Τομάρια από θηράματα, εργαλεία, αλλά και φωτογραφίες και αποκόμματα εφημερίδων: μπορείς να φανταστείς ένα sui generis κατάστημα εμπορίας δερμάτων ζώων να φιγουράρει στο ελληνικό περίπτερο στη Βενετία; Λίγο πριν τα εγκαίνια της 56ης Μπιενάλε (στις 9/5), η εικαστικός Μαρία Παπαδημητρίου μίλησε στην Ιωάννα Γκομούζα για την ελληνική συμμετοχή που έχει ήδη κεντρίσει το διεθνές ενδιαφέρον.
Τομάρια από θηράματα, εργαλεία, αλλά και φωτογραφίες και αποκόμματα εφημερίδων: μπορείς να φανταστείς ένα sui generis κατάστημα εμπορίας δερμάτων ζώων να φιγουράρει στο ελληνικό περίπτερο στη Βενετία; Λίγο πριν τα εγκαίνια της 56ης Μπιενάλε (στις 9/5), η εικαστικός Μαρία Παπαδημητρίου μίλησε στην Ιωάννα Γκομούζα για την ελληνική συμμετοχή που έχει ήδη κεντρίσει το διεθνές ενδιαφέρον.
«Τα “Αγριμικά” είναι ένα κατάστημα που βρήκα στα Παλιά του Βόλου, υπάρχει από το τέλος του ’30 και ασχολείται με την εμπορία δερμάτων ζώων. Η λέξη αφορά τα ζώα, τα οποία ζουν κοντά στα χωριά αλλά δεν μπορούν να εξημερωθούν (αλεπούδες, κουνάβια, αγριόχοιροι κ.λπ.), τα οποία συνήθως ο άνθρωπος θηρεύει για το δέρμα τους. Χρησιμοποιήθηκε όμως και για τους αντάρτες στον εμφύλιο και για τους ανθρώπους οι οποίοι είναι ατίθασοι. Εδώ δουλεύει από το 1947 ο κύριος Δημήτρης Ζιώγας, αρχικά ως παραπαίδι και τώρα ως ιδιοκτήτης».
«Όταν το πρωτοείδα δεν μπορούσα να καταλάβω αν έχει εμπορική δραστηριότητα, αν είναι καφενείο, χώρος υποδοχής ή εκθεσιακός! Τα παράθυρά του είναι θολά και δεν υπάρχει ηλεκτρικό. Νομίζεις ότι είναι σταματημένο στο χρόνο. Μπήκα μέσα από περιέργεια πέρσι τον Μάρτιο χωρίς να έχω στο νου μου κάποια έκθεση. Με ενδιέφερε πάρα πολύ ο τρόπος με τον οποίο αυτός ο – εξαιρετικής ευφυΐας και ηθικής αξίας – άνθρωπος κολλάει στον τοίχο αποκόμματα από εφημερίδες, σχέδια, φωτογραφίες, σημειώσεις συνθέτοντας ένα προσωπικό ημερολόγιο για όλα τα σημαντικά γεγονότα στην οικονομία, την πολιτική και τις ανθρώπινες αξίες».
«Αποφάσισα να μεταφέρω το μαγαζί ακριβώς όπως είναι στη Βενετία γιατί νομίζω ότι αυτή τη στιγμή είναι σημαντικό να έρθουμε σε μια ισότιμη σχέση με το άγριο ζώο για να μπορέσουμε να καταλάβουμε ξανά τους εαυτούς μας, την κατάσταση την οποία βιώνουμε. Αυτό το κατάστημα μπορούμε να πούμε ότι είναι ένας ευρεθέντας χώρος, ένα espace trouve, το οποίο φέρει όλη την ιστορία της Ελλάδας αλλά και της ανθρωπότητας. Έχει να κάνει με το τι συνέβη μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο στην Ελλάδα, την οικονομική ανάπτυξη της δεκαετίας του ΄60, την άνθιση της οικονομίας και τη μετέπειτα πτώση της. Όλα αυτά μέσα από τα κειμήλια ενός ογδοντάχρονου ανθρώπου.
