Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης ανέλαβε αναπάντεχα τη σκηνοθεσία του «Κύκλου με την κιμωλία». Ύστερα από δύο μήνες προβών τον βρίσκουμε πανέτοιμο για την πρεμιέρα στο Παλλάς (11/3), με οδηγούς την ιστορική μετάφραση του Οδυσσέα Ελύτη, τις γνωστές αλλά και κάποιες ανέκδοτες συνθέσεις του Μάνου Χατζιδάκι και με έναν εκλεκτό 17μελή θίασο. Ας ακούσουμε όμως από τον ίδιο τι τον... δίδαξε ο Μπρεχτ.
«Εζησα ένα διαβολοχειμώνα! Έπαιζα στον “Πουπουλένιο”, σκηνοθετούσα το “Ντόλλυ, η προξενήτρα” και πάλευα να βρω χρόνο για τον γιο μου. Η μεγάλη μου χαρά ήταν να τον βρίσκω πανευτυχή στα καμαρίνια του Θεάτρου Αθηνών να παίζει “Monopoly” με τους γιους του Νίκου Κουρή και του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου ενώ εμείς παίζαμε τον “Πουπουλένιο”, αυτό το σκληρό έργο με τις ιστορίες δυστυχισμένων παιδιών...»
«Δύο ημέρες μετά την πρεμιέρα της “Ντόλλυ” μου προτάθηκε από τα Αθηναϊκά Θέατρα να αναλάβω τον “Κύκλο με την κιμωλία”. Η παραγωγή είχε μείνει χωρίς σκηνοθέτη. Δεν είχε ευοδωθεί η συνεργασία με τον Τσέζαρις Γκραουζίνις, ούτε με τον Κώστα Φιλίππογλου. Αρχικά είχα πολλές αναστολές. Ο χρόνος ήταν λίγος, ο “Κύκλος” είναι ένα εμβληματικό έργο και, όπως ισχύει με όλα τα έργα, για να το ανεβάσεις, πρέπει να έχεις κάτι να πεις. Καταπιάστηκα πρώτα με τα τεχνικά θέματα. Έπρεπε να βρω πώς θα μοιράσω 75 ρόλους σε 17 ηθοποιούς. Κατέληξα σε πέντε βασικούς πρωταγωνιστές με τους οποίους δουλέψαμε εξαιρετικά: αφηγητής είναι ο Δημήτρης Λιγνάδης, δικαστής ο Αιμίλιος Χειλάκης, Γκρούσα η Μαρία Πρωτόπαππα, εραστής της ο Αποστόλης Τότσικας και βιολογική μητέρα η Ελισάβετ Μουτάφη. Υιοθετώντας μια δομή που παραπέμπει στο αρχαίο ελληνικό δράμα, συνέθεσα έναν Χορό προσώπων που είναι παρόντα και δρώντα σχεδόν διαρκώς. Ανάμεσά τους όμως υπάρχει ένα αγόρι. Διότι ο “Κύκλος” συμβαίνει μεν στον κόσμο των ενηλίκων, αλλά αφορά τη μοίρα μιας παιδικής ζωής».
«Είχα στα χέρια μου δύο μεγάλα ατού. τη μετάφραση του Οδυσσέα Ελύτη για την πρώτη παρουσίαση του έργου στην Ελλάδα από τον Κάρολο Κουν το 1957 και τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για την ίδια παράσταση. Δεν αναφέρομαι μόνο στα γνωστά τραγούδια («Τέσσερις στρατηγοί», «Ανάγκη να σε πάρω» κ.ά.). Ανακαλύψαμε με τον Γιώργο Χατζιδάκι μια μπομπίνα με ανέκδοτη μουσική του πατέρα του για τον “Κύκλο”, η οποία θα ακουστεί για πρώτη φορά στην παράστασή μας!»
