Το Ωδείο Αθηνών φιλοξενεί για δεύτερη χρονιά το Athens Art Book Fair από 6 έως 8 Οκτωβρίου, παρουσιάζοντας το έργο καταξιωμένων εκδοτικών εγχειρημάτων από την Ελλάδα και το εξωτερικό, πειραματικές DIY εκδόσεις, χώρους σύγχρονης τέχνης και ένα σωρό άλλες ομάδες που αντιπροσωπεύουν τη σημερινή σκηνή των καλλιτεχνών εκδόσεων.
Φέτος, ογδόντα καλλιτέχνες, φωτογράφοι, ανεξάρτητα περιοδικά και εκδοτικοί οίκοι θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους όχι μόνο στα περίπτερα του φεστιβάλ, αλλά και μέσω του δημόσιου προγράμματος που θα παρακολουθήσουμε μέσα στο τριήμερο. Ανάμεσα στα πολλά που θα δούμε φέτος είναι και η σειρά ομιλιών "Show and Tell", όπου διεθνείς εκδότες θα μιλήσουν για τις καλλιτεχνικές ιδιαιτερότητες της πρακτικής τους.
Ένας από τους καλεσμένους του "Show and Tell" είναι το εκδοτικό εγχείρημα Wendy’s Subway, με έδρα το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Το Wendy’s Subway ξεκίνησε το ταξίδι του το 2013 ως χώρος συνεύρεσης και συνδιαλλαγής για τους συγγραφείς. Έκτοτε, η ομάδα έχει μεγαλώσει και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μπήκε στον κόσμο των ανεξάρτητων εκδοτικών εγχειρημάτων. Από το 2020, είναι μέλος του Coalition of Small Arts (COSA), ενός νεοϋορκέζικου συνασπισμού όπου 32 καλλιτεχνικοί οργανισμοί συνεργάζονται για να αναδείξουν τις προκλήσεις που έφερε η πανδημία στον κόσμο της τέχνης και να ενισχύσουν τις κινητοποιήσεις τους για μία ισότιμη, πιο δίκαιη κοινωνία. Μιλήσαμε με την ομάδα του Wendy’s Subway για τις δοκιμασίες που αντιμετωπίζουν οι δημιουργοί σήμερα και τον τρόπο που ο εκδοτικός οίκος κατορθώνει να μεταφέρει κάθε μορφή καλλιτεχνικής πρακτικής στις σελίδες ενός έντυπου.
Το Wendy’s Subway δεν είναι απλώς ένα εκδοτικό εγχείρημα. Πλέον διοργανώνετε εργαστήρια, αναγνώσεις και διαφόρων ειδών events. Θέλατε εξαρχής να δημιουργήσετε έναν πολυμορφικό χώρο ή αυτό προέκυψε μετά, ενώ μεγαλώνατε σαν επιχείρηση;
Το Wendy’s Subway ιδρύθηκε το 2013 ως ένας συνεργατικός χώρος για τους συγγραφείς όπου θα μπορούν να συνευρίσκονται, να μοιράζονται τη δουλειά τους και να εξασκούνται στον ίδιο χώρο. Όταν ανοίξαμε, είχαμε έναν χώρο σε ένα κτίριο που λειτουργούσε ως καλλιτεχνικό στούντιο. Η ύπαρξη αυτού του χώρου ήταν κομβική για το ξεκίνημά μας, προκειμένου να οραματιστούμε τι θα μπορούσαμε να γίνουμε. Αρχίσαμε να γεμίζουμε το στούντιο με βιβλία. Αυτή ήταν η αρχή για τη βιβλιοθήκη μας που τώρα φιλοξενεί πάνω από 3000 τίτλους. Διοργανώσαμε ποιητικές αναγνώσεις, τρέξαμε ένα πρόγραμμα φιλοξενίας. Με την πάροδο του