Αναστασία Σγουμποπούλου, πώς έφτιαξες μια κιβωτό σύγχρονης τέχνης στην άβυσσο της Πλατείας Αγίας Ειρήνης;

Μπαίνοντας αργά και προσεκτικά στον κόσμο της τέχνης, παράλληλα (και σταδιακά ολοένα και πιο αλληλένδετα) με τα επιχειρηματικά της ενδιαφέροντα, η Αναστασία Σγουμποπούλου, έχει, όχι μόνο, νοηματοδοτήσει συνολικά τη ζωή της, αλλά έχει δημιουργήσει και μια δυναμική συλλογή σύγχρονων Ελλήνων και Κυπρίων καλλιτεχνών που παρουσιάζεται δημόσια στους διαδρόμους και τους χώρους του "Perianth Hotel", αλλά και του νέου εστιατορίου "Anther", μια έκπληξη αισθητικής στην ολοένα και πιο μαζικοποιημένη πλατεία Αγίας Ειρήνης. Της ζητήσαμε να κάνει μια αναδρομή στο ταξίδι της στην τέχνη που κατέληξε σε μια διόλου αυτονόητη συλλογή που χαρτογραφεί μια γενιά σύγχρονων καλλιτεχνών, αλλά και να μας μιλήσει για τα… απανωτά χτυπήματα του να ζεις και να επιχειρείς στο ιστορικό Κέντρο της Αθήνας. 

Πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σου για την τέχνη και πώς το καλλιέργησες; 

Το ενδιαφέρον μου για την τέχνη ξεκίνησε τα χρόνια που σπούδαζα business/ marketing, και γρήγορα βρέθηκα να κάνω το πρώτο μου minor πτυχίο στην ιστορία της τέχνης. Στην συνέχεια σπούδασα fashion marketing που ήταν πολύ κοντά στην οικογενειακή μας επιχείρηση, αλλά το ενδιαφέρον μου για την τέχνη ήταν πολύ έντονο και σταθερό και αποφάσισα για προσωπική μου γνώση να δοκιμάσω να κάνω το μεταπτυχιακό μου στην ιστορία της τέχνης. Έκανα αιτήσεις μόνο σε πολύ καλά πανεπιστήμια και αποφάσισα ότι θα συνεχίσω μόνο αν καταφέρω να μπω σε ένα από αυτά. Για καλή μου τύχη με πήραν στο UCL και εκεί τελείωσα το μεταπτυχιακό μου στην ιστορία της τέχνης εστιάζοντας στην τέχνη στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και την Γερμανική τέχνη και πολιτική του μεσοπολέμου. Επιστρέφοντας στη Ελλάδα άρχισα να δουλεύω στον χώρο των επιχειρήσεων της μόδας και μου άρεσε αρκετά. Μετά απο 6-7 χρονια, ένιωσα την ανάγκη για παραπάνω επαφή με την τέχνη και ζήτησα από έναν πολύ καλό φίλο να δουλέψω στη γκαλερί του κάνοντας πρακτική στον ελεύθερο χρόνο μου. Αυτό το έκανα για δύο χρόνια περίπου παράλληλα με την δουλειά μου, συνεχίζοντας τις σπουδές μου με μια σειρά μαθημάτων στο Sotheby's. Από το 2010 και έπειτα άρχισα να πηγαίνω πιο συστηματικά σε φουάρ, ταξίδια αποκλειστικά για τέχνη και κάπου γύρω στο 2012 αγόρασα και το πρώτο μου προσωπικό έργο.

Ποιό ήταν το πρώτο έργο που θέλησες να αγοράσεις; 

Το πρώτο έργο που σκέφτηκα και θέλησα να αγοράσω (φυσικά πάντα στo πλαίσιo του οικονομικά εφικτού για μένα) ήταν στο Frieze art fair στο Λονδίνο. Ήταν ένα έργο της Τσέχας εικαστικού Eva Kotatkova, δεν ήξερα τιποτα για τη  δουλειά της εκείνη την εποχή, αλλά για κάποιο λόγο με άγγιξε. Ήταν ένα collage, θυμάμαι ότι έβγαλα τα χρήματα και πήγα και το αγόρασα επί τόπου. Το έχω ακόμα στο δωμάτιο μου.

