Λίγο πριν παίξει στην «Πασιέντζα» της Μαρίας Λαϊνά στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, ο Αργύρης Ξάφης μας αναμεταδίδει όσα έζησε στο 2ο Διεθνές Συνέδριο Παραστατικών Τεχνών στο Δουβλίνο, όπου βρέθηκε με την ιδιότητα του Γενικού Γραμματέα Διεθνών Σχέσεων στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών.
Θα προσπαθήσω να σας κάνω μια μικρή περιήγηση σε όσα είδα, άκουσα, είπα κι έκανα τις πέντε «γεμάτες» μέρες που πέρασα στο 2ο Διεθνές Συνέδριο Παραστατικών Τεχνών που έγινε στο Δουβλίνο μεταξύ 3-7 Ιουνίου, με τη συμμετοχή 189 ηθοποιών, σκηνοθετών και τεχνικών του θεάτρου, της όπερας και του τσίρκο από όλο τον κόσμο- από το Περού μέχρι την Ιαπωνία και από την Ισλανδία μέχρι την Ζάμπια! Η οργάνωση ήταν της International Federation of Actors (FIA) και το πρόγραμμα ξεκινούσε καθημερινά στις εννιά το πρωί για να ολοκληρωθεί στις έξι το απόγευμα. Υπήρχε ζωντανή μετάφραση σε πέντε γλώσσες (Αγγλικα, Γαλλικα, Ισπανικά, Γερμανικά και Ρώσικα).
Ήταν χωρισμένο σε τρεις ζώνες συζητήσεων, ενδιάμεσα είχε δύο masterclass και στο τέλος εργαστήρια, από τα οποία διάλεγες ποιο θα παρακολουθήσεις. Θα σταχυολογήσω μόνο τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά γιατί θα μπορούσα να μιλάω για ώρες αναπτύσσοντας τα πάντα αλλά επίσης γιατί πιστεύω ότι είναι θέματα που πρέπει να γεννάνε τον διάλογο στο χώρο μας και όχι να τελειώσουν στην αναφορά.
Το συνέδριο ξεκίνησε με τον λόγο του Προέδρου της Ιρλανδίας, Michael D. Higgins- ίσως του πιο εμπνευσμένου πολιτικού που έχει τύχει να ακούσω και να γνωρίσω. Πλήρης πολιτικός, ακτιβιστής, ποιητής, πρώην οικοδόμος, ο πρώτος υπουργός πολιτισμού της Ιρλανδίας. Μίλησε για τους καλλιτέχνες και για το πώς πως πρέπει να θεωρούνται και εργαζόμενοι, ούτως ώστε να εκλείψει το παγκόσμιο (τελικά) φαινόμενο της ανασφάλιστης εργασίας. Αναφέρθηκε στην μεγάλη τιμή που ένιωσε όταν γνώρισε την Μελίνα Μερκούρη, στην ανάγκη του να υπάρχει λαϊκή τέχνη σε όλους τους χώρους εκπαίδευσης και εργασίας –η τέχνη, δηλαδή, όχι μόνο ως αναψυχή αλλά ως κεντρικός πυλώνας της δημοκρατίας και της κοινωνίας. Όλα αυτά, μακριά από οποιοδήποτε πολιτικάντικη φανφάρα, με βάθος, χιούμορ και πάθος αληθινό.
Δυο φράσεις του σημείωσα για να τις θυμάμαι: «Η τέχνη μπορεί να συνεισφέρει την κατανόηση του ενός προς τον άλλο, σε αυτόν τον βίαια κομματιασμένο κόσμο», ή αργότερα μιλώντας για την επανάσταση των Ιρλανδών εναντίων των Άγγλων και την σημαντικότητα της τέχνης: «Δεν υπήρχε ούτε ένας επαναστάτης που να μην γνώριζε τον Ίψεν». Το παρατεταμένο χειροκρότημα και τα δάκρυα στα μάτια πολλών ήταν αναμενόμενα. Πρέπει να είμαι ο μοναδικός άνθρωπος που δεν έβγαλα φωτογραφία με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αλλά όταν μας συστήσανε και του ανάφεραν ότι είμαι από την Ελλάδα μου είπε «τιμή μου» και με αυτή την απλή φράση εξαφάνισε κάθε ίχνος ματαιοδοξίας από μέσα μου. Ας μην μιλήσω άλλο για αυτό.