χρόνου άρχισε να μας ενδιαφέρει ο προγραμματισμός πολύ περισσότερο, υιοθετούσαμε ένα διαφορετικό μοντέλο λειτουργίας και γίναμε ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ολοκληρώσαμε την αποστολή μας. Αυτό πήρε χρόνια και η μετακόμιση σε νέα τοποθεσία το 2016 (η δεύτερη από τις τρεις συνολικά που κάναμε, καθώς έκτοτε μετακομίσαμε!) ήταν καθοριστική για την ανάπτυξη μιας αποστολής που στόχευε περισσότερο στο να προσφέρει μια ενισχυμένη σειρά από δημόσια προγράμματα και εργαστήρια. Ταυτόχρονα θέλαμε να κάνουμε τη βιβλιοθήκη μας - η κύρια πηγή εσόδων - να γίνει ελεύθερα προσβάσιμη στο κοινό. Το 2023 κλείνουμε 10 χρόνια λειτουργίας και, ενώ έχουν αλλάξει πολλά από τα πρώτα χρόνια που ξεκινήσαμε το Wendy’s Subway, συνεχίζουμε να επεκτείνουμε το αρχικό μας όραμα για έναν χώρο που προωθεί τη δημιουργική και κριτική ανταλλαγή και στηρίζει με όποιον τρόπο μπορεί τους φανταστικούς συνεργάτες του.
Με ποια λογική επιλέγετε τους καλλιτέχνες και δημιουργούς που συνεργάζεστε; Τα έργα που δημοσιεύετε αντανακλούν σε κάποιο βαθμό προσωπικές απόψεις και πιστεύω της ομάδας ή προσπαθείτε να προωθείτε πράγματα που δίνουν διαφορετικές οπτικές σε θέματα παγκοσμίου εμβέλειας;
Συνεργαζόμαστε με συγγραφείς, καλλιτέχνες, κριτικούς, ακτιβιστές και ασκούμενους, με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους: μέσω εκδόσεων, εκδηλώσεων όπως εργαστήρια ή λέσχες αναγνώσεων, σεμινάρια, προβολές, μακρόχρονες συνεργασίες, ακόμα και φιλίες. Για ορισμένες από τις εκδοτικές μας πρωτοβουλίες, κάνουμε ανοιχτό κάλεσμα για προτάσεις και ζητάμε χειρόγραφα από ανερχόμενους συγγραφείς, των οποίων το έργο προβάλλεται μέσω καινοτόμων, υβριδικών και διαγενετικών μορφών που δίνουν στο κοινό νέες εκφράσεις γύρω από το ποιητικό, το πολιτικό και το κοινωνικό. Σε άλλους τομείς της εκδοτικής μας δραστηριότητας, καλούμε καλλιτέχνες που δουλεύουν με περιορισμένου χρόνου έργα, π.χ. περφόρμανς, χορό, χορογραφία, θέατρο, κωμωδία, μουσική και βίντεο, για να σκεφτούν πώς η πρακτική τους μπορεί να αποτυπωθεί στο έντυπο. Σε αυτά τα πρότζεκτ μάς απασχολούν πιο επίσημα ερωτήματα, όπως "τι συμβαίνει όταν πρέπει να μεταφράσεις την έννοια του "χρόνου", του "εφήμερου" και της "κίνησης" στο έντυπο;”. Μας ενδιαφέρει επίσης το θέμα της μετάφρασης, όχι μόνο ως πρακτικής αλλά και ως μεθοδολογία. Θα εκδώσουμε μεταφρασμένη μια νέα λογοτεχνική σειρά μέσα στο φθινόπωρο. Δεν εστιάζουμε σε κάποια συγκεκριμένη θεματική ή ζήτημα, αλλά δίνουμε έμφαση σε έργα που νιώθουμε ότι είναι πιο επείγοντα, πειραματικά και πολιτικού περιεχομένου.
