Εύα Βασλαματζή, τι μυστικά κρύβει η Στοά Καΐρη;

"Μου άρεσε η ιδέα της δέσμευσης, ότι έρχεται δηλαδή κανείς μια συγκεκριμένη ώρα και συμμετέχει ενεργά σε κάτι" μας λέει η Εύα Βασλαματζή για τη νέα συλλογική περφόρμανς "I heard them singing in the mountains" που παρουσιάζει στη Στοά Καΐρη από 11 έως 14 Μαΐου, δύο χρόνια μετά την πρώτη της καλλιτεχνική επαφή με τον χώρο.

Το "I heard them singing in the mountains" είναι ουσιαστικά συνέχεια της έκθεσης "I heard it from the valleys" που φιλοξενήθηκε στο Haus N (στον δεύτερο όροφο της στοάς) τον Οκτώβρη του 2021. Οι τίτλοι των δύο πρότζεκτ προέρχονται από το τραγούδι του indie rock συγκροτήματος Electrelane, "The Valleys". Το κομμάτι είναι εμπνευσμένο από το ποίημα "A Letter Home" του Siegfried Sassoon και μιλά για την αναμονή ενός αγαπημένου προσώπου που επιστρέφει μέσα από τα όνειρα, τονίζοντας τη δύναμη του ονείρου να επαναφέρει μνήμες.

Με αυτήν την ιδέα κατά νου, αλλά και την επιθυμία να αναδείξει στοιχεία της καθημερινότητας, της παράδοσης και της λαογραφίας της Ελλάδας μέσα από εικαστικές δράσεις, η Εύα Βασλαματζή μάς καλεί σε μια αλλιώτικη διαδρομή στους κοινόχρηστους χώρους της στοάς, καθώς και το οπλοδιορθωτήριο του Θεόδωρου Παπαϊωάννου, προκειμένου να αναστοχαστούμε τις διάφορες ιστορίες που κρύβει. Η αρχιτεκτονική δομή της στοάς έδωσε στην Εύα και τους συμμετέχοντες στη δράση καλλιτέχνες τη δυνατότητα να δημιουργήσουν μια ομαδική περιήγηση με φαντασιακά στοιχεία, συνυφασμένα με το φαινόμενο της τουριστικοποίησης, τη νοσταλγία, την προσδοκία, τη γεωγραφία, την πόλη, τη σχέση παρόντος-μέλλοντος και τη σημασία της συλλογικότητας.

Λίγο πριν την έναρξη του πρότζεκτ, μιλήσαμε με την Εύα για τις νέες εξερευνήσεις που εντάσσει στην περφόρμανς και τα μυστικά της Στοάς Καΐρη. 

Το έργο είναι συνέχεια του "I heard it from the valleys" που παρουσίασες το '21 σε όροφο της Στοάς Καΐρη. Το "I heard them singing in the mountains" εξελίσσεται στον δημόσιο χώρο της στοάς. Γιατί επέλεξες πάλι αυτόν τον χώρο για το έργο σου;
Η ιδέα προέκυψε όταν πέρασα χρόνο στη στοά Καΐρη για το στήσιμο και το άνοιγμα της έκθεσης "I heard it from the valleys" στο Haus N. Ένιωθα έντονα την αντίθεση ανάμεσα στους υπόλοιπους χώρους της στοάς και στον εκθεσιακό "λευκό κύβο”. Δουλεύαμε πάνω στις θεματικές της επικαιρότητας λαϊκών μορφών παραγωγής και της πόλης, σαν μια ύπαιθρο σε διαρκή εξέλιξη, και η ίδια η στοά ήταν σαν να τις εμπεριείχε οργανικά. Παρ’ότι δεν θα βρει κανείς στον ένα αιώνα ζωής της στοάς κάποια λαϊκή παράδοση, υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγικός χώρος με τεχνίτες και βιομηχανίες υφασμάτων, πρατήρια σοκολατοποιίας κτλ. Εκτός όμως από αυτό, οι περισσότεροι άνθρωποι που είχαν ανοίξει μαγαζιά είχαν έρθει από τα χωριά τους στην Αθήνα και το μαγαζί ήταν για αυτούς ένας τρόπος ζωής, έρχονταν το πρωί και έφευγαν το βράδυ. Έτσι αναπτυσσόταν με φυσικό τρόπο μια μορφή συλλογικότητας και μοιράσματος. Αφορμή στάθηκε η επίσκεψη μου στο οπλοδιορθωτήριο του Κώστα Παπαϊωάννου στο ισόγειο του χώρου και οι συζητήσεις μας για τις μεταβάσεις της στοάς και την έλλειψη ενδιαφέροντος από τα παιδιά του να συνεχίσουν το μαγαζί - κάτι που το ακούμε διαρκώς. Αυτή η ψευδαίσθηση μιας εποχής που τελειώνει (αφού έχει σχεδόν ήδη τελειώσει) με κινητοποίησε για να επιλέξω τον χώρο της στοάς.

