H Δέσποινα Ζευκιλή συνάντησε τον γνωστό Αλβανό εικαστικό στην γκαλερί Kalfayan και περιτριγυρισμένοι από τις μαρμαρόπλακες, όπου οι Αλβανοί της Ελλάδας έχουν χαράξει τα παλιά τους ονόματα πριν τα αλλάξουν σε ελληνοπρεπή, μίλησαν για τη σχετικότητα της ταυτότητας, την αγάπη του για τις τελετουργίες και τα θετικά και τα αρνητικά της ωρίμανσης της αλβανικής κοινωνίας.
Πώς προέκυψε το «Names»;
Με προσκάλεσαν να κάνω μια έκθεση εδώ και ήθελα να κάνω ένα νέο έργο. Συνήθως όταν ξεκινώ ένα νέο έργο θέλω να εμπλέκεται με το τοπικό πλαίσιο αλλά και με την προσωπική μου εμπειρία. Έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με τους Αλβανούς που ζουν στην Ελλάδα. Είχα ακούσει ότι έχουν αλλάξει τα ονόματα τους. Ζητώντας τους να ξαναγράψουν το παλιό τους όνομα τους ζητάς κάτι πολύ απλό και ταυτόχρονα πολύ ουσιαστικό. Το έργο μου γενικά έχει να κάνει με την αναζήτησή της ταυτότητας, σε αντιδιαστολή με τις καθαρές, κλειστές ταυτότητες. Με ενδιαφέρουν αυτά τα περάσματα, οι διαχωριστικές γραμμές που διαμορφώνουν μια ταυτότητα και πως αυτή αλλάζει μέσα σε διαφορετικά πλαίσια. Ταυτόχρονα ήθελα να εμπλέξω τη γκαλερί στη διαδικασία δημιουργίας του έργου όχι σαν ένα χώρο φιλοξενίας αλλά σαν ένα θεσμό που κάνει το έργο πραγματικότητα.
Περιέγραψέ μας τη διαδικασία συλλογής των ονομάτων;
Ξεκινήσαμε από Αλβανούς που ήξερε το προσωπικό της γκαλερί ή εγώ κι ο ένας έφερνε και κάποιον άλλο. Προκειμένου να με εμπιστευτούν έγραψα ένα γράμμα εξηγώντας τους την ιδέα μου. Από την άλλη όμως ήθελα να αφήσω ενεργό το στοιχείο της αινιγματικότητας, της μυστηριώδους έντασης. Δεν ήθελα να είναι όλα σαφή και επίπεδα. Ήθελα να αφήσω χώρο για ερωτήματα: Να γράψω το όνομα μου η όχι; Γιατί κάποιος θέλει το παλιό μου όνομα; Πρέπει να νιώσω περήφανος η να ντρέπομαι που το άλλαξα; Η απλά να είμαι αδιάφορος; Δεν ήθελα να σβήσω όλα αυτά τα ερωτήματα ούτε να κάνω μια δήλωση.
Ταυτόχρονα δεν ήθελα απλά να φέρω στο σήμερα μια μνήμη αλλά να αφήσω ένα σημάδι, ένα ίχνος. Φυσικά στην ιστορία της οθωμανικής αυτοκρατορίας και των Βαλκανίων υπάρχουν πολλές τέτοιου είδους μετακινήσεις. Ήθελα να δείξω την οικουμενικότητα αυτής της χειρονομίας, ότι τα πράγματα δεν είναι μόνο έτσι η αλλιώς, δεν διαγραφείς κάτι για πάντα ούτε δέχεσαι κάτι για πάντα.