Τι είναι για σένα η σύγχρονη τέχνη; 

Για να είμαι ειλικρινής όταν σκέφτομαι την τέχνη δεν τη διακρίνω ποτέ στο μυαλό μου σε σύγχρονη, μοντέρνα ή αρχαία. Μου αρέσουν πάρα πολύ έργα από όλες τις περιόδους, άλλωστε το καθένα ήταν σύγχρονο στην εποχή του. Πέρα από τη χρονική περίοδο που θεωρούμε ως σύγχρονη τέχνη, ως σύγχρονο αντιλαμβάνομαι ένα έργο τέχνης που μιλά για την εποχή που διανύει, τα προβλήματα, την ομορφιά, την αισθητική και που έχει σχεδόν πάντα μια διεισδυτική ματιά με αναφορά στο μέλλον που στην καθημερινότητα μας δεν την αντιλαμβανόμαστε.
Για μένα η καλή τέχνη (είτε μιλάμε για εικαστικά, θέατρο, μουσική, σινεμά ή χορό) είναι πάντα μια ανάταση ψυχής.

Πότε άρχισε να αποκρυσταλλώνεται στο μυαλό σου η ιδέα της συλλογής;

"'Ένιωθα ότι οι Έλληνες καλλιτέχνες ήταν ιδιαίτερα υποεκπροσωπούμενοι και υποτιμημένοι σε σχέση με αντίστοιχους ξένους. 'Έτσι αποφασίσαμε, να δημιουργήσουμε μια συλλογή στο ξενοδοχείο αποκλειστικά με ‘Ελληνες και Κύπριους σύγχρονους καλλιτέχνες, και να δώσουμε και στους πελάτες μας την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την σύγχρονη εικαστική σκηνή."
 

Για αρκετά χρόνια αγόραζα τέχνη σιγά σιγά, για προσωπικούς λόγους, μην έχοντας στο μυαλό μου μια συγκεκριμένη συλλογή με έναν κεντρικό άξονα. Το 2017 λίγο πριν ανοίξει το ξενοδοχείο "Perianth Hotel", είχαμε μια συζήτηση με τους αρχιτέκτονες k-studio και τα αδέρφια μου, σχετικά με το τι θα βάλουμε στους τοίχους του ξενοδοχείου. Εκεί για πρώτη φορά είχα αρκετά έντονη άποψη για το θέμα. 
'Έχοντας παρακολουθήσει τον χώρο της τέχνης για πολλά χρόνια, και βλέποντας ότι στα περισσότερα ξενοδοχεία είχε πολύ άσχημα έργα/ αφίσες στους τοίχους, τους είπα ότι εμείς πρέπει να προσέξουμε πολύ τι θα βάλουμε και ότι θα λειτουργούσε όλο το σύνολο πολύ καλύτερα με αληθινά έργα τέχνης. 'Ένιωθα ότι οι Έλληνες καλλιτέχνες ήταν ιδιαίτερα υποεκπροσωπούμενοι και υποτιμημένοι σε σχέση με αντίστοιχους ξένους. Επίσης, το γεγονός ότι το "Perianth" έχει άμεση "επικοινωνία" και θέα στην Ακρόπολη, ενίσχυε την πεποίθησή μου ότι οι περισσότεροι επισκέπτες έρχονται στην Ελλάδα για να δουν την Ακρόπολη, τους αρχαιολογικούς χώρους και να πάνε στο Αρχαιολογικό ή το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Σχεδόν ποτέ εκείνη την εποχή δεν ερχόντουσαν για να δουν σύγχρονη τέχνη στην Αθήνα.
'Έτσι αποφασίσαμε, να δημιουργήσουμε μια συλλογή στο ξενοδοχείο αποκλειστικά με ‘Ελληνες και Κύπριους σύγχρονους καλλιτέχνες, και να δώσουμε και στους πελάτες μας την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την σύγχρονη εικαστική σκηνή μέσα από την διαμονή τους.