Πρώτο θέμα στην ατζέντα του συνεδρίου ήταν, λοιπόν, η απλήρωτη και ανασφάλιστη εργασία στο θέατρο –ένα φαινόμενο που εμφανίζεται παντού, τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή. Τρομακτικά ενδιαφέρον για μένα μιας και στην Ελλάδα αυτού του είδους η εργασία στο θέατρο είναι πια ο κανόνας. Η κεντρική ιδέα της συζήτησης ήταν το ότι όσο η τέχνη αντιμετωπίζεται σαν προϊόν, θα υπάρχει προσπάθεια να φτηναίνει το κόστος παραγωγής της. Βασικός τρόπος αποφυγής ενός τέτοιου φαινομένου είναι η ανάγκη καλλιέργειας στην συνείδηση του κόσμου ότι η τέχνη συνιστά μια βασική ανάγκη που αποσκοπεί στην ολοκλήρωσή μας ως άτομα.
Τονίστηκε, επίσης, η επιτακτική –όσο ποτέ- ανάγκη συνεργασίας όλων των ανθρώπων που δουλεύουν στο θέατρο: των τεχνικών, των διοικητικών υπαλλήλων και των καλλιτεχνών σε όλα τα επίπεδα (ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, μουσικοί κτλ.) Σπουδαίο θέμα, το οποίο συνοδεύτηκε από μια παρουσίαση της κατάστασης του θεάτρου στη Βόρεια Ιρλανδία από έναν σπουδαίο ηθοποιό, τον Ian McElhinney.
Πάνελ #2: Η τέχνη είναι παγκόσμια. Από την απαρχή του πολιτισμού, οι καλλιτέχνες -ξεπερνώντας σύνορα και γλωσσικές διαφορές- δημιούργησαν, μοίρασαν και διατήρησαν την συλλογική εμπειρία και ιστορία. Οι καλλιτέχνες παρέχουν μια ουσιαστική οπτική που ορίζει και συντηρεί της πολιτισμικές ταυτότητες του κόσμου και την κληρονομιά του, εκφράζοντας ταυτόχρονα τη μοναδικότητα όσο και την πληθώρα των ειδικότερων ομάδων και μικρών κοινωνιών που όλοι μαζί συνθέτουν την ανθρωπότητα. Η UNESCO έχει υιοθετήσει την Πρόταση για την Θέση του Καλλιτέχνη.
Αυτή συνοπτικά αναγνωρίζει ότι η δουλειά του καλλιτέχνη βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας και συνεισφέρει στην εξέλιξη της κοινωνίας. Γι αυτό και ο καλλιτέχνης αξίζει κοινωνική αναγνώριση, ίση μεταχείριση και προστασία όταν εργάζεται. Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: πώς μεταφράζονται όλα τα παραπάνω ιδεώδη αυτής της Πρότασης στην χώρα σας; …Στην χώρα μας; Η απάντηση έγκειται στο γνωστό προαπαιτούμενο: Η ύπαρξη σοβαρής πολιτιστικής πολιτικής προωθεί τις τέχνες και είναι το βασικό κλειδί στην ελευθερία της έκφρασης.
