Για τους συντελεστές του "Ξηρόμερου/Dryland", η συμμετοχή στην 60η Μπιενάλε Βενετίας ήταν μία (ευχάριστη) πρόκληση

Το πρώτο ελληνικό περίπτερο της Μπιενάλε Βενετίας παρουσιάστηκε το 1934 με τη συμμετοχή σπουδαίων δημιουργών: Φώτης Κόντογλου, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Κωνσταντίνος Παρθένης, Σοφία Λασκαρίδου, Κούλα Μπεκιάρη κ.α. 90 χρόνια μετά, η καλλιτεχνική ομάδα που θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην 60η Μπιενάλε της Βενετίας αισθάνεται, μεν, τιμή, δεν κρύβει, δε, το άγχος της για τη συμμετοχή σε μία από τις σημαντικότερες διεθνείς εκθέσεις τέχνης. Το "Ξηρόμερο/Dryland" παρουσιάστηκε επισήμως την Πέμπτη 21/3 σε συνέντευξη τύπου που διοργάνωσε το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, με τη συμμετοχή της καλλιτεχνικής του διευθύντριας, Κατερίνας Γρέγου, του Υφυπουργού Πολιτισμού Χρίστου Δήμα και των συντελεστών του έργου.

Το "Ξηρόμερο/Dryland" είναι μία σύλληψη των καλλιτεχνών Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου, με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, Γιώργο Κυβερνήτη, Κώστα Χαϊκάλη και Φώτη Σαγώνα, σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννακόπουλου. Το έργο είχε χρηματοδότηση 508.000€, η υψηλότερη που έχει γίνει ποτέ για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Μπιενάλε. Όπως μας είχε εξηγήσει η ομάδα πριν από μερικούς μήνες στην πρώτη, ανεπίσημη παρουσίαση του έργου στο Onassis Air Open Day #8, το "Ξηρόμερο" δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Margaroni Residency, το πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών του Onassis Culture, και ξεκίνησε με τους δημιουργούς του να αναζητούν την Κική Μαργαρώνη, αγαπημένη μορφή της της παραδοσιακής μουσικής σκηνής στα πανηγύρια της Θεσσαλίας. Επίκεντρο του ερευνητικού έργου έγιναν το ιστορικής σημασίας Ξηρόμερο της Αιτωλοακαρνανίας, η Θεσσαλία και ο μουσικός και πολιτιστικός πλούτος των περιοχών. Κατά τη διάρκεια του residency, η ομάδα ηχογράφησε, κινηματογράφησε και διερεύνησε το αγροτικό τοπίο της επαρχίας, τη θέση της γυναίκας, την εργατική συνθήκη και τον θεσμό του πανηγυριού.

Από ένα συνονθύλευμα παρασταστικών τεχνών, το "Ξηρόμερο" μεταμορφώθηκε σε μία εικαστική εγκατάσταση, ένα διαμεσικό συλλογικό έργο που για την ομάδα ήταν πρόκληση, παραδέχεται ο Θανάσης Δεληγιάννης. Ωστόσο δεν πρόκειται για ένα έργο που προσεγγίζει τη χαρά του πανηγυριού, τον νησιώτικο ελληνικό θεσμό ή τι σημαίνει αυτός για την Αθήνα, αλλά ένα πρότζεκτ που μιλάει για τον πολιτισμό της περιφέρειας, ο οποίος εξακολουθεί να είναι λειτουργικός μέχρι σήμερα και τον ενδιαφέρει να είναι μία λειτουργία για τον άνθρωπο να διασκεδάσει. Αν και οι καλλιτέχνες δεν κατάφεραν να έρθουν σε επαφή με την Κική Μαργαρώνη, που ενέπνευσε την έρευνά τους, γνώρισαν τους συνεργάτες της, έμαθαν τι πραγματικά σημαίνει ελληνική παράδοση, δοκίμασαν περιπατητικές εμπειρίες σε πρώην βιομηχανικούς χώρους για ένα πανηγύρι και μελέτησαν "τι σημαίνει όταν ένα πανήγυρι δεν λειτουργεί, όταν, ενώ πας για να διασκεδάσεις, σου θυμίζει μια απουσία, κάποιον που δεν είναι εκεί" λέει ο Θανάσης Δεληγιάννης.

Πρωταγωνιστής του "Ξηρόμερου" είναι ένα αγροτικό μηχάνημα άρδευσης που το ’70 και το ’80 επέτρεψε τη μονοκαλλιέργεια στη Θεσσαλία και, παρά την εξάντληση των υδάτινων χώρων που προκάλεσε, εξασφάλισε στους αγρότες χώρο για περισσότερη παραγωγή. "Το μετατρέψαμε σε ένα μουσικό όργανο που πλαισιώνεται από βίντεο, τα οποία συγχρονίζονται με τις κινήσεις και τους ρυθμούς του ποτιστικού μηχανήματος", εξηγεί ο Γιάννης Μιχαλόπουλος, ενώ ο Πάνος Γιαννικόπουλος αναφέρει ότι το μηχάνημα συντονίζει σε πραγματικό χρόνο τον ήχο, την κινούμενη εικόνα και το φωτιστικό περιβάλλον της εγκατάστασης. Ο χώρος συνάντησης της κοινότητας, η πλατεία, η δημόσια συνάθροιση, μεταφέρεται από τον εξωτερικό χώρο στο εσωτερικό περιβάλλον και, καθώς το σύστημα ποτίσματος κινείται, δημιουργεί έναν ρυθμό και προσκαλεί τους επισκέπτες να κινηθούν αντίστοιχα στον χώρο, με απώτερο σκοπό να δημιουργηθούν συσχετίσεις μεταξύ της πλαισιωμένης γεωγραφικής εμπειρίας με την παγκόσμια κατάσταση.