Τι νέο εξερευνά η ομάδα στην περφόρμανς και τι ακριβώς τη συνιστά "διαδρομή";
Η περφόρμανς αποτελείται ουσιαστικά από ξεχωριστά έργα, κάποια από τα οποία αποτελούν συνεργασίες μεταξύ των συμμετεχόντων, τα οποία συνδέονται μέσα από μια περιήγηση. Αυτή η περιήγηση γίνεται από μια περφόρμερ που μας καθοδηγεί στον χώρο, γίνεται μέρος του κοινού, ενεργοποιεί τα έργα και συμμετέχει σε αυτά. Υπάρχει μια αναφορά στα τουριστικά tours που γίνονται έντονα στην περιοχή - όμως φυσικά πρόκειται για ένα anti-tour χωρίς λόγια (από τη περφόρμερ) και με πολλή μυθοπλασία. Τα έργα αγγίζουν πολλές θεματικές αλλά υπάρχει πολύ έντονο το στοιχείο της σχέσης του ανθρώπου με την πόλη που αλλάζει, της τουριστικοποίησης της περιοχής του κέντρου της Αθήνας και της μετατροπής της σταδιακά σε ένα τεράστιο υπνοδοχείο (για να δανειστώ την ιστορία του έργου της Δήμητρας Κονδυλάτου) αλλά και τις δυνατότητες συλλογικότητας, όπως στο ηχητικό έργο της Larissa Araz (το μόνο έργο που δεν αποτελεί νέα παραγωγή) που αναφέρεται στην ύπαρξη του ραδιοφωνικού σταθμού Radio Yerevan στα μέσα του 20ου αιώνα, το οποίο άσκησε μεγάλη επιρροή στη διατήρηση των εθίμων και της γλώσσας της κουρδικής κοινότητας στην Τουρκία. 

Ποιες οι νέες δυνατότητες που προκύπτουν όταν μια περφόρμανς/πρότζεκτ παρουσιάζεται σε δημόσιο χώρο;
Ως προς την καλλιτεχνική δημιουργία σίγουρα όταν κάτι προορίζεται για να παρουσιαστεί στο δημόσιο χώρο, αυτή η συνθήκη θα έπρεπε να είναι καθοριστική για τη δόμηση του έργου. Αν αυτό όντως ληφθεί υπόψη μπορεί να δώσει τη δυνατότητα σε ένα καλλιτέχνη να ξεφύγει από καλούπια που έχει συνηθίσει όταν εκθέτει το έργο του σε έναν χώρο τέχνης και να εξερευνήσει κάτι καινούργιο. Ως προς την επιμέλεια, ο χώρος γίνεται μέρος του πρότζεκτ καθώς αποτελεί ένα έτοιμο σκηνικό στο οποίο μπορείς να πατήσεις για να δώσεις περισσότερη δύναμη σε κάποια έργα. Ως προς το κοινό, σίγουρα όταν κάτι λαμβάνει χώρα σε δημόσιο χώρο πρόκειται για ένα δυνητικό άνοιγμα σε κόσμο πέρα του κόσμου της τέχνης. Και τα τρία παραπάνω, όσο ωραία και αν ακούγονται, ενέχουν και κινδύνους και προκλήσεις, όπως π.χ. οι αντιδράσεις του "μη-εξοικειωμένου” με τη σύγχρονη τέχνη κοινού. Είναι πολύ διαφορετικό να οργανώνει κανείς ένα δρώμενο "κάτω από τις φτερούγες” ενός οργανισμού που φροντίζει για τη διασφάλιση των σωστών συνθηκών θέασης ή ακόμα και για την επικοινωνία του πρότζεκτ και τη προϋπάρχουσα σχέση με ένα κοινό που στηρίζει σταθερά έναν οργανισμό ή έναν χώρο τέχνης. Είναι μεγάλο ρίσκο οποιαδήποτε παρουσίαση σε δημόσιο χώρο αλλά έχει, όπως και η νέα παραγωγή, την ανυπομονησία για το άγνωστο. 