Ο ίδιος δεν θα καταφέρει να έρθει στη Βενετία, αλλά θα τον δείτε μέσα από ένα βίντεο να εξιστορεί τα πεπραγμένα του από το ’45 μέχρι σήμερα. Όταν τον ρώτησα τι πιστεύει ότι θα συμβεί στη Βενετία μου είπε “άκου να δεις, Μαρία. Υπάρχουν δύο ειδών άνθρωποι. Άνθρωποι με συνείδηση και άνθρωποι χωρίς. Οι άνθρωποι με συνείδηση θα το καταλάβουν. Οι ασυνείδητοι δεν καταλαβαίνουν ποτέ τίποτα”».
«Η αίσθηση αυτού του καταστήματος είναι σαν να γυρνάς πίσω στο παρελθόν. Δεν μπορείς να δεις το μέλλον αν δεν κοιτάξεις το παρελθόν. Είναι καταπληκτικό πώς το έργο μας ανταποκρίνεται ακριβώς στο θέμα της Μπιενάλε που έθεσε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Όκουι Ένβεζορ, με αφετηρία τον πίνακα Angelus Novus του Κλέε, για τον οποίο έχει γράψει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Αυτή είναι μια εποχή ανασυγκρότησης, κοιτάμε το παρελθόν για να ανασυγκροτήσουμε το μέλλον».
«Δεν είναι ένα βίαιο έργο. Δεν με ενδιαφέρει να σοκάρω τον θεατή με αίμα και θάνατο. Θα ήθελα να τον σοκάρω με την ιστορία και την απώλεια. Τα “Αγριμικά” έχουν να κάνουν με την απώλεια, όχι μόνο λόγω της κρίσης αλλά και λόγω της εποχής και της ηλικίας. Το έργο μου ασχολείται πάντα με τους ανθρώπους, είναι ανθρωπιστικό και ανθρωποκεντρικό και ως τέτοιο κατά βάθος είναι μελαγχολικό. Ο Δημήτρης έχει κολλήσει στους τοίχους του καταστήματος διάφορες σημειώσεις τις οποίες θεωρεί σημαντικές να τις μάθουν όσοι τον επισκέπτονται. Είναι ένα μαγαζί το οποίο διδάσκει, είναι σαν να κάνει έναν παραλληλισμό της αγριότητας των ζώων και της αγριότητας της σημερινής κοινωνίας».
«Κατά τη γνώμη μου το έργο βάζει τον θεατή να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι ο άρχων, ο αθάνατος. Τον βάζει σε μια ανθρώπινη διάσταση και ίσως επανατοποθετεί τις αξίες του σε μια βάση πιο ουσιαστική, πραγματική και απολύτως αναγκαία. Αυτό το πράγμα δεν έχει τίποτα το περιττό, καμία γκλαμουριά, κανένα lifestyle, από όλα αυτά που έχουν διαλύσει την κοινωνία. Πραγματεύεται αξίες, την μεταπολεμική ιστορία και οικονομία της Ελλάδας και εκεί αντιλαμβάνεσαι πώς λειτούργησε τελικά η έννοια της παγκοσμιοποίησης. Η οικονομία έχει πάει στα χέρια ορισμένων, επαγγέλματα τα οποία ήταν πολύ σημαντικά έχουν αρχίσει να εξαφανίζονται και έχουν γίνει όλα επιχειρήσεις, ακόμα και τα κράτη πάνε να γίνουν επιχειρήσεις. Πιστεύαμε ότι η παγκοσμιοποίηση θα κατέλυε τα σύνορα αλλά, αντί να συμβαίνει αυτό, δημιουργούνται καταστάσεις ανυπόφορες με αιχμή τη θρησκεία. Πριν από λίγες ημέρες πνίγηκαν 900 άνθρωποι στη Μεσόγειο προσπαθώντας να διαφύγουν από μία φοβερή κατάσταση».