Πόσα έργα περιλαμβάνει η συλλογή και τι τα συνδέει; Αν φανταστούμε το ξενοδοχείο "Perianth" ως μια κιβωτό τέχνης/χρονοκάψουλα που σφραγίζεται και ανοίγει μετά από χρόνια, τι θα μπορούσε να καταλάβει ο άνθρωπος του μέλλοντος για την τέχνη που παράγεται στην Ελλάδα μέσα από τη συλλογή; 

Η συλλογή θα λέγαμε ότι είναι ακόμα work in progress. Τα έργα τα αγοράζουμε σταδιακά και πολύ οργανικά. Αυτή τη στιγμή πρέπει να έχουμε περίπου 70-80 έργα τέχνης. Τα έργα της συλλογής, εκτός από την καταγωγή των καλλιτεχνών, δυστυχώς ή ευτυχώς τα συνδέει σίγουρα και η δική μου ματιά στα πράγματα παρόλο που οι επιλογές γίνονται με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με το πώς θα επέλεγα έργα για μένα προσωπικά. Σκοπός μας ήταν να χαρτογραφήσουμε τη σύγχρονη εικαστική σκηνή της χώρας μας. Οπότε σε μια κιβωτό/ χρονοκάψουλα που θα ανοιχτεί μετά από χρόνια, σκοπός μας θα ήταν να καταλάβει ο άνθρωπος του μέλλοντος ποιοι καλλιτέχνες, Έλληνες και Κύπριοι, της γενιάς μάς, ήταν σημαντικοί.  
Στην συλλογή μας, μιας και προκειται για χαρτογράφηση δεν αγοράζουμε εις βάθος αλλά προσπαθούμε να έχουμε δείγμα δουλειάς από όλους τους καλλιτέχνες που πιστευουμε οτι γραφουν την ιστορία της εποχής τους.

Είχες στο μυαλό σου το χώρο του "Perianth" ως βασικό χώρο για την παρουσίασή τους όταν άρχισες να συλλέγεις έργα; Έχεις σκεφτεί το μέλλον της συλλογής όταν δεν θα υπάρχουν πια κενοί τοίχοι στο ξενοδοχείο αλλά και γενικότερα, μετά/έξω από αυτό; 

Η συλλογή του Perianth ξεκίνησε και προχωράει εχοντας στο μυαλό μας αποκλειστικά τον χώρο του Perianth. To μελλον της συλλογής το σκέφτομαι συχνά και με αγχώνει αρκετά και το γεγονος οτι πλέον τα έργα δεν βρίσκουν πάντα τον χώρο που τους αρμόζει επειδή περιορίζονται οι χώροι, αλλά και το τέλος της ευχαρίστησης της δημιουργίας μιας συλλογής. Βέβαια όλα τα ωραία πράγματα κάποια στιγμή κάνουν το κύκλο τους. Όταν με το καλό "κλείσει" η συλλογή, έχουμε σκοπό να δημιουργήσουμε ένα βιβλίο γύρω από αυτή. Κάτι που θα μείνει όχι μόνο στους πελάτες, αλλά το σημαντικότερο για μας, και στους καλλιτέχνες.

Υπάρχει μετατόπιση στα κριτήρια αγοράς των έργων απ' όταν ξεκίνησες τη συλλογή ως σήμερα; 

Πέρα από την ωρίμανση της ματιάς που πιστεύω συμβαίνει σε όλους με τα χρόνια, την τριβή και τη γνώση, άλλαξε και κάτι ακόμα μέσα στα χρόνια. Στην αρχή η συλλογή είχε μια πολύ συγκεκριμένη πεποίθηση, να χαρτογραφήσουμε αλλά και να στηρίξουμε τη σύγχρονη ελληνική σκηνή και κυρίως τους εν ζωή καλλιτέχνες. Μέσα στο χρόνια όμως, και μέσα από την έρευνα, έπεσα πάνω σε καταπληκτικά έργα καλλιτεχνών που έχουν φύγει από την ζωή και δεν μπόρεσα να αντισταθώ. Οπότε τώρα γίνεται και μια προσπάθεια συνομιλίας των σύγχρονων έργων με παλαιότερους καλλιτέχνες, Έλληνες και Κύπριους πάντα.

