© Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Σταύρος Ψηρούκης(Ε.Π.Μ.Α.Σ)
Καθώς την Παρασκευή 17 Νοεμβρίου μετράμε 50 χρόνια από την ιστορική εξέγερση του Πολυτεχνείου και κοιτώντας τι συνέβαινε τότε στον κόσμο της τέχνης, στεκόμαστε σε έναν καλλιτέχνη που με το έργο του "αιχμαλώτισε" το αντιστασιακό πνεύμα της εποχής.
Ο λόγος για τον σπουδαίο χαράκτη Αναστάσιο Αλεβίζο (1914-1985), γνωστό περισσότερο με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Τάσσος. "Κατά τα δίσεκτα χρόνια της επταετίας 1967-1974, ο Τάσσος, καλλιτέχνης στρατευμένος εναντίον κάθε είδους καταπίεσης, φιλοτεχνεί μια μεγάλη ενότητα ξυλογραφιών με θέμα την αντίσταση κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών" γράφει η Κατερίνα Ταβαντζή, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου, που ανέτρεξε στις συλλογές της ΕΠΜΑΣ για να μας μιλήσει για την ταραχώδη περίοδο που βίωσε ο καλλιτέχνης και πώς την απέδωσε στις συνθέσεις του. "Πρόκειται για έργα των οποίων ο ρεαλιστικός και συνάμα έντονα συμβολικός χαρακτήρας επικεντρώνεται στην ανθρώπινη μορφή" εξηγεί η κα. Ταβαντζή, "με τα στοιχεία της πολιτικής διαμαρτυρίας και της διεκδίκησης της ελευθερίας να αποκτούν διάσταση μαρτυρική".
Αναφερόμενος στο βαθύ σκοτάδι εκείνης της περιόδου, ο καλλιτέχνης γράφει: "Οι ειδικές ψυχολογικές συνθήκες των τελευταίων χρόνων, η αφόρητη και καθημερινή ταπείνωση της αξιοπρέπειας, θα μπορούσαν να έχουν κυριολεκτικά εξοντωτικές συνέπειες, εάν δεν υπήρχε για μένα σαν μοναδικό στοιχείο επιβίωσης το καταφύγιο της πλαστικής έκφρασης. Έτσι, ανάμεσα σε δύο χορδές, του άσπρου και του μαύρου, έγιναν αυτές οι συναισθηματικές καταγραφές. Στα έργα μου υπάρχει η ανθρώπινη οδύνη αλλά και η αποφασιστικότητα. Οι άνθρωποι σηκώνουν το βάρος της σκλαβιάς και της τυραννίας. Αλλά είναι τόσο αλύγιστοι εκφραστικά, που δεν μπορούν παρά να μένουν όρθιοι ως το τέλος. Όρθιοι, ακόμα κι όταν πέφτουν. Αυτό είναι το βαθύτερο νόημά μου".
"Στη σειρά αυτή των πολυπρόσωπων συνθέσεων όπου οι ασκητικές μορφές διατηρούν ευδιάκριτες τις βυζαντινές επιρροές, η εξπρεσσιονιστική διατύπωση γίνεται φορέας μιας διάθεσης καταγγελτικής εναντίον της βαρβαρότητας, ενώ η αδρή, σχηματοποιημένη απόδοση αποπνέει μια τραγικότητα της οποίας η ένταση παραμένει συχνά εσωτερικευμένη" μας λέει η Κατερίνα Ταβαντζή.
Οι πέντε "επαναστατικές" ξυλογραφίες του Τάσσου
"Αφιέρωμα στον Γ. Ρίτσο"
Ό ξερός κορμός δέντρου με τα τρία καρφιά που του ξεσκίζουν τη φλούδα και τα αγκαθωτά συρματοπλέγματα που τυλίγονται γύρω του σε μια κίνηση ελικοειδή, παραπέμπουν αμέσως συνειρμικά στην ιδέα του γυμνού, ταλαιπωρημένου ανθρώπινου σώματος που συστρέφεται και αγωνιά κάτω από τα βασανιστήρια, ευθεία αναφορά στην ανάμνηση του Θείου Πάθους. Όμως τα δύο κλαδιά που ανυψώνονται σαν χέρια στο πάνω μέρος της σύνθεσης έχουν αρχίσει να βλασταίνουν, δίνοντας το ελπιδοφόρο μήνυμα πως ο εσωτερικός άνθρωπος παραμένει ορθός, καθώς ούτε ο σωματικός ούτε ο ψυχολογικός πόνος δεν έχουν κάμψει την ακλόνητη θέλησή του να υπερασπιστεί τις αδιαπραγμάτευτες πνευματικές αξίες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.