Τι μυστικά μπορείς να μας πεις για την ιστορία της στοάς;
Κάτι που δεν αποτελεί μυστικό αλλά με εντυπωσίασε σαν πληροφορία είναι ότι παλιά στη στοά υπήρχαν πάνω από εκατό γυναίκες εργάτριες που δουλεύανε στις βιοτεχνίες υφάσματος, κάτι το οποίο ακούγεται σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας αν κρίνει κανείς από την άδεια εικόνα του χώρου σήμερα. Ένα άλλο "μυστικό” είναι ότι ένα από τα λίγα πράγματα που παραμένει αναλλοίωτο από το 1934 είναι η γκρι απόχρωση που έχουν οι ξύλινες πόρτες σε όλο το κτίριο (όπου δεν έχουν αλλάξει ή βαφτεί άλλο χρώμα). Έμαθα ακόμα ότι η στέγαση που μπήκε στην οροφή είναι πολύ πρόσφατη προσθήκη, σχεδόν δύο χρόνων. Οπότε πριν από αυτό η στοά είχα μια εξαρτώμενη σχέση από τον καιρό - όταν έβρεχε, έβρεχε και στον κεντρικό διάδρομο της στοάς. Το πιο εντυπωσιακό μυστικό όμως που έμαθα πριν λίγες μέρες, παρά τον χρόνο που είχα περάσει στη στοά, είναι ότι στον πρώτο όροφο, σε μια από αυτές τις γκρι πόρτες του διαδρόμου, υπάρχει ένα διαμάντι: το ξυλουργείο ενός τρομερού μάστορα παλιάς κοπής που πλέον κάνει μικροδουλειές λόγω ηλικίας, αλλά στα νιάτα του είχε φτιάξει όλα τα μαγαζιά της Πλάκας και της ευρύτερης περιοχής.  

Πώς εξελίχθηκε η συνεργασία με τους καλλιτέχνες αυτήν τη φορά; Τι μορφές έργων θα δούμε;
Δοκιμάσαμε ένα πολύ διαφορετικό σχήμα συνεργασίας αυτήν την φορά. Δεν πρόκειται για μια κλασική επιμέλεια, με την έννοια δηλαδή ότι υπάρχει μια κοινή θεματική κατεύθυνση πάνω στην οποία προσκάλεσα τους καλλιτέχνες να συμμετέχουν. Το μόνο δεδομένο από το οποίο ξεκινήσαμε ήταν ο χώρος της Στοάς Καΐρη και ο τίτλος εργασίας που πρότεινα απλά για να ξεκινήσουμε από κάτι - που τελικά κρατήσαμε. Όλο και περισσότερο μου φαίνεται αδιάφορο να δουλέψω γύρω από μια θεωρητική ιδέα αλλά θέλω να συνδιαλέγομαι με κάτι χειροπιαστό. Οι σπουδές μου στη φιλοσοφία δεν με οδήγησαν σε μια ανάγκη να γεμίσω ένα κείμενο με "ισμούς” - που θεωρώ ότι ούτως ή άλλως κάνουν την σύγχρονη τέχνη ακόμα πιο δυσπρόσιτη και χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν κύρος σε μια ιδέα. Όμως αυτό που έμεινε είναι ότι πάντα προσπαθώ να φτάσω στο "κόκκαλο” των πραγμάτων, αναρωτιέμαι για τη φύση των όσων κάνουμε και το βασικό ερώτημα είναι "τι είναι” αυτό που με ενδιαφέρει, τι είναι αυτό που κάνουμε (τέχνη). Δεν είναι τυχαίο που μεγάλη αναφορά για το έργο "Μυθολογίες"του Roland Barthes, που εξηγεί με απλά (όσο μπορεί) λόγια καθημερινά φαινόμενα και συνήθειες μιας κουλτούρας όπως ο τουρισμός, το κρασί, το μπιφτέκι ή το πλαστικό, για να αναφέρω κάποιους τίτλους κεφαλαίων του. Ξεκινήσαμε λοιπόν να βρισκόμαστε τακτικά και να συζητάμε τι θα μπορούσε να είναι αυτό το έργο με διάθεση να προκύψει κάτι συλλογικά. Μας πήρε καιρό, καθώς δεν είχαμε συνεργαστεί προηγουμένως, να καταλήξουμε στην ιδέα μιας διαδρομής που να ενώνει διαφορετικά έργα (βίντεο, περφόρμανς, ηχητικά έργα, εγκατάσταση, χορός). Η παραγωγή των έργων όμως, παρότι ατομική σε κάποιες περιπτώσεις, προέκυψε αφού συναποφασίσαμε την τελική φόρμα όλοι μαζί και με επίγνωση των άλλων έργων και μέσα από συμμετοχή ή συνεργασία μεταξύ των συμμετεχόντων. Κάτι το οποίο γίνεται σπάνια σε ομαδικές εκθέσεις. Ο κάθε καλλιτέχνης μαθαίνει για τα υπόλοιπα έργα λίγο πριν τα εγκαίνια. Μια ιδέα που είχε προκύψει ήταν να κάνουμε ένα ηχητικό έργο που να το ακούει ο καθένας με ακουστικά αλλά μας φάνηκε ότι ακύρωνε την αίσθηση του συλλογικού, καθώς ο καθένας από το κοινό θα έκανε τη δική του διαδρομή. Μου άρεσε η ιδέα της δέσμευσης, ότι έρχεται δηλαδή κανείς μια συγκεκριμένη ώρα και συμμετέχει ενεργά σε κάτι. Το αποτέλεσμα το νιώθω πιο κοντά σε μια "κινούμενη” παράσταση παρά σε μια έκθεση. 

Ανάμεσα στις διάφορες έννοιες που εξερευνά η περφόρμανς, είναι και η τουριστικοποίηση. Πιστεύεις ότι αυτό το φαινόμενο, συνδυαστικά με τον αστικό εξευγενισμό που βλέπουμε ειδικά τώρα τελευταία στην Αθήνα, θα οδηγήσουν σταδιακά στον πλήρη αφανισμό της παράδοσης και του ελληνικού λαϊκού στοιχείου;
Η τουριστικοποίηση θα οδηγήσει στον αφανισμό της παραγωγικής δραστηριότητας, που με ένα τρόπο συνδέεται με την "παράδοση”. Με την έννοια ότι ακόμα μιλάμε για χειρωνακτικές διαδικασίες και για επαγγέλματα που χάνονται. Τώρα που κατέβαινα σε αυτό το σημείο της πόλης τόσο συχνά, κάθε φορά έβλεπα ένα καινούργιο ξενοδοχείο ή boutique hotel ή εργασίες να γίνονται σε κτίρια, μεγάλους κάδους με μπάζα, ή π.χ. την κλασική ψυχρή διακόσμηση που βλέπει κάνεις σε μπαλκόνια και που προδίδουν ότι πρόκειται για Airbnb. Περνούσα μέσα από τη στοά Αρσάκη κάθε μέρα και τώρα έχει κλείσει γιατί ετοιμάζεται για να γίνει food hall. Ένας από τους χώρους της Μπιενάλε γίνεται ξενοδοχείο. Ποιος γνωρίζει το μέλλον της στοάς Καΐρη; Ήδη έχει αρχίσει να μπαίνει ο τουρισμός, καθώς παλιές αποθήκες έχουν μετατραπεί σε Airbnb. Για να αντιγράψω τα λόγια του Αλέξανδρου Δρακόπουλου από το βίντεο που συνέθεσα για την έκθεση "έχουμε γίνει οι σερβιτόροι της Ευρώπης”. Από την άλλη η παράδοση αναβιώνει μέσα από τον τουρισμό, όχι στην αυθεντική της μορφή προφανώς, αλλά αποτελεί και αυτό μια επανάληψη και ενός είδους εξάπλωση. Σκέφτομαι μερικές φορές ότι το κέντρο της Αθήνας θα γίνει σαν το βέλγικο περίπτερο της 58ης Μπιενάλε της Βενετίας του Jos de Gruyter and Harald Thys: είχαν φτιάξει μια σουρεαλιστική εγκατάσταση από ρεαλιστικές φιγούρες σε ανθρώπινο μέγεθος, οι οποίες επαναλάμβαναν μια κίνηση συνδεδεμένη με το επάγγελμα τους. Ίσως όταν ερχόμαστε στο κέντρο και μέσα στα μαγαζιά να υπάρχουν τέτοιες κούκλες!