Τι σε έκανε να παρουσιάσεις τα ονόματα με έναν μνημειακό τρόπο, χαραγμένα σε μάρμαρο, ενώ αρχικά ζήτησες από τους συμμετέχοντες να γράψουν το ονόματα τους με μολύβι σε χαρτί;
Ο τρόπος που έχουν γραφτεί έχει μια ευθραυστότητα, ενώ με το να τα χαράξουμε στο μάρμαρο τους δώσαμε μια μνημειακότητα. Διαλέξαμε όμως χοντροκομμένα κομμάτια μάρμαρο που δίνουν την αίσθηση του υπολείμματος. Είναι ένα παιχνίδι ανάμεσα στην ευθραυστότητα και τη σταθερότητα, τη μνημειακότητα και την περιθωριακότητα.
Πως συνδέονται τα δυο έργα;
Δεν αποτελούν μέρος μιας κοινής ενότητας. Το φιλμ «The Guardians» εκτυλίσσεται στο Καθολικό νεκροταφείο της Shkodra, το οποίο μετά την ερήμωσή του επί κομμουνισμού λειτουργούσε ως τόπος ραντεβού, μέχρι που τη δεκαετία του ’90 μια παρέα νέων των καθάρισε. Μέχρι πριν λίγα χρόνια μεταξύ των νέων θαμώνων του νεκροταφείου ήταν και ομάδες παιδιών που καθάριζαν επί πληρωμή τους τάφους. Κατά μία έννοια, το «Guardians» έχει να κάνει με την περιποίηση μιας χαμένης μνήμης, της παιδικής ηλικίας. Το παιχνίδι των παιδιών σε αντιδιαστολή με τη σταθερότητα του τάφου.
Αγαπάς τις μεταφορές.
Χρησιμοποιώ στοιχεία μεταφοράς, ή λυρισμού, όχι για να κάνω το έργο μου πιο ωραίο ή πιο περίεργο. Με ενδιαφέρει να περιγράψω κάτι μεγαλύτερο από ένα γεγονός, μια αρχαϊκή εμπειρία.
Η ιστορία της πατρίδας σου, και γενικότερα, με ποιόν τρόπο σε ενδιαφέρει;
Ξεκινώντας ένα έργο δεν έχω μια έτοιμη εικόνα στο μυαλό μου για το τι θα προκύψει. Έχω την περιέργεια να εξερευνήσω. Όχι να επιλύσω μια προβληματική κατάσταση, αλλά να διαμορφώσω αυτή την ένταση. Σε αυτό το παιχνίδι ανάμεσα στην μεταβολή και τη στατικότητα, με ενδιαφέρει αυτό που μένει πίσω. Γι αυτό και ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα για τις τελετουργίες. Γιατί πρόκειται για στιγμές μυθοπλασίας που χτίζονται για να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις μετάβασης.
Πώς βλέπεις την πολιτική κατάσταση στην Αλβανία σήμερα;
Είναι μια εποχή μετάβασης. Η νέα κυβέρνηση πρέπει να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα και η κοινωνία να ωριμάσει. Μετά την πτώση του κομμουνισμού ήμασταν σαν μικρά παιδιά, χωρίς εμπειρία, γεμάτοι ψευδαισθήσεις και ενθουσιασμό. Και χωρίς υπομονή. Χάσαμε πολύ χρόνο. Τώρα που καλούμαστε να ωριμάσουμε βέβαια μπορεί να χάσουμε τον ενθουσιασμό…
Είχες εικόνα για την Αλβανική κοινότητα της Αθήνας πριν το project αυτό; Άλλαξε κάτι η εμπειρία σου;
Όχι, ούτε μπορώ να πω όμως ότι κατάλαβα πολύ περισσότερα. Δεν θέλω να καταλαβαίνω γρήγορα. Προτιμώ την ειλικρινή απόσταση, από εκείνους που κατέχουν την αλήθεια για τα πάντα.
Περισσότερες πληροφορίες
Paci Adrian
Ο Αλβανός διάσημος εικαστικός πραγματεύεται ζητήματα σχετικά με τη μετανάστευση και καταθέτει μια ποιητική σπουδή στη σχέση παιδικής ηλικίας και θανάτου