Ανάμεσα στα υδάτινα κανάλια της Βενετίας, το "Ξηρόμερο" είναι από μόνο του ένα οξύμωρο, θεωρεί ο επιμελητής του έργου, ενώ παράλληλα "κάνει αναφορά στο νερό ως πρίσμα, εστιάζοντας στην έλλειψη ή το περισσότερο από το κανονικό. Η εξάντληση πόρων συνδέεται με τη φυσική και οικονομική εξάντληση και το πανηγύρι γλιστράει μακριά από τις συμβάσεις εργασίας και παραγωγής, όπως και η τέχνη. Είναι ένας τρόπος να ξεφύγουμε από τη συμβατική σημειολογία. Το πανηγύρι, στην προκειμένη περίπτωση, αναπαράγει, μεν, τα προβλήματα αναπαράστασης της κοινότητας, παράγει όμως και χώρο για μετατοπίσεις".

Ο Κώστας Χαϊκάλης ανέφερε πώς το Margaroni Residency ήταν μια αφορμή για να εντάξει στην έρευνά του το πανηγύρι και, μαζί με τον Θανάση Δεληγιάννη, προσπάθησε να καταγράψει τα ξεχωριστά μέρη ενός πανηγυριού, πώς αυτά συνδέονται μεταξύ τους και με ποιον τρόπο αντιδρά ένας τέτοιος θεσμός με τη φύση και το περιβάλλον γύρω του. Η Έλια Καλογιάννη χαρακτήρισε ως στοίχημα τον τρόπο που όλα αυτά τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν σε ένα τόσο συγκεκριμένο πλαίσιο, καθώς η ομάδα προέρχεται από διαφορετικά υπόβαθρα. Η Καλογιάννη και ο Γιώργος Κυβερνήτης εστίασαν στη φωτογραφική και ντοκιμαντεριστική προσέγγιση του Margaroni Residency, καταγράφοντας "κάτι άυλο, ένα πανηγύρι, μία αίσθηση, και εστιάζοντας σε αυτό που συνέβαινε εκεί αλλά και όσα συμβαίνουν γύρω από αυτό". Η επεξεργασία και η συσχέτιση με όλο αυτό το υλικό που συγκεντρώθηκε, μαζί με την προσπάθεια μετάφρασής του στη χωρική συνθήκη της Μπιενάλε, ήταν μία τρομερά δύσκολη, πειραματική, αλλά συνάμα ευχάριστη διαδικασία για τον Φώτη Σαγώνα.

Ως μέλος της επιτροπής για την επιλογή της πρότασης που θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην Μπιενάλε 2024, η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, ανέφερε: "Παρότι η Μπιενάλε της Βενετίας είναι ο παλαιότερος και κατά πολλούς ίσως απαρχαιωμένος θεσμός των Μπιενάλε, εξακολουθεί να αποτελεί το σημαντικότερο εικαστικό διεθνές γεγονός ανά διετία. Δεν αποκαλούν τυχαία την Μπιενάλε "τους Ολυμπιακούς Αγώνες της τέχνης”, αν και δεν συμφωνώ απόλυτα με αυτή τη διατύπωση. Για τη χώρα μας είναι ιδιαίτερα σημαντική, μιας και δεν είναι πολλές οι ευκαιρίες για τους καλλιτέχνες μας να εκθέσουν στο σύνολο σχεδόν του διεθνούς χώρου των σύγχρονων εικαστικών, επομένως είναι μια κομβική συμμετοχή για το Υπουργείο Πολιτισμού και την Ελλάδα".

Η επιτροπή επιλογής, στην πλειοψηφία της, ξεχώρισε την πρόταση "Ξηρόμερο" για "τον συλλογικό, πειραματικό, ερευνητικό, διεπιστημονικό και πολυαισθητηριακό χαρακτήρα του έργου, καθώς και το κοινωνικό και ανθρωπολογικό του ενδιαφέρον". Ρόλο έπαιξαν επίσης το στοιχείο της εντοπιότητας, η ενασχόληση με τη σύγχρονη, αντιφατική φυσιογνωμία της χώρας και η επιτελεστική αλλά και πολιτισμική αντιμετώπιση του πανηγυριού με σύγχρονους όρους.

Από την πλευρά του, ο Υφυπουργός Πολιτισμού Χρίστος Δήμας δήλωσε ενθουσιασμένος για τη φετινή ελληνική συμμετοχή στη διεθνή έκθεση: "Κατάγομαι και εκλέγομαι στον νομό Κορινθίας, έναν κατεξοχήν αγροτικό νόμο, όπου διατηρούμε τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας. Το πανυγήρι είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, επομένως όταν έμαθα το περιέχομενο της ελληνικής συμμετοχής στην Μπιενάλε, δεν σας κρύβω πως ενθουσιάστηκα, όχι μόνο γιατί έχει το παραδοσιακό κομμάτι, