Από μόνο του, το γεγονός πως αυτές οι γραμμές γράφονται ενώ βρισκόμαστε σε lockdown και τα σινεμά παραμένουν κλειστά για δεύτερο συνεχόμενο μήνα, είναι αρκετό για να «καλωσορίσουμε» τη νέα κινηματογραφική δεκαετία με περίσσια αβεβαιότητα. Ωστόσο, προηγήθηκαν είκοσι χρόνια στον 21ο αιώνα που είδαν την έβδομη τέχνη να μεταλλάσσεται ξανά και ξανά. Να φέρνει φρέσκιες θεματικές και αισθητικές προτάσεις την επιφάνεια, να εφευρίσκει νέους εκφραστικούς διαδρόμους και να επιβεβαιώνει από την αρχή την κομβική πολιτισμική και μη επίδραση που επιφέρει στην ανθρώπινη ζωή. Αν μη τι άλλο, τους τελευταίους μήνες ο πλανήτης έχει καταναλώσει περισσότερο κινηματογράφο από ποτέ άλλοτε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Κι όσο η πραγματικότητα μοιάζει δυσοίωνη αυτήν τη στιγμή, έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον να θυμηθούμε πως μία από τις πρώτες τάσεις που ξεπήδησαν στα ‘00s ήταν εκείνη ενός κοινωνικού ρεαλισμού μοντέρνας κοπής με οξύ πολιτικό σχόλιο. Είναι η περίοδος που οι Ζαν-Πιερ και Λικ Νταρντέν διπλασιάζουν τους Χρυσούς Φοίνικές που έχουν στην κατοχή τους με το «Παιδί» (2005), την ώρα που η Ρουμανία αναδεικνύεται ως το επόμενο σινεφίλ επίκεντρο της Ευρώπης. Χάρη σε φιλμ που χειρίζονται με θάρρος περίπλοκες θεματικές όπως η κατάρρευση του κοινωνικού κράτους στην «Οδύσσεια του Κυρίου Λαζαρέσκου» (Κρίστι Πούιου, 2005) και οι αποσιωπημένες πτυχές της ιστορικής μνήμης στην ταινία – ορόσημο «4 Μήνες, 3 Εβδομάδες και 2 Μέρες» (Κριστιάν Μουνγκίου, 2007), η βαλκανική χώρα έρχεται με κρότο στο προσκήνιο του σινεφίλ ενδιαφέροντος.
Αυτή όμως δεν ήταν η μόνη εθνική κινηματογραφία που άνθισε την πρώτη δεκαετία του μιλένιουμ. Οι ισπανικές ταινίες τρόμου έγιναν σημείο αναφοράς, ανανεώνοντας συνολικά το είδος με ταινίες όπως οι ατμοσφαιρικοί «Άλλοι» (Χούλιο Αμενάμπαρ, 2001), το στοιχειωτικό «Ορφανοτροφείο» (Χουάν Αντόνιο Μπαγιόνα, 2007) και το χειροποίητο «[•REC]» (Χάουμε Μπαλαγκουέρο και Πάκο Πλάθα, 2007) που εκμοντέρνισε επιτυχημένα τη στυλιστική απεικόνιση των ζόμπι στη μεγάλη οθόνη. Παράλληλα, στη γειτονική Γαλλία αυξάνονταν τα φιλμ που συνδέονταν με το ρεύμα του «new french extremity». Μια άτυπη τάση η οποία συμπεριλάμβανε horror και arthouse ταινίες ετερόκλητου ύφους, με μόνη κοινή συνισταμένη τις προκλητικές θεματικές, αλλά και τη διάθεση να φτάσουν σε νέα ύψη το βαθμό της ακρότητας που μπορούν να απεικονίσουν. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα «Trouble Every Day» (Κλερ Ντενί, 2001 ), «Μη Αναστρέψιμος» (Γκασπάρ Νοέ, 2002) και «29 Φοίνικες» (Μπρούνο Ντιμόν, 2003).