Μπορεί η τέχνη να δείξει έναν παράλληλο δρόμο συνέχειας της λαϊκής παράδοσης και τέχνης ή αποτελεί μέρος του προβλήματος καθότι συχνά κατηγορείται ως εργαλείο του αστικού (και πλέον και του αγροτικού) εξευγενισμού;
Αυτό είναι κάτι που μας απασχόλησε πολύ και είναι μια αγωνία που συνδέεται και γενικότερα με την τέχνη στον δημόσιο χώρο - αν θεωρήσουμε δηλαδή ότι όταν ένα δρώμενο λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα χώρο τέχνης σε μια υποβαθμισμένη περιοχή, ήδη τα σημάδια του gentrification είναι εμφανή. Από την άλλη, η απάντηση στο πρόβλημα δεν είναι να αποφευχθεί οποιαδήποτε παρουσίαση τέχνης δημόσια. Παρότι η περφόρμανς βασίζεται στη μυθοπλασία - δεν έχει δηλαδή καταγραφικό ή καταγγελτικό/ακτιβιστικό χαρακτήρα - δεν έχει στοιχεία φαντασμαγορίας ούτε ωραιοποιεί κάποια συνθήκη. Αγγίζει και το ζήτημα του τουρισμού, με παιγνιώδη διάθεση, κάτι που δεν έχει γίνει σε προηγούμενες παρουσιάσεις τέχνης στη στοά που είχαν επικεντρωθεί περισσότερο στο παρελθόν της, ούτε είναι μέρος των ιστορικών περιηγήσεων που απευθύνονται σε τουρίστες. Πιστεύω ότι μέσω της τέχνης μπορούν να αναδειχθούν ποιότητες που είναι μέρος της ερευνητικής και δημιουργικής διαδικασίας, και κινούνται τόσο αντίθετα μέσα στη πληθώρα πληροφοριών και τους τρελούς ρυθμούς της ανάπτυξης. Είναι ερώτημα βέβαια πόσο ακόμα θα αντέχουν οι εργαζόμενοι στον χώρο του πολιτισμού να επιβιώνουν τόσο δύσκολα σε μια χώρα χωρίς να αλλάξουν επάγγελμα και να μεταπηδήσουν στη βιομηχανία του τουρισμού ή της διαφήμισης, ή όπου αλλού υπάρχουν μεγάλα κεφάλαια.

Το έργο υλοποιείται με τη στήριξη των ιδιοκτητών της στοάς Καΐρη, Αλέξανδρου Δρακόπουλου και Κώστα Παπαϊωάννου, καθώς και της διαχειρίστριας της στοάς, Ελένης Πετρέκα.