"Μνήμη Τσε Γκεβάρα. Ο Αρχάγγελος με το πολυβόλο Α & Β"
Δεξιά: Τάσσος (Αλεβίζος Αναστάσιος) (Λευκοχώρα Μεσσηνίας 1914-Αθήνα 1985). "Μνήμη Τσε Γκεβάρα. Ο Αρχάγγελος με το πολυβόλο Β" 1968. Ξυλογραφία σε χαρτί. Διαστάσεις έργου: 140 x 56 εκ. Δωρεά Α. Τάσσου και Λουκίας Μαγγιώρου. Π.7137 © Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Σταύρος Ψηρούκης(Ε.Π.Μ.Α.Σ)
Μέρη μιας πολυπρόσωπης σύνθεσης με τίτλο "Μνήμη Τσε Γκεβάρα", που ο Τάσσος εμπνεύστηκε από την μορφή του νεκρού Αργεντινού επαναστάτη, του οποίου ο θάνατος τον είχε μετατρέψει σε παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης, δύο Αρχάγγελοι οπλισμένοι με πολυβόλα και ζωσμένοι με σφαίρες επαγρυπνούν έτοιμοι να επέμβουν για να επιβάλουν το άλλο πρόσωπο της Θεϊκής Αγάπης. Άγγελοι-τιμωροί ή ίσως και απλοί άνθρωποι αποφασισμένοι να "φυλάξουν Θερμοπύλες" διεκδικώντας με τα όπλα την πολυπόθητη λευτεριά, άγγελοι σωστοί σε έναν αγώνα αγνό και δίκαιο που θα σκεπάζεται από την θεία προστασία. Φιγούρες στιβαρές που πατάνε σταθερά στη γη με επίγνωση της πνευματικότητας του σκοπού, καθώς το διακύβευμα της βίαιας σύγκρουσης αφορά την ανάγκη υπεράσπισης του ανθρώπου εναντίον των δυνάμεων εκείνων που προσπαθούν να τον αιχμαλωτίσουν, αφαιρώντας του ό,τι φωτεινό, ωραίο κι αληθινό.
"Τα χέρια"
Μια πολλαπλότητα από χέρια που υψώνονται σε μια κατακόρυφη οργάνωση, λευκά φωτεινά ίχνη που ξεπροβάλλουν από ένα μαύρο φόντο σαν μια συστάδα από κορμούς δέντρων σε μια συντονισμένη, συλλογική επίκληση. Με μια κίνηση των δακτύλων που εκφράζει μια ικετευτική έκκληση για βοήθεια και δικαίωση. Χέρια που υψώνονται σαν προσευχή υποδηλώνοντας την ιδέα του ανώνυμου πλήθους και που συμπυκνώνουν την ευθυγράμμιση ενός συλλογικού αιτήματος για απελευθέρωση, που έτσι αποκτά πανανθρώπινη διάσταση και σημασία.
"Οργισμένες μάνες"
Τραγικές χαροκαμένες μορφές, πρόσωπα που συμπυκνώνουν έναν βαθύ πόνο μετουσιωμένο σε βουβή οργή. Μάτια που στάζουν θυμό, χείλη σφιχτά που μαρτυρούν μίαν ατσάλινη αποφασιστικότητα για αντίσταση, ένα αμείλικτο "κατηγορώ" για τον αδικοχαμένο άνθρωπο. Μορφές αρχετυπικές, υποβλητικές και τυποποιημένες χωρίς ιδιαίτερα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά αλλά δουλεμένες με μια μορφοπλαστική λιτότητα που αναδεικνύει μόνο τα ουσιαστικά στοιχεία της σύνθεσης: τριγωνικά σχήματα από μαύρη μελάνωση που περικλείουν τα μάτια και προεκτείνονται προς τα κάτω υπονοώντας πρόσωπα σκαμμένα από δάκρυα, απλές ημικυκλικές χαράξεις που ορίζουν μια σειρά από πέπλα τα οποία με τη σειρά τους παραπέμπουν σε σκηνή του Θείου Πάθους ή σε αρχαία τραγωδία. Και μια κλιμακωτή επανάληψη των μορφών προς το βάθος που γεννά κι εδώ την ιδέα του πλήθους, αποτύπωση πόνου και οδύνης συλλογική της οποίας η δύναμη υψώνεται σαν κύμα μας απελπισμένης σιωπηρής κραυγής.
"Κορίτσια με περιστέρια"
Και στον αντίποδα ένα άλλο πλήθος, αυτή τη φορά από κορίτσια με σοβαρά και λυπημένα πρόσωπα που κρατούν κοντά στο σώμα τους τα περιστέρια της ειρήνης, σύμβολα μιας νιότης που υπομένει καρτερικά, αρνούμενη να υποκύψει στην απελπισία. Με το περιστέρι που η κεντρική κοπέλα σφίγγει στο στήθος της να φτερουγίζει ήδη, έτοιμο να φέρει το μήνυμα της ζωής που μπορεί ελεύθερα να εκφραστεί και φωτίζοντας το πρόσωπο του κοριτσιού με μια αχτίδα ελπίδας.
Οι περιγραφές των έργων είναι της Κατερίνας Ταβαντζή.