Βέβαια, η πιο «αθόρυβη» κινηματογραφική ακμή ανήκει στους Νοτιοκορεάτες. Τα διαδοχικά σουξέ των φεστιβαλικών κυκλωμάτων που μεταφράζονταν έπειτα σε απροσδόκητες εκπλήξεις του box office, όπως τα «Oldboy» (Παρκ Τσαν-Γουκ, 2003 ) και «Άνοιξη, Καλοκαίρι, Φθινόπωρο, Χειμώνας… και Άνοιξη» (Κιμ Κι-ντουκ, 2003), με το τελευταίο να κόβει στην Ελλάδα πάνω από 60.000 εισιτήρια, έφεραν νέους παίκτες στη διεθνή κινηματογραφική αρένα που έγιναν προοδευτικά πρωταγωνιστές. Πρώτος και καλύτερος, φυσικά, ο Μπονγκ Τζουν-χο, ο οποίος έγραψε ιστορία κερδίζοντας φέτος το Όσκαρ καλύτερης ταινίας με τα «Παράσιτα» (2019). Μαζί τους στο μονοπάτι της διαρκούς ανέλιξης οι Μεξικανοί auteurs, οι οποίοι την πενταετία 2013-2018 απέσπασαν πέντε (!) Όσκαρ σκηνοθεσίας. Συγκεκριμένα οι Αλφόνσο Κουαρόν («Gravity», «Ρόμα»), Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιαρίτου («Birdman ή Η Απρόσμενη Αρετή της Αφέλειας», «Η Επιστροφή») και Γκιγιέρμο ντελ Τόρο («Η Μορφή του Νερού», 2017).
Το τελευταίο όμως ρηξικέλευθο κινηματογραφικό ρεύμα που προέκυψε μέχρι πρόσφτα, δεν είναι άλλο από το επονομαζόμενο Greek Weird Wave. Η εμφάνιση του «Κυνόδοντα» (Γιώργος Λάνθιμος, 2009) κι ακολούθως του «Attenberg» (Αθηνά Ραχήλ Τσαγγαρη, 2010), έδωσαν νέα ώθηση στο ελληνικό σινεμά που πλέον πρωταγωνιστούσε στο εξωτερικό, ενώ ταυτόχρονα διαμόρφωσαν μια πρωτόγνωρη σινε-γλώσσα η οποία εξακολουθεί να επηρεάζει μέχρι σήμερα.
Το Χόλιγουντ, από τη μεριά του, μέσα από διαδοχικούς τριγμούς ήρθε σε ρήξη με το παρελθόν και επαναπροσδιόρισε την εικόνα του. Τα στούντιο συνειδητοποίησαν πως πλέον ο ανταγωνισμός δεν παίζεται αποκλειστικά μεταξύ τους αλλά με τις streaming πλατφόρμες όπως το Netflix και το Disney+, που άλλαξαν τους κανόνες του παιχνιδιού παράγοντας ταινίες οι οποίες κάνουν πρεμιέρα σχεδόν ταυτόχρονα σε μικρές και μεγάλες οθόνες. Την ίδια στιγμή τα στούντιο βρήκαν τη μαγική συνταγή για σταθερή box office επιτυχία. Τα υπερηρωικά blockbuster έγιναν η νέα νόρμα, με τις Marvel και DC να δημιουργούν ξεχωριστά κινηματογραφικά σύμπαντα και να σπάνε ταμεία ταινία την ταινία. Αποκορύφωμα οι ιστορικές εισπράξεις των «Εκδικητών: Η Τελευταία Πράξη» (Άντονι και Τζο Ρούσο, 2019)/, οι οποίες μέχρι σήμερα έχουν φτάσει συνολικά σχεδόν τα 3 δις δολάρια. Όλα αυτά, ενώ η Disney γιγαντώθηκε εξαγοράζοντας το στούντιο – κολοσσό της Fox, αποκτώντας μεταξύ άλλων τα δικαιώματα μυθικών franchises και φέρνοντας εαυτόν σε ηγεμονική θέση στην παγκόσμια κινηματογραφική αγορά.
