των γυαλιών που έχουν γίνει σήμα-κατατεθέν του. Φυσικά, χειρόγραφα, επιστολές και βιβλία είναι ο πυρήνας των εκθεμάτων, με την πρώτη έκδοση των καβαφικών ποιημάτων (1935), σε φιλολογική επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση Τάκη Καλμούχου, να βρίσκεται ανάμεσα στη συλλογή. Προτείνουμε να έχετε μαζί σας το ενημερωτικό φυλλάδιο που θα βρείτε στην είσοδο του κτιρίου, καθώς δεν υπάρχουν λεζάντες στα έργα.

Προχωρώντας πιο μέσα, μεταφερόμαστε στην "Αθήνα του Καβάφη" και τον δεύτερο εκθεσιακό χώρο. Το δωμάτιο θα λειτουργεί ως μια περιοδική εκθεσιακή αίθουσα, αλλά για την ώρα ιχνηλατεί τις επισκέψεις του Καβάφη στην Αθήνα, παρουσιάζοντας ημερολόγια, επιστολές, αλληλογραφία, προγράμματα και βιβλία από τη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, που αποκαλύπτουν τη σχέση του ποιητή με την ελληνική πρωτεύουσα. Αν παρατηρήσει κανείς τα εκθέματα, ανακαλύπτει πως την περίοδο από το 1920 έως το 1930 το έργο του Καβάφη είχε διχάσει τους Αθηναίους λογοτέχνες, με ορισμένους να το εξυμνούν και άλλους να το κατακρίνουν για την ιδιόμορφη γλώσσα του. 

Εδώ, η περιοδική έκθεση συνομιλεί με την οικία του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, μας λέει ο Θανάσης Δεμίρης, γι’αυτό και σύντομα θα φιλοξενηθεί στον χώρο μια αντίστοιχη εκθεσιακή αναφορά για το κτίριο και την αποκατάστασή του. Να σημειώσουμε ότι το 2024 αναμένεται να εγκαινιαστεί επισήμως η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, με την αρχιτεκτονική επιμέλεια των Εύα Μανιδάκη και Θανάση Δεμίρη.

Φτάνουμε στο αναγνωστήριο, δίπλα από το οποίο βρίσκεται το αρχειοστάσιο που φιλοξενεί τα πρωτότυπα χειρόγραφα τεκμήρια και τη βιβλιοθήκη του ποιητή (συνολικά 966 βιβλία). Το αναγνωστήριο είναι ο τόπος συνάντησης του κοινού με τον Καβάφη, δηλαδή το μέρος όπου οι επισκέπτες μπορούν να μελετήσουν το αρχείο, κατόπιν συνεννόησης με το ίδρυμα. Τους τοίχους του αναγνωστηρίου κοσμούν δύο ενότητες ζωγραφικών έργων, από τη συλλογή του ιδρύματος: η πρώτη είναι "Προσωπογραφίες του Καβάφη" από εμβληματικούς καλλιτέχνες (Νίκος Εγγονόπουλος, Γιώργος Ιωάννου, Σωτήρης Σόρογκας, Άρια Κομιανού, David Levine, Γιάννης Κυριακίδης) και η δεύτερη αναδεικνύει το έργο Αιγυπτιώτων ζωγράφων, από μια ελαιογραφία της Θάλειας Φλωρά-Καραβία μέχρι έργα του Νικόλαου Γώγου.

Με αφορμή τα εγκαίνια του Αρχείου Καβάφη, το Ίδρυμα Ωνάση θα διοργανώσει μερικές ακόμα επετειακές εκδηλώσεις μικρής κλίμακας στον χώρο, καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα. Πέρα από τα εγκαίνια της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, για την οποία θα μάθουμε περισσότερα τους επόμενους μήνες, το 2024 θα παρουσιαστεί το "Visual Cavafy" στη Μάντρα της Στέγης, δίπλα από την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, με ταινίες εμπνευσμένες από τη ζωή και το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή. Υπάρχουν επίσης πλάνα για τον σχεδιασμό ενός θεματικού κήπου στο κτίριο της οδού Φρυνίχου, με φυτά εμπνευσμένα από την Αλεξάνδρεια, καθώς και την αξιοποίηση των δωματίων στον πρώτο και δεύτερο όροφο, αν και δεν έχει αποφασιστεί ακόμα η χρησιμότητά τους.

Info: Φρυνίχου 16Β, Πλάκα | Ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη & Σάββατο: 11 π.μ. – 6 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη

Οι επισκέψεις για ερευνητικό σκοπό στο αρχείο και τη βιβλιοθήκη Καβάφη πραγματοποιούνται κατόπιν σχετικού αιτήματος μέσω της συνημμένης φόρμας.