Απαριθμώντας περισσότερα από 70 έργα κορυφαίων καλλιτεχνών, η πλειοψηφία των οποίων βρίσκεται σε μόνιμη έκθεση στο Sculpture Garden του ξενοδοχείου Minos Beach art hotel, στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, η συλλογή τέχνης του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη διεκδικεί την προσοχή μας σε συνδυασμό και με το Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος που από το 2019 που θεσπίστηκε συνεχίζει να την εμπλουτίζει αφού στην ουσία το χρηματικό έπαθλο αφορά και στην αγορά του έργου των νικητών.
Το φετινό κάλεσμα αφορούσε προτάσεις επιτόπιων έργων μεγάλων διαστάσεων, σχεδιασμένα να αποτελούν μέρος ενός συγκεκριμένου, διαμορφωμένου περιβάλλοντος, να αφηγούνται μια εσωτερική πορεία/διαδρομή και να αποτελούν σημεία αναφοράς στο χώρο έκθεσής τους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη θεματική της Φροντίδας/Ευδαιμονίας που αποτέλεσε και αντικείμενο έρευνας του νέου προγράμματος residency, το οποίο πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο 2022.
Τα έργα των τριών νικητών του Βραβείου Τέχνης 2023 που είναι οι Μάρω Φασουλή, Αλέξανδρος Λάιος και Ami Yamasaki (φέτος, για πρώτη φορά, ο θεσμός απηύθυνε κάλεσμα σε δημιουργούς απ' όλον τον κόσμο) θα παρουσιαστούν σε τελετή στην Κρήτη το Σάββατο 17 Ιουνίου και θα παραμείνουν σε μόνιμη έκθεση στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης ως μέρος της συλλογής τέχνης του Ιδρύματος, η οποία συγκεντρώνει πάνω από 70 πρωτότυπα, site-specific έργα σημαντικών Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, μεταξύ αυτών Magdalena Abakanowicz, Lynda Benglis, Cecilia Campos, Κώστα Βαρώτσου, Μαρίας Λοϊζίδου, Ρένας Παπασπύρου, Άγγελου Σκούρτη, Κώστα Ιωαννίδη, Νίκου Αλεξίου, Γιώργου Λάππα, Νίκου Κεσσανλή, Georgia Kotretsos και πολλών άλλων.
Με αυτή την αφορμή συνομιλήσαμε με τον Καλλιτεχνικό Επιμελητή του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη Σωτήρη Μπαχτσετζή και μέλος της Επιτροπής Αξιολόγησης του Βραβείου Τέχνης 2023.
Ένα αρχείο μνήμης
Πώς βλέπετε την εξέλιξη του Βραβείου Τέχνης Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη, το οποίο ουσιαστικά αφορά στην αγορά του έργου των καλλιτεχνών που διακρίνονται, αλλά και της συλλογής μες στα χρόνια; Γιατί αξίζει να γνωρίσει κανείς τη συγκεκριμένη συλλογή;
Η συλλογή έργων τέχνης του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη άρχισε να δημιουργείται τη δεκαετία του 1990 λειτουργεί και ως αρχείο μνήμης εφόσον πολλά από τα έργα του παραπέμπουν στα αισθητικά ενδιαφέροντα και τις κοινωνικές τάσεις και ζητήματα που απασχολούσαν την κοινωνία την εκάστοτε εποχή.
Κάθε συλλογή έχει τη δική της ιστορία και ταυτόχρονα είναι και τεκμήριο της συλλογικής ιστορίας ενός τόπου. Ακριβώς επειδή η συλλογή έργων τέχνης του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη άρχισε να δημιουργείται τη δεκαετία του 1990 λειτουργεί και ως αρχείο μνήμης εφόσον πολλά από τα έργα του παραπέμπουν στα αισθητικά ενδιαφέροντα και τις κοινωνικές τάσεις και ζητήματα που απασχολούσαν την κοινωνία την εκάστοτε εποχή. Επιπλέον τα περισσότερα έργα της συλλογής έχουν τοποειδικό (site-specific) χαρακτήρα, επομένως συνδιαλλέγονται με τον χώρο έκθεσης τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει, όντως, το γεγονός, ότι το βραβείο δίνει την δυνατότητα παραγωγής ενός νέου έργου, κάτι που δεν είναι αυτονόητο για την ελληνική εικαστική πραγματικότητα. Αυτή είναι και μια σημαντική διαφορά με άλλες ιδιωτικές συλλογές δημόσιου χαρακτήρα.
Τι απήχηση έχει το Βραβείο στην καλλιτεχνική κοινότητα;
Το βραβείο έχει μέγιστη απήχηση σε μια διεθνή κοινότητα καλλιτεχνών. Γίνεται προσπάθεια εδραίωσης του γραφείου μέσα από ανακοίνωση σε διεθνείς πλατφόρμες ενημέρωσης, όπως για παράδειγμα το e-flux. Φέτος, ο θεσμός παρουσίασε δύο καινοτομίες: Αφενός, απηύθυνε κάλεσμα σε δημιουργούς απ' όλον τον κόσμο και δέχτηκε πάνω από τις 1000 αιτήσεις. Αφετέρου, αντί ενός, η επιτροπή αξιολόγησης απένειμε τρία ισότιμα βραβεία στις τρεις προτάσεις που ξεχώρισαν. Η ανταπόκριση από κάθε γωνιά της γης ήταν συγκινητική, ενθαρρύνοντάς μας να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε και να προωθούμε έμπρακτα τη σύγχρονη τέχνη και τον πολιτισμό.
Νικήτριες Βραβείου Τέχνης 2022
Φροντίδα/Ευδαιμονία: Όχι απλά ένα trendy θέμα
Γιατί πιστεύετε ότι η θεματική της Φροντίδας/Ευδαιμονίας είναι τόσο δημοφιλής στα καλλιτεχνικά προγράμματα; Τι απαντάτε στην κριτική που δέχονται οι θεσμοί ότι υιοθετούν τη θεματική επιφανειακά ως πιασάρικη αλλά συχνά δεν την εφαρμόζουν οι ίδιοι στις σχέσεις τους (αμοιβές κλπ.) με τους καλλιτέχνες;
Η επιλογή της φετινής θεματική συνδέθηκε άμεσα με τα θέματα που θέτει το βιβλίο "Μανιφέστο της Φροντίδας", το οποίο προτείνει ένα όραμα για έναν κόσμο που πραγματικά νοιάζεται και φροντίζει. Έχοντας πάψει πλέον να αποτελεί μόνο προσωπικό προβληματισμό, η φροντίδα αφορά την κοινότητα, το περιβάλλον αλλά και το κράτος πρόνοιας, το οποίο βάλλεται από τη νεοφιλελεύθερη κερδοσκοπία. Βέβαια και το σύστημα της τέχνης ακολουθεί τις γενικές επιταγές της νεοφιλελεύθερης κοινωνίας που συνδέονται με την κοινωνία του θεάματος και τη συνεχή επιταγή για "καινοτομία”. Πράγματι, πολλές θεματικές γίνονται trendy για κάποιο χρονικό διάστημα και μετά ακολουθεί κάτι νέο. Ωστόσο, το θέμα της φροντίδας, είναι ένα ζήτημα που απασχολεί την τέχνη συνεχώς, ακόμα και όταν συγκεκριμένα εγχειρήματα δεν εμφανίζονται κάτω από την θεματική αυτή. Παραπέμπω σε καλλιτεχνικά έργα που ήδη από τη δεκαετία του 1960 συνδέονται με τον έναν με τον άλλον τρόπο με την φροντίδα μιας κοινότητας. Από τα έργα της Lygia Clark, το Food του Gordon Matta-Clark, το έργο της ομάδας Superflex, το έργο της Jeanne van Heeswijk, της Tania Broguera, της ομάδας Raumlabor, όπως το Floating University, και πολλά άλλα. Έργα που συνδέονται με την "διαλογική τέχνη”, την κοινωνικά ενταγμένη τέχνη (socially engaged art), και την περιβαλλοντική τέχνη, ουσιαστικά είναι έργα στο πλαίσιο της φροντίδας.
Με ποιόν τρόπο προσέγγισαν τη θεματική της Φροντίδας/Ευδαιμονίας οι καλλιτέχνες; Είδατε κάποιες κυρίαρχες τάσεις να αναδύονται;
Μέσα από εκθεσιακές προτάσεις, σαν και αυτή του Βραβείου Τέχνης Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη, θέλουμε εμμέσως να επιστήσουμε την προσοχή στη νέα επερχόμενη "ερημοποίηση” των τουριστικών περιοχών (και όχι μόνο) που ακολουθούν άκριτα το δόγμα της "ανάπτυξης” με κάθε κόστος.
Η θεματική της Φροντίδας/Ευδαιμονίας αποτέλεσε και αντικείμενο έρευνας του νέου προγράμματος καλλιτεχνικής έρευνας και φιλοξενίας (residency) του Ιδρύματος, το οποίο πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο 2022. Η φροντίδα (και η έλλειψή της) είναι εγγενής σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις και τις κλίμακες της καθημερινής ζωής: μπορεί να αναφέρεται στην υλική και συναισθηματική φροντίδα των πιο κοντινών μας ανθρώπων, αλλά και στην έμμεση φροντίδα ή ακόμη και σε πιο συλλογικές δράσεις που αποσκοπούν στη διατήρηση και "φροντίδα" των συλλογικών μας υποδομών, των κοινών αγαθών, του περιβάλλοντος και των απειλούμενων δημοκρατικών θεσμών. Συνδέεται φυσικά και με την έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης και της διαγενεακής δικαιοσύνης. Πολλοί καλλιτέχνες συνδέονται με τα παραπάνω θέματα, και οι προτάσεις που δεχτήκαμε το επιβεβαιώνουν. Τα ζητήματα της φροντίδας για το περιβάλλον, της διαγενεακής φροντίδας, της καταγγελίας της υπονόμευσης του κράτους πρόνοιας, αλλά και προσωπικοί συσχετισμοί με βιογραφίες, εμφανίστηκαν αρκετά συχνά ως προτάσεις.
Διαβάστε Επίσης
Τα έργα των νικητών
Τι ξεχωρίζετε στο έργο των τριών καλλιτεχνών που βραβεύτηκαν;
Οι προτάσεις που βραβεύθηκαν, ξεχώρισαν για την πρωτοτυπία τους, την καινοτομία, τη σύνδεση με τη θεματική και τη δημιουργικότητά τους. Το "Nomadic Murals" της Μάρως Φασουλή επαναπροσδιορίζει παραδοσιακές πρακτικές και τρόπους ανάγνωσης. Αντιπαραθέτοντας νήμα, ξύλο, και τμήματα υφαντών του περασμένου αιώνα, προτείνει μια σύγχρονη σύνθεση που παραπέμπει στη διαδικασία της ύφανσης. Με αναφορές στην παραδοσιακή πρακτική της υφαντικής της Κρήτης και κατ’ επέκταση και σε παραδοσιακά έμφυλες αξίες, στις οποίες η καλλιτέχνιδα εστιάζει συχνά, δημιουργεί ένα έργο αναπόφευκτα συνυφασμένο με τις έννοιες της προστασίας, της ζεστασιάς και της φροντίδας. Άλλωστε, η πρακτική της ύφανσης, άρρηκτα συνδεδεμένη με το γυναικείο ρόλο, ήταν από πάντα φροντιστική, με το υφαντό συχνά να παίρνει το ρόλο ενός προστατευτικού τείχους.
Στο "Day", ο Αλέξανδρος Λάιος, χρησιμοποιώντας γλυπτικά αντικείμενα με βάση φίλτρα θεάτρου, αποτυπώνει τις διάφορες ώρες της ημέρας αποδίδοντας χρωματικά τη μελαγχολική ενατένιση της φευγαλέας στιγμής. Η έμπρακτη εκδήλωση της έγνοιας και του ενδιαφέροντος μας προς την φύση, αναδιατυπώνονται ως η ανάγκη να ανοίξουμε τα μάτια μας στο φως του κόσμου (η αρχαιοελληνική έννοια του κοσμήματος) και να μοιραστούμε αυτή την εμπειρία με τους άλλους γύρω μας. Ένας κόσμος χωρίς φως είναι ένας κόσμος χωρίς φροντίδα, και αντίστροφα.
Η εγκατάσταση "Whispers travel and whisper to you again", της Ami Yamasaki, φτιαγμένη εξ’ ολοκλήρου από χαρτί, αποτελεί μια γλυπτικά δοσμένη "συμφωνία ψιθύρων" η οποία συγκεντρώνει εμπειρίες ήχων από την Ιαπωνία και την Κρήτη. Η εικαστικός εξοικειώνεται με ένα νέο χώρο ακούγοντας με προσήλωση και χρησιμοποιώντας μια προσωπική φωνητική τεχνική - ανάλογη με την τεχνική ηχοεντοπισμού (echolocation) που χρησιμοποιούν διάφορα ζώα, όπως τα δελφίνια, για να προσδιορίζουν τη θέση των αντικειμένων χρησιμοποιώντας τον ανακλώμενο ήχο. Έτσι, συλλαμβάνει τη μοναδική ηχητική ταυτότητα του εκάστοτε χώρου, την οποία στη συνέχεια "μεταφράζει" σε μια γλυπτική εγκατάσταση. Η νοσταλγία για έναν τόπο είναι συχνά η νοσταλγία για τα χρώματα, τα αρώματα και τους ήχους του. Η επιδιωκόμενη σχέση για το περιβάλλον βασίζεται πάντα στην αγάπη γι’ αυτές τις αμυδρές ποιότητες που τον συγκροτούν ως αντικείμενο φροντίδας.