Πώς αντιλαμβάνεσαι τον ρόλο της συλλέκτριας μέσα στη σημερινή πραγματικότητα; 

Ο ρόλος της συλλέκτριας με δυσκολεύει αρκετά και δεν αυτοπροσδιορίζομαι εύκολα έτσι.
'Έχει πάντα μια χροιά αρκετά ελιτίστικη που με ζορίζει, αλλά προσπαθώ να δω τη θετική πλευρά, και η αλήθεια είναι ότι χωρίς συλλέκτες δεν θα άνθιζε και η τέχνη. Η συγκεκριμένη συλλογή είναι σχεδόν δημόσια με έναν τρόπο και έχει την έννοια του μοιράζομαι, είναι οικογενειακή και όχι προσωπική, και έχει σαν κύριο άξονά της να βοηθήσει και τη σύγχρονη σκηνή, εξού και ένιωσα την άνεση να σας μιλήσω για αυτή.

Θα έβλεπες τον εαυτό σου να συμμετέχει στα πολιτιστικά πράγματα με έναν άλλο ρόλο, πέρα από τη συλλογή και τη διοργάνωση εκθέσεων σε δωμάτια του ξενοδοχείου; 

Δεν είναι κάτι που το έχω σκεφτεί ούτε το έχω αναλύσει, αλλά τώρα που το λες, θα έβλεπα τον εαυτό μου με μεγάλη ευκολία να συμμετέχει σε πολιτιστικά πράγματα. Πρώτον, με ενδιαφέρει πολύ οπότε θεωρώ ότι όταν αγαπάς κάτι έχεις πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, και δεύτερον είναι και το επιχειρηματικό κομμάτι που πιστεύω θα με βοηθούσε αρκετά μιας και στα πολιτιστικά λείπει συχνά αυτή η πλευρά που είναι σημαντική για να λειτουργήσει οτιδήποτε σωστά.  Όταν ήμουν μικρότερη ήθελα να δουλέψω στο Φεστιβάλ Αθηνών θυμάμαι, οπότε ναι αν είχα το χρόνο σίγουρα θα ήμουν πιο ενεργή στα πολιτιστικά πράγματα.
Όσον αφορά τις εκθέσεις στο δωμάτιο 505 του "Perianth", δεν τις επιμελούμαι εγώ, αλλά συμμετέχουμε σε μια πρώτη συζήτηση σχετικά με την ιδέα της κάθε έκθεσης. 

Από την επαφή σου με τους καλλιτέχνες αλλά και τον κόσμο της τέχνης γενικότερα τι έχεις αποκομίσει τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και ως προς το τι λείπει στην Ελλάδα σχετικά με την υποστήριξη και την ευημερία της καλλιτεχνικής σκηνής;

Σε προσωπικό επίπεδο, η επαφή μου με τον κόσμο της τέχνης, είτε μιλάμε για καλλιτέχνες, επιμελητές, συλλέκτες, γκαλερί ή απλά art lovers είναι ένα από τα πράγματα που με γεμίζουν πολύ και εμπλουτίζουν αυτό το "ταξίδι". Τα κοινά ενδιαφέροντα, οι ουσιαστικές συζητήσεις και οι γνωριμίες με ενδιαφέροντες ανθρώπους από όλο τον κόσμο νοηματοδοτούν ιδιαίτερα την καθημερινότητά μου. 
Όσον αφορά το τι λείπει από την Ελλάδα για την υποστήριξη και την ευημερία της καλλιτεχνικής σκηνής, θα έλεγα σχεδόν τα πάντα, τουλάχιστον αν συγκριθούμε με χώρες όπως η Γερμανία, η Ελβετία ή η Αγγλία, ας πούμε. Καταρχάς λείπει η παιδεία γύρω από την τέχνη, τα κρατικά κονδύλια που θα στηρίξουν την τέχνη, τα μουσεία, οι kunsthalle, οι κριτικοί τέχνης, οι εφημερίδες/ περιοδικά τέχνης και ως ένα βαθμό και οι συλλέκτες θα έλεγα. Σιγουρα δεν λείπουν οι καλοί καλλιτέχνες!

Πώς αντιλαμβάνονται οι επισκέπτες του ξενοδοχείου τα έργα τέχνης; 

Δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να απαντήσω για το μέσο όρο επισκεπτών, αλλά μπορώ να πω οτι έχουμε κάποιες έντονες αντιδράσεις απέναντι σε κάποια έργα κατα καιρούς.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των επισκεπτών θεωρώ ότι δεν είναι αρκετά συνειδητοί ώστε να προσέξουν τα έργα, παρόλα αυτά εγώ είμαι της άποψης ότι τα έργα δημιουργούν μια άλλη ενέργεια στο ξενοδοχείο, η οποία μπορεί να μην είναι χειροπιαστή αλλά είναι ανεκτίμητη.
Ακόμα και αυτό το 5% που θα τα προσεξει και θα ασχοληθεί, για μας είναι ικανοποιητικό.