Πάνελ#3: Πως διορθώνεις την «χαλασμένη» χρηματοδότηση; Δύο διαφορετικοί κόσμοι συναντήθηκαν με αφορμή αυτήν την τεχνική συζήτηση πάνω στο γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει παγώσει τη χρηματοδότηση στο θέατρο και γενικότερα στις τέχνες. Συζητήθηκε το τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό, χρησιμοποιώντας, μέσα από τον διάλογο, ο ένας την εμπειρία του άλλου. Καθόταν στην μια άκρη του πάνελ ο αμερικάνος αντιπρόσωπος μιλώντας για την πλήρη χρηματοδότηση από χορηγίες ιδιωτών και μηδενική από το κράτος, και στην άλλη άκρη ο Ρώσος, ο οποίος αναφερόταν στην απόλυτη κρατική κάλυψη της χρηματοδότησης. Ναι, δύο κόσμοι κι ανάμεσά τους η Νορβηγία, το Μαρόκο,η Ιρλανδία και μια ευρωβουλευτής στον τομέα του πολιτισμού.
Το επόμενο πάνελ αφορούσε τη διαφορετικότητα -κυρίως ως προς τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ερωτική προτίμηση. «Η δύναμη του θεάτρου, του ζωντανού θεάτρου, ήταν πάντα συνδεδεμένη με τον καθρέφτη που κρατάει απέναντι στην κοινωνία και με το πως αυτός ο καθρέφτης μας φωτίζει, μας εκπαιδεύει, μας θεραπεύει και μας διαφωτίζει, δείχνοντάς μας πώς είναι ή πως θα θέλαμε να είναι ο κόσμος. Αν αντικατοπτρίζει με ακρίβεια την παγκόσμια διαφορετικότητα έχει την δυνατότητα -όσο κανείς άλλος- να μας κάνει να κατανοήσουμε τις διαφορές και τις ομοιότητές μας και έτσι να επηρεάσει το πώς αντιλαμβανόμαστε ο ένας τον άλλο και τον εαυτό μας.
Παρ’ όλα αυτά, ο αποκλεισμός λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, πιστεύω, καταγωγής, ηλικίας, ειδικής ικανότητας, σεξουαλικής προτίμησης, πολιτικής πεποίθησης και θρησκείας υπάρχουν ακόμα-χωρίς μάλιστα καν να συζητιούνται- μέσα στη τέχνη και στην εργασία πάνω σε αυτή. Συνέπεια όλων αυτών είναι η συχνά στρεβλή εικόνα της διαφορετικότητας και έτσι της κατανόησης. Τι κάνουμε ή τι μπορούμε να κάνουμε για να φέρουμε ειλικρινά αυτή την διαφορετικότητα πάνω στην σκηνή; Φράση-κλειδί που ακούστηκε; «Όταν προστατεύουμε την διαφορετικότητα στον πολιτισμό, φροντίζουμε για το μέλλον».
Κατά την γνώμη μου, ωστόσο, μιλήσαμε αρκετά επιφανειακά πάνω σε αυτό το θέμα και λόγω πίεσης χρόνου δεν πρόλαβα να ρωτήσω κάτι που μάλλον θα έφερνε αναστάτωση στην συζήτηση: «Τι γίνεται στην Ρωσία, όπου οι καλλιτέχνες φυλακίζονται για τις σεξουαλικές προτιμήσεις τους;»… Πάντως, κοινός τόπος ήταν ότι έχει γίνει μεγάλη πρόοδος παγκόσμια με καμπάνιες, με παραστάσεις ελεύθερες από δεσμεύσεις στο χρώμα κτλ και με εκτεταμένη σύγχρονη δραματουργία.
Αργότερα παρακολούθησα ένα masterclass πάνω στην εκπαίδευση και το πώς ξεκινάει ένα πρόγραμμα διασύνδεσης της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης από πανεπιστήμια όλου του κόσμου. Εισηγητής ήταν ο διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Θέατρου (ΙΤΙ) Simon Burke. Σκέψεις πολλές για το πόσο πίσω είμαστε στο κομμάτι της εκπαίδευσης στην Ελλάδα με τις δεκάδες δραματικές σχολές χωρίς κανένα ποιοτικό έλεγχο και αποτέλεσμα την παραγωγή δεκάδων -μην πω εκατοντάδων- ανέργων κάθε χρόνο. Μεγάλο και μόνιμο θέμα συζήτησης μεταξύ των ηθοποιών. Δυστυχώς, μόνο αυτών.