Μιλήστε μας για τη συμμετοχή σας στο Coalition of Small Arts (COSA). Ποιοι οι στόχοι του οργανισμού και πώς εργάζεται η ομάδα για να τους επιτύχει;
Το COSA είναι 32 οργανισμοί διαφορετικής κλίμακας και εμβέλειας που συγκροτούν ένα σημαντικό μέρος του πολιτιστικού τοπίου της Νέας Υόρκης. Δημιουργηθήκαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας υπό την οραματική ηγεσία 3-4 βασικών οργανισμών του γκρουπ, με την ιδέα ότι το να στηρίζουμε συλλογικά τη δουλειά του κάθε εγχειρήματος στον πολιτιστικό τομέα είναι απαραίτητο. Με τόσους χώρους που αναγκάστηκαν να κλείσουν μέσα στην πανδημία, πολλοί οργανισμοί βρέθηκαν σε κίνδυνο. Ο πρώτος στόχος μας ήταν να συγκεντρώσουμε χρήματα για την επιβίωση των επιχειρήσεών μας και για να στηρίξουμε αυτό που κάνουμε, τους καλλιτέχνες που προωθούμε και το κοινό που υπηρετούμε. Αυτό ακόμα εξακολουθεί να επείγει, αλλά σκεφτόμαστε επίσης πώς να δουλεύουμε συλλογικά σε διαφορετικό πλαίσιο και πως θα εξελιχθεί ο συνασπισμός όσο εξελίσσεται.
Ποιες θα λέγατε ότι είναι οι προκλήσεις που μικρότερα καλλιτεχνικά εγχειρήματα και δημιουργοί αντιμετωπίζουν σήμερα, όχι μόνο στη Νέα Υόρκη αλλά διεθνώς;
Πολύ καλή ερώτηση. Μία από τις πιο συναρπαστικές προκλήσεις ίσως είναι να σκεφτόμαστε διατοπικά και να χτίσουμε δίκτυα αλληλεγγύης, οικονομικής στήριξης, ανταλλαγής ιδεών και πρακτικών και συνεργασίας, τα οποία αναγνωρίζουν και δίνουν έμφαση στο γεγονός ότι υπάρχουν τόσα πράγματα που μπορούμε να μάθουμε ο ένας από τον άλλο. Αν και η αποστολή του καθενός μπορεί να είναι πολύ στοχευμένη, το αντίκτυπο που μπορούμε να έχουμε όταν συνεργαζόμαστε είναι ανυπολόγιστο. Είναι δύσκολο να μιλήσουμε γενικώς για τις προκλήσεις - υπάρχουν τόσες πολλές δομικές συνθήκες που επηρεάζουν τη ζωή αυτών των οργανισμών. Στη Νέα Υόρκη, ίσως φταίνε τα ανεβασμένα ενοίκια και η επακόλουθη πριμοδότηση των χώρων, το ασύγκριτο κόστος ζωής, ο πληθωρισμός, η πίεση της καθημερινότητας, το γεγονός ότι το να δημιουργείς κάτι χωρίς χρήματα και έναν χώρο είναι πρακτικά αδύνατο, καθώς και το ότι πολλές ευκαιρίες που μπορούν να προκύψουν για έναν καλλιτέχνη, εξαρτώνται από χρηματοδότηση, θεσμική υποστήριξη, αίτηση για ευκαιρίες που απαιτούν να περιορίσεις το έργο σου σε κατανοητές περιγραφές που στην πραγματικότητα δεν αντανακλούν τι πραγματικά ορίζει την πρακτική σου, η οποία συχνά χρειάζεται να γίνει πιο πειραματική και να πάρεις ρίσκα για αυτή. Το τελευταίο οφείλεται κυρίως στο ότι δεν υπάρχει οργανωμένη κρατική επιχορήγηση για τις τέχνες. Όλα αυτά επηρεάζουν και ορίζουν μέχρι έναν βαθμό το είδος της δουλειάς που παράγεται και μπορεί να παραχθεί.