Το "Perianth" έδωσε από την αρχή ένα ισχυρό στίγμα σύγχρονης αρχιτεκτονικής/ design, με βάση ένα ιστορικό κτίριο νεότερης αρχιτεκτονικής, σε μια εποχή που οι K Studio ήταν ακόμη ανερχόμενο γραφείο. Πώς η αρχιτεκτονική, το design, η τέχνη συνδέονται για σένα με την έννοια της φιλοξενίας; 

"Τα έργα τέχνης δημιουργούν μια άλλη ενέργεια στο ξενοδοχείο, η οποία μπορεί να μην είναι χειροπιαστή αλλά είναι ανεκτίμητη".

Για μένα η αρχιτεκτονική, το design, η τέχνη αλλά και η μόδα συνδέονται όχι μονο με την έννοια της φιλοξενίας, αλλά με όλα τα πράγματα τα οποια θέλουμε να λειτουργήσουν σωστά.
Αν σε ενδιαφέρει η αισθητική αρχίζουν και σε ενδιαφέρουν όλα αυτά, και συνειδητοποιείς ότι είναι αλληλένδετα. 'Ένας χώρος δεν μπορεί ποτέ να είναι αισθητικά άρτιος αν κάτι από όλα αυτά δεν είναι δουλεμένο και προσεγμένο. Σκεφτείτε ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα με κακά έπιπλα ή κακή τέχνη, δεν θα λειτουργήσει ποτέ σωστά. Ξεκινώντας το "Perianth", η κεντρική ιδέα μας (μιας και δεν προερχόμαστε από τον κόσμο της φιλοξενίας) ήταν να κάνουμε ο,τι καλύτερο μπορούμε με τους καλύτερους δυνατούς συνεργάτες. Οπότε ξεκινώντας από το ιστορικό κτίριο, δουλέψαμε με τους k-studio που ναι μεν ήταν ανερχόμενοι τότε, γίνανε star architects μέχρι να τελειώσουμε το έργο, με τη Σοφία Κοκοσαλάκη για τα ρούχα του προσωπικού, με τους MNP για την εταιρική ταυτότητα, με τον Ευθύμη Φιλίππου για την ονοματοδοσία κτλ. Με αυτό τον τρόπο θέλαμε ο πελάτης να έχει την καλύτερη δυνατή εμπειρία και να νιώσει ότι όπως είναι όλα προσεγμένα, έτσι θα προσέξουμε και στα παντα τον ίδιο.

Το νέο εστιατόριο του "Perianth", το "Anther" φέρνει κάτι διαφορετικό στην πλατεία Αγίας Ειρήνης. Τι είχες στο μυαλό σου ετοιμάζοντάς το, τόσο ως προς το στιλ όσο και ως προς την κουζίνα; 

To "Anther" παίρνει το όνομά του από τον ανθήρα, το μέρος του λουλουδιού που παράγεται η γύρη, η τροφή. Είναι φυσικά ένα εστιατόριο ανοιχτό στο κοινό εκτός ξενοδοχείου και απευθύνεται στους Ελληνες αλλά και στους ξένους που θέλουν να βιώσουν κάτι ποιοτικό και ειλικρινές όσον αφορά το design αλλά και το φαγητό. Η ιδέα πάλι ήταν να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε, και να προσφέρουμε αυτό που θα θέλαμε να βιώσουμε και οι ίδιοι σαν πελάτες.
Τα υλικά της κουζίνας είναι όλα πολύ ποιοτικά, εποχικά, με πολύ καλές πρώτες ύλες και όπου αυτό είναι δυνατόν από μικρούς παραγωγούς. 
Αλλά, και τα αρχιτεκτονικά υλικά είναι τα φυσικά, όπως μάρμαρο και ξύλο, με πολύ έμφαση στην λεπτομέρεια και την ποιότητα. Όπως και στο "Perianth" έτσι και στο "Anther" έχουμε πολλα έργα από καλλιτέχνες, συνεργασίες και αναθέσεις.