Επόμενο πάνελ #5: Μετακίνηση και εξαγωγή. Κοινός τόπος πια για πολλούς ηθοποιούς και θεατρικές ομάδες είναι η παρουσίαση της δουλείας τους στο εξωτερικό, σε ένα κοινό πέρα από τα σύνορα της χώρας τους. Πολλοί προσπαθούν να δουλέψουν για όσο γίνεται μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα έξω από τη χώρα τους. Πολλά προβλήματα γεννιούνται τότε: ασφάλισης, συνθηκών εργασίας, ακόμα και νομιμότητας παραμονής. Εδώ έμαθα τι δικαιώματα έχουμε και τι δυνατότητες μετακίνησης. Επίσης υπήρξαν πολλές προτάσεις προς τα σωματεία και τις κυβερνήσεις για διεθνείς συνεργασίες πάνω σε αυτό το θέμα.
Πάνελ#6: Η ασφάλεια ποτέ δεν έβλαψε κανέναν. Ειδικοί πάνω στον τομέα τις ασφάλειας στο θέατρο μίλησαν για τις έρευνες που έχουν γίνει στις χώρες τους προκειμένου να προστατεύσουν όσο μπορούν καλύτερα τους καλλιτέχνες. Μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η υπερεργασία και οι λάθος εγκαταστάσεις. Η λύση είναι η εξής: ιατρικές μελέτες, έρευνες για τα δάπεδα (όσον αφορά κυρίως εκείνα που χρησιμοποιούνται στο χορό), γιατροί παρόντες στις παραστάσεις και, τέλος, ένα online εργαλείο εκτίμησης κινδύνου –με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και με πρωτοβουλία της FIA- για μικρές ομάδες και για χώρες-οργανισμούς που δεν έχουν νομοθεσία σχετικά με αυτό^ όπως, λόγου χάρη, η Ελλάδα...(δείτε το στο http://www.oiraproject.eu/oira-tools/). Βασικό σύνθημα; «Sometimes in the great show of life, the show does NOT need to go on.»
Στην συνέχεια έγιναν τρία εργαστήρια, για τον «Καλλιτέχνη ως Ακτιβιστή», για την «Παιδική εργασία στο θέατρο» και για τη «Χαμηλή ή απλήρωτη εργασία». Όσον αφορά το πρώτο, είμαι βέβαιος πως ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ακτιβιστής από τη φύση του. Στο δεύτερο, βρήκα εξαιρετικής σημασίας της ενδιαφέρουσα πρόταση της Τουρκίας για την προστασία της παιδικής εργασίας. Τέλος, στο τρίτο workshop, άκουσα για πολλές περιπτώσεις πλήρους απουσίας προστασίας της εργασίας του καλλιτέχνη, που θεωρούσα ότι μόνο εμείς αντιμετωπίζουμε. Κατάλαβα, βέβαια, ότι τα επίπεδα χαμηλής ή απλήρωτης εργασίας είναι πολύ διαφορετικά στις υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες...
Την επόμενη μέρα διηύθυνα ένα πάνελ πάνω στο «Νέο, Νέο Θέατρο», μια συζήτηση πάνω στις νέες μορφές θεάτρου που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο αλλά και πάνω στην επανεμφάνιση παλαιότερων μορφών με νέα δεδομένα. Αυτή τη φορά, βρέθηκα εγώ ανάμεσα σε δύο κόσμους. Αριστερά μου ήταν ο Sankwe από την Ζάμπια και η Carmen από την Ισπανία και δεξιά μου η Flora από την Αμερική και ο Stephen από την Βρετανία.