«Το σκηνικό μας είναι ένα εργοτάξιο. Είναι σαν μια μεταφορά για το κατεστραμμένο από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καυκάσιο χωριό στο οποίο ο Μπρεχτ τοποθετεί τον “Κύκλο” αλλά και μια αναφορά στη δική μας γκρεμισμένη χώρα. Κάποιοι άνθρωποι, σημερινοί ή ίσως και αυριανοί, φτάνουν για να παίξουν τον “Κύκλο”. Έχουμε δηλαδή θέατρο μέσα στο θέατρο. Ο Χατζιδάκις και ο Ελύτης έρχονται σαν ένα παυσίλυπο, μια παρηγορία και μια υπενθύμιση πως κάποτε –όχι πολύ παλιά– αυτός ο τόπος έζησε φωτεινούς καιρούς».
«Η σχέση μου με τον Μπρεχτ ήταν τυπική. Τον είχα διδαχτεί στη δραματική σχολή, δεν είχα παίξει ποτέ σε έργο του και ούτε βέβαια είχα σκηνοθετήσει κάποιο. Αποφάσισα όμως να χρησιμοποιήσω υπέρ μου το γεγονός πως δεν έχω κάποια “ειδική γνώση”. Θεωρώ πως υπάρχει από τους θεωρητικούς μια παρανόηση σχετικά με την μπρεχτική αποστασιοποίηση: ότι πρέπει, σώνει και καλά, ο Μπρεχτ να μην μας συγκινεί. Κάθε άλλο! Το “Μάνα Κουράγιο” είναι μια ιστορία... για πολύ κλάμα!»
«Ο “Κύκλος με την κιμωλία” είναι ένα απείρως συγκινητικό έπος! Η κυρίως ιστορία της Γκρούσα δεν μπορεί να σε αφήσει ασυγκίνητο. Μια γυναίκα βρίσκει ένα βρέφος εγκαταλελειμμένο από τη βιολογική μητέρα του. Όχι από αγιοσύνη, αλλά σίγουρα από καλοσύνη αναρωτιέται “τι θα γίνει με αυτό το παιδί;” και αναλαμβάνει τη φροντίδα του. Μπαίνει, όπως πολύ ωραία λέει ο Ελύτης, “στον πειρασμό της καλοσύνης”. Αλλάζει ολόκληρη τη ζωή της, τη μετατρέπει σε ένα ηρωικό έπος και τελικά δένεται με το παιδί όπως δεν δέθηκε ποτέ η βιολογική του μητέρα. Γι’ αυτό και στο τέλος ο δικαστής το δίνει σε εκείνη».
«Ο Μπρεχτ δεν κάνει κατήχηση. Δεν λέει “κοιτάξτε πόσο κακό είναι το κεφάλαιο και πόσο καλός ο λαός”. Όλοι οι χαρακτήρες του “Κύκλου”, πλούσιοι και φτωχοί, είναι φαύλοι! Μόνο η Γκρούσα ξεχωρίζει, χωρίς όμως να είναι καμιά... αγία».
«Λέει κάτι για την ίδια την αξία της τέχνης ο Μπρεχτ: δεν είναι μόνο για διασκέδαση, ευχαρίστηση κι ευγενική θεώρηση του κόσμου, αλλά είναι εδώ για να σε βοηθήσει να λύσεις κι ένα δικό σου πρόβλημα. Υπάρχει δηλαδή μια χρησιμότητα στην τέχνη. Δεν αλλάζει τον κόσμο μονομιάς και ακαριαία. Ούτε είναι το θέατρο ένα μανιφέστο. Μπορεί όμως σιγά σιγά να μετακινήσει συνειδήσεις. To θέατρο μοιάζει περισσότερο με κύμα πάνω στο βράχο παρά με κεραυνό!»
Περισσότερες πληροφορίες
Ο κύκλος με την κιμωλία
Μια υπηρέτρια διασώζει τον νεαρό διάδοχο του άρχοντα, τον οποίο η μητέρα του εγκατέλειψε προκειμένου να σωθεί από τους επαναστάτες. Κάποια στιγμή όμως εκείνη επιστρέφει και διεκδικεί τον γιο της