Στο φινάλε των ‘10s σημειώθηκε μια ακόμα τεκτονική αλλαγή που κλόνισε το χολιγουντιανό κατεστημένο. Το σκάνδαλο Γουάινστιν προκάλεσε το συλλογικό αποτροπιασμό απέναντι στην ανοχή του σεξισμού στη βιομηχανία του θεάματος, οδηγώντας στη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος για έμπρακτες αλλαγές στη συνθήκες εργασίας εντός του. Είχαν προηγηθεί οι διεκδικήσεις περισσότερης κινηματογραφική ορατότητας ανθρώπων και ιστοριών δίχως λόγο ή χώρο μέχρι πρότινος στη μεγάλη οθόνη, με μια πρώτη δικαίωση να έρχεται με το Όσκαρ καλύτερης ταινίας στο «Moonlight» (Μπάρι Τζένκινς, 2017).
Μετά, λοιπόν, από αυτήν τη σύντομη αναδρομή, ας θυμηθούμε τις 20 καλύτερες ταινίες από το 2001 έως σήμερα, όπως τις επέλεξαν οι κριτικοί κινηματογράφου του «α».
Το top-20 του Χρήστου Μήτση:
20. Οδός Μαλχόλαντ του Ντέιβιντ Λιντς
19. Ένα Περιστέρι Έκατσε σε Ένα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Ύπαρξή του του Ρόι Άντερσον
18. Κάποτε στην Ανατολία του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν
17. Sweeny Todd: Ο Φονικός Κουρέας της Οδού Φλιτ του Τιμ Μπάρτον
16. Million Dollar Baby του Κλιντ Ίστγουντ
15. Αγάπη του Μίκαελ Χάνεκε
14. Αστυνομία, Ταυτότητα του Κορνέλιου Πορουμπόιου
13. Γύρνα Πίσω του Πέδρο Αλμοδόβαρ
12. Νοσταλγώντας το Φως του Πατρίσιο Γκουσμάν
11. Ανάμεσα στους Τοίχους του Λοράν Καντέ
10. Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους των Τζόελ & Ίθαν Κοέν
9. Ένας Χωρισμός του Ασγκάρ Φαραντί
8. Ένας Ελέφαντας Στέκεται Ακίνητος του Χου Μπο
7. Η Ζωή της Αντέλ του Αμπντελατίφ Κεσίς
6. Η Επιστροφή του Αντρέι Ζβιάγκιντζεφ
5. Ρόμα του Αλφόνσο Κουαρόν
4. Ο Ιρλανδός του Μάρτιν Σκορσέζε
3. Dogville του Λαρς Φον Τρίερ
2. Η Λευκή Κορδέλα του Μίκαελ Χάνεκε
1. Ο Γιος του Σαούλ του Λάζλο Νέμες
Το top-20 του Γιάννη Καντέα-Παπαδόπουλου:
20. Μνήμες Φόνων του Μπονγκ Τζουν-χο
19. Τα Μυαλά που Κουβαλάς του Πιτ Ντόκτερ
18. Ο Ιρλανδός του Μάρτιν Σκορσέζε
17. Toni Erdmann της Μάρεν Άντε
16. Ο Λαβύρινθος του Πάνα του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο
15. Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους των Τζόελ & Ίθαν Κοέν
14. Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ του Κεν Λόουτς
13. Η Πράξη του Φόνου του Τζόσουα Οπενχάιμερ
12. Το Άλογο του Τορίνο του Μπέλα Ταρ
11. Η Δολοφονία του Τζέσι Τζέιμς από το Δειλό Ρόμπερτ Φορντ του Άντριου Ντόμινικ
10. Dogville του Λαρς Φον Τρίερ
9. Ένας Ελέφαντας Στέκεται Ακίνητος του Χου Μπο
8. Η Επιστροφή του Αντρέι Ζβιάγκιντζεφ
7. Λευκή Κορδέλα του Μίκαελ Χάνεκε
6. 4 Μήνες, 3 Εβδομάδες και 2 Μέρες του Κριστιάν Μουνγκίου
5. Ένας Χωρισμός του Ασγκάρ Φαραντί
4. Η Ζωή της Αντέλ του Αμπντελατίφ Κεσίς
3. Ο Γιος του Σαούλ του Λάζλο Νέμες
2. Holy Motors του Λεός Καράξ
1. Οδός Μαλχόλαντ του Ντέιβιντ Λιντς