Στα αριστερά μου μιλούσαν για θέατρο στους δρόμους και στις πλατείες και στα δεξιά μου για το λεγόμενο Immersive Τheatre (ακριβής ορολογία μάλλον δεν υπάρχει, θα μπορούσαμε να το μεταφράσουμε ως «Θέατρο της Εμπειρίας») και το περιπατητικό θέατρο και τις site specific παραστάσεις. Στα αριστερά μου μιλούσαν για παραστάσεις για ειδικό κοινό (ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες, ανάπηροι κτλ) και για παραστάσεις που γίνονται στην πλατεία μιας μικρής κοινότητας στην Ζάμπια με θέμα την αρρώστια που έχει ρημάξει την συγκεκριμένη κοινότητα και τους τρόπους αντιμετώπισής της και, στα δεξιά μου, για παραστάσεις από ανάμικτους θιάσους επαγγελματιών και ερασιτεχνών και για παραστάσεις του Broawdway που έχουν μετοικήσει σε κρουαζιερόπλοιά! Παντού όμως μιλούν για θέατρο και χορό. Παντού.
Τελευταίο πάνελ.#8. Καλωσορίσατε στη ψηφιακή εποχή. Νέες τεχνολογίες στο θέατρο και streaming παραστάσεων: αυτό είναι το μέλλον. Πως, όμως, θα προστατευθούν τα δικαιώματα των δημιουργών, τι είδος αγοράς θα είναι αυτή και, ακόμα σημαντικότερο, πρόκειται για μια ζωντανή παραστατική τέχνη; Παρουσιάστηκε ακόμα και application με streaming παραστάσεων από όλο τον κόσμο και η δυνατότητα σε ομάδες να έχουν το δικό τους τέτοιο σύστημα και να χρεώνουν σε απομακρυσμένους χρήστες όποιο ποσό θέλουν για να προβάλουν τις παραστάσεις τους εκεί. Θα κλείσω με μια φράση που είπα και όντως έκλεισε την συζήτηση: «Το θέατρο θα επιβιώσει, αυτό κάνει εδώ και 3000 χρόνια. Το ίντερνετ δεν είναι ο πιο δύσκολος εχθρός που έχει αντιμετωπίσει».
Δεν θα σας πω για τους ανθρώπους από όλο τον κόσμο που γνώρισα, για την αγάπη μου στην Ιρλανδική κουλτούρα και τους Ιρλανδούς, για τις παραστάσεις που είδα, για την παλαιότερη pub της Ιρλανδίας, το The Brazen Head του 1198, όπου πηγαίναμε μετά το συνέδριο για να ακούσουμε παραδοσιακή μουσική, ούτε θα σας μιλήσω εκτενώς για τον πιο όμορφο και ενωτικό πατριωτισμό -χωρίς ίχνος κακού εθνικισμού και διάσπασης- που συνάντησα.
Μακάρι να υπάρξει κάποτε ένας τέτοιος μηχανισμός όπως αυτού του συνεδρίου και στη χώρα μας -η επικοινωνία της εμπειρίας του κόσμου θα μπορούσε να είναι πολύ αποτελεσματική. Όποιος θέλει να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα για τα παραπάνω θέματα, είμαι πάντα ανοιχτός και μπορούν οι φίλοι να με βρουν στα κοινωνικά μέσα. Ευχαριστώ πολύ το «Αθηνόραμα» για την πρόταση της αναμετάδοσης της εμπειρίας μου και για τη φιλοξενία. Περισσότερα στο #DublinWLPC , @FIA_actors, @Hellenic_Actors, @ArgyXafis
Ο Αργύρης Ξάφης αυτήν την περίοδο συμπρωταγωνιστεί με τους Κώστα Βασαρδάνη και Νίκο Χατζόπουλο στο έργο που σκηνοθετεί ο τελευταίος, την «Πασιέντζα» της Μαρίας Λαινά, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στο Θέατρο Τέχνης (Φρυνίχου), στις 20-23/6.