Ήταν για εσάς δύσκολο να προωθηθείτε στον κόσμο ή ανταποκρίθηκε άμεσα το κοινό; Θα ήταν μεγαλύτερη δοκιμασία να στήσετε τώρα το Wendy’s Subway, σε σύγκριση με το 2013 που ξεκινήσατε; Είναι τώρα πιο δυσμενείς οι συνθήκες για ένα εκδοτικό εγχείρημα λόγω των επακόλουθων της πανδημίας και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Αμερική γενικότερα;
Τα πάντα χρειάζονται χρόνο! Το να χτίσεις μια κοινότητα και να αποκτήσεις κοινό απαιτεί χρόνο, υπομονή και πολύ προσοχή στο τι είναι έμφυτο και τι δεν είναι τόσο δημοφιλές την εκάστοτε περίοδο, αναλόγως και τα ζητήματα που απασχολούν τον κόσμο και ποιες πρακτικές έχουν απήχηση. Είναι θέμα συντονισμού. Έχουμε ξοδέψει αρκετό χρόνο στη δόμηση μιας κοινότητας, τη στήριξη συγγραφέων και καλλιτεχνών για να δημιουργήσουν και να προωθήσουν τα έργα τους. Το εκδοτικό μας πρόγραμμα ξεκίνησε περίπου μετά από πέντε χρόνια δραστηριοποίησης. Είχαμε ήδη αρκετή εμπειρία δουλεύοντας διεπιστημιονικά, σκεπτόμενοι τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του έντυπου ως μορφή, και μαθαίνοντας για το εκδοτικό οικοσύστημα που καταλήξαμε να είμαστε κομμάτι του. Όμως μάθαμε τα πάντα για το πώς να φτιάχνεις βιβλία - το πρακτικό κομμάτι δηλαδή - δοκιμάζοντας πράγματα και κάνοντας λάθη. Ήταν δύσκολη εμπειρία αλλά μας μεταμόρφωσε γιατί ανακαλύψαμε τι θέλουμε να κάνουμε και πως. Έτσι εξελιχθήκαμε.
Είναι ξεκάθαρο όμως ότι ο κόσμος των ανεξάρτητων εκδοτικών εγχειρημάτων είναι τρομερά εκτεταμένος, συναρπαστικός και γεμάτος ευκαιρίες. Αυτό το καταλαβαίνεις από τον τρόπο που ο κόσμος αρχίζει να εκδίδει μόνος του έργα ή να μοιράζεται δεξιότητες για το πώς να δημιουργήσεις εκδοτικούς οίκους και να σκεφτείς εναλλακτικά μοντέλα διανομής που ελέγχονται από ανθρώπους, όχι ομίλους. Το παράδοξο, τουλάχιστον για την Αμερική, είναι ότι η πανδημία φαίνεται να αύξησε το ενδιαφέρον για τα βιβλία μεγάλων και ανεξάρτητων εκδοτικών. Παράλληλα όμως είναι δύσκολο: για αρκετούς οργανισμούς, το κόστος παραγωγής και μεταφοράς έχουν αυξηθεί περίπου κατά 40% μετά την πανδημία. Υπάρχουν πολλά που πρέπει να ισορροπηθούν.
Τι θα παρουσιάσετε στο πρόγραμμα "Show and Tell";
Θα κάνουμε μια αναδρομή στο έργο και την ιστορία του Wendy’s Subway και θα δώσουμε έμφαση σε μερικές εκδοτικές πρωτοβουλίες μας, συμπεριλαμβανομένων πρόσφατων βιβλίων και σειρών όπως το "Document" για καλλιτέχνες με πρακτική περιορισμένης χρονικής διάρκειας, καθώς και το "Passage" για ανερχόμενους καλλιτέχνες που ασχολούνται με την επέκταση δυνατοτήτων για την ποιητική φόρμα.