«Στην Ελλάδα έγινε το πρώτο πείραμα για έναν καινούργιο τρόπο διοίκησης των μικρών κρατών, για να δουν πώς πάει. Αντιμετωπίζουμε μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση. Έχουν εξαφανίσει τη μεσαία τάξη. Επίσης σοβαρό θέμα είναι η ενότητα της Ευρώπης, δεν μπορεί να έχει δύο μέτρα και δύο σταθμά. Όλες οι χώρες έχουν προβλήματα και διαφθορά, μόνο που η Ελλάδα το παράκανε».
«Είναι πολύ σημαντικό ότι για πρώτη φορά τόσοι άνθρωποι, τόσα ιδρύματα συνεργάζονται για να γίνει αυτό το έργο. Παρότι ο νέος υπουργός Πολιτισμού, ο Νίκος Ξυδάκης, έχει κάνει τα πάντα για να βοηθήσει, τα χρήματα είναι λίγα και ο αρχικός προϋπολογισμός για τα «Αγριμικά» είχε κοπεί στο 1/3 ήδη από την προηγούμενη κυβέρνηση. Βρέθηκαν όμως άνθρωποι να βοηθήσουν πιστεύοντας πάρα πολύ σ’ αυτό το έργο και χορήγησαν ώστε να μπορέσουμε να το κάνουμε πραγματικότητα. Το έργο πραγματοποιήθηκε με τη γενναιόδωρη υποστήριξη των κυρίων Φίλιππου και Σπύρου Νιάρχου και την υποστήριξη του Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης, του Calamos Investments LLP, του nctm e l’arte, του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, του Outset Contemporary Art Fund (Greece), του Harry David Athens, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και του Τ.Α.Μ.Α.
Η έρευνα αρχείου για τα «Αγριμικά» έχει πραγματοποιηθεί με τη συνεργασία φοιτητών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Όταν είδαμε αυτό το μαγαζί μαζί με τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη, με τον οποίο διδάσκουμε στο πανεπιστήμιο, ψάχναμε να βρούμε καινούργια θέματα για τους φοιτητές μας και σκεφτήκαμε ότι αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα πάνω στο οποίο θα μπορούσαν να δουλέψουν. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας είναι πολύ σημαντικό για τη δουλειά μου ως καλλιτεχνική και εκπαιδευτική πρακτική. Ένα μεγάλο μέρος από τα “Αγριμικά” γεννήθηκε μέσα από τη διάδραση με τους φοιτητές μου και μάλιστα στον κατάλογο έχουμε συμπεριλάβει δουλειά τους».
«Υπάρχουν πάρα πολλοί σημαντικοί Έλληνες καλλιτέχνες και πολλοί φεύγουν στο εξωτερικό γιατί δεν μπορούν να επιβιώσουν στην Ελλάδα. Στην έκθεση Adhocracy στη Στέγη, όπου συμμετέχω παρουσιάζοντας το Souzy Tros, μπορούμε να δούμε πολλές ομάδες νέων καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων εξαιρετικού επιπέδου. Στα δύσκολα οι άνθρωποι ενώνονται και κάνουν θαύματα. Δεν είναι τυχαίο ότι έρχεται η Documenta στην Αθήνα. Ο διευθυντής της, ένας πάρα πολύ έξυπνος άνθρωπος, κατάλαβε ότι αυτή τη στιγμή η Αθήνα είναι ένα ανοιχτό λαμπορατόριο όπου μπορεί να συμβούν πολλά πράγματα. Αν θέλουμε κάποια στιγμή την ελληνική σκηνή να την εξάγουμε, πρέπει να την οργανώσουμε.
Αλλά δεν μπορεί να γίνει από τους καλλιτέχνες, είναι άλλοι αυτοί που οργανώνουν αυτά τα πράγματα, όπως είναι το κράτος - ποτέ οι ιδιώτες δεν μπορούν να το αναπληρώσουν. Μέχρι τώρα δεν έχει κάνει τίποτα γι’ αυτό. Ελπίζω ότι αν συνεχίσει να υπάρχει ελληνικό κράτος, υπάρχει μια πιθανότητα κάτι να γίνει. Εδώ τώρα παίζεται αν θα υπάρχουμε ως κράτος σε λίγο…».