Στροφή στην έννοια του τόπου
Τελευταία γίνεται λόγος για την αγροτικοποίηση της τέχνης και τον εξευγενισμό της υπαίθρου με τόσο καλλιτέχνες και κολλεκτίβες να δουλεύουν με το έδαφος, το χώμα, τις αγροτικές πρακτικές όσο και θεσμούς και εμπορικές εταιρείες να αναζητούν να συνδεθούν με το terroir. Πώς βλέπετε την τάση αυτή και με ποιόν τρόπο μπορεί η καλλιτεχνική παραγωγή, αλλά και τα ιδρύματα και τα περιφερειακά πανεπιστήμια να συμμετέχουν σε μια παραγωγή γνώσης συμβατής με τη βιωσιμότητα έναντι της αλόγιστης "ανάπτυξης” της εξοχής και των νησιών, ειδικά σε τουριστικούς προορισμούς όπως η Ελλάδα;
Όπως αναφέρει ο οικονομολόγος της οικολογίας και πολιτικός οικολόγος Γιώργος Καλλής, οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι ανέπτυξαν πολύπλοκα μαθηματικά μοντέλα για να εξηγήσουν τη συμπεριφορά του homo economicous, ενός σύγχρονου Ροβινσώνα Κρούσου, που προσπαθεί να αποκομίσει όσο περισσότερα μπορεί μέσα στον περιορισμένο χρόνο που έχει στη διάθεση του. Με την στροφή στην έννοια του τόπου, αναφερόμαστε σε μια εναλλακτική ερμηνεία αυτού του περιβλήματος ή περιβάλλοντος του ανθρώπου, την οποία έχει εν μέρει ήδη διερευνήσει ο σύγχρονος κριτικός στοχασμός και η τέχνη, η οποία, συχνά, αντιδιαστέλλεται σ’ αυτόν τον τρόπο ζωής. Ως καθηγητής στο Τμήμα Πολιτισμού και Δημιουργικών Μέσων και Βιομηχανιών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, επεξεργαζόμαστε με φοιτητές και συναδέλφους (συν τοις άλλοις και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα τουρισμού και πολιτισμού στο Βόλο) καλλιτεχνικές πρακτικές και τρόπους παραγωγής γνώσης που εναντιώνονται στο αφήγημα της "ανάπτυξης” που ουσιαστικά μεταφράζεται ως "οικονομική μεγέθυνση”, που αφορά ελάχιστους και όχι την κοινωνία στο σύνολο της, αντιπροτείνοντας μοντέλα αποανάπτυξης, τοπικοποίησης και πραγματικής βιωσιμότητας. Μέσα από εκθεσιακές προτάσεις, σαν και αυτή του Βραβείου Τέχνης Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη, θέλουμε εμμέσως να επιστήσουμε την προσοχή στη νέα επερχόμενη "ερημοποίηση” των τουριστικών περιοχών (και όχι μόνο) που ακολουθούν άκριτα το δόγμα της "ανάπτυξης” με κάθε κόστος.
Προηγούμενοι νικητές/ριες του βραβείου ήταν οι Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος και Γιώργος Ρυμενίδης για το έργο Come with the Wind (2019) και οι Ισμήνη King και Ιλεάνα Αρναούτου για το έργο Tender Shell Geophilia (2022).
Η Επιτροπή Αξιολόγησης του Βραβείου Τέχνης 2023 απαρτίστηκε από τους/τις:
Γεώργιο Γυπαράκη – Εικαστικό, Καθηγητή στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
Πολίνα Κοσμαδάκη – Ιστορικό Τέχνης, Επιμελήτρια Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη
Σωτήριο Μπαχτσετζή – Καλλιτεχνικό Επιμελητή Ιδρύματος Γ&Α Μαμιδάκη, Ιστορικό Τέχνης & Επιμελητή
Νίκο Ναυρίδη – Εικαστικό, Καθηγητή Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας
Αλέξανδρο Ψυχούλη – Εικαστικό, Καθηγητή Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Παν/μίου Θεσσαλίας
Οι αιτήσεις για το Βραβείο Τέχνης ξεκινούν κάθε φθινόπωρο μέσω ανοικτής πρόσκλησης.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θεσμό του Βραβείου Τέχνης και το Ίδρυμα Γ&Α Μαμιδάκη