Δουλεύοντας στον χώρο του τουρισμού, και μάλιστα στην καρδιά του Αθηναϊκού κέντρου σε μια επιβαρυμένη περιοχή, πώς βλέπεις τη συζήτηση σχετικά με την αλλαγή τη φυσιογνωμία της πόλης (αλλά και των νησιών), τον υπερτουρισμό και τον αστικό εξευγενισμό; Υπάρχει πρόβλημα και ανάγκη να παρέμβει η πολιτεία; 
 

"Με πολύ απλά λόγια θεωρώ ότι θα έπρεπε για αρχή να εφαρμόζονται η νόμοι.
Η παράνομη ηχορύπανση στην πόλη μας είναι πλέον εντελώς εκτός ελέγχου. Το ίδιο και τα τραπεζοκαθίσματα στις πλατείες και στα πεζοδρόμια".

Καταρχάς και δουλεύω και μένω στο κέντρο της Αθήνας, οπότε είναι πολλαπλά τα χτυπήματα! 
Ειλικρινά δεν ξέρω από που να αρχίσω. Θα μείνω στα άμεσα προβλήματα που έχουμε ως ξενοδόχοι. Με πολύ απλά λόγια θεωρώ ότι θα έπρεπε για αρχή να εφαρμόζονται η νόμοι.
Δεν μπορεί ο καθένας να βάζει εξωτερικά ηχεία να παίζουν οτι ώρα θέλει σε ότι ένταση θέλει και να μην επεμβαίνει η δημοτική αστυνομία. Η παράνομη ηχορύπανση στην πόλη μας είναι πλέον εντελώς εκτός ελέγχου. 
Το ίδιο και τα τραπεζοκαθίσματα στις πλατείες και στα πεζοδρόμια. Δεν υπάρχει δημόσιος χώρος. Τι απέγινε η εποχή που η πλατείες ήταν για να παίζουν τα παιδιά; Μετα τον covid εκμεταλλεύτηκαν όλοι την ελαστικότητα στους ελέγχους και νομιμοποίησαν στο μυαλό τους τη δυνατότητα να επεκτείνονται σε 10πλάσια τραπεζοκαθίσματα από αυτά που τους αρμόζουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αναρχία, έλλειψη αισθητικής, και έλλειψη δημόσιου χώρου. 'Όλο αυτό βέβαια δεν έχει να κάνει με τον τουρισμό, είναι καθαρά εγχώριο προβλημα. 'Όπως και τα σκουπίδια και η βρωμιά.
'Όσον αφορά τον αστικό εξευγενισμό, έχει τα θετικά και τα αρνητικά του. Δεν είναι όμως το σοβαρότερο μας πρόβλημα. Ο υπερτουρισμός, δημιουργεί θέματα με τα ακίνητα. 'Ολοι οι Αθηναιοι ξέρουμε ότι είναι αδύνατον πλέον να βρεις σπίτι επειδή όλα γίνονται airbnb. Εκεί θεωρώ ότι πρέπει να παρέμβει δραστικά η πολιτεία. Διότι εκτός από τους Αθηναίους, κανείς τουριστας δεν θέλει να πάει κάπου που δεν νιώθει την τοπική ζωή και την τοπική κοινότητα και αυτό θα χαθεί αν συνεχίσει έτσι το Κέντρο.
Στα νησιά για μένα το κακό είναι ακόμα μεγαλύτερο. Εκεί πρέπει να παρέμβει η πολιτεία άμεσα διότι κινδυνεύουμε να τα καταστρέψουμε όλα και κυρίως τη φυσική τους ομορφία.
Και μετά δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής. Είτε λέγονται κρουαζιερόπλοια, είτε υπερδόμηση, είτε ανεξέλεγκτες ξενοδοχειακές μονάδες, είτε έλλειψη νερού, είτε διαχείριση σκουπιδιών, τα νησιά μας έχουν σοβαρά προβλήματα τα οποία αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα και δεν θα αναπτυχθούν σωστά και θα καταστραφούν τόσο οικονομικά όσο και ως προς το φυσικό κάλλος τους. 
Αλλά ας μην κλείσουμε έτσι αρνητικά και απαισιόδοξα! Ας μείνουμε στα μαγικά της τέχνης και πόσο πολύ μας εμπνέει και μας βοηθάει να γίνουμε καλύτεροι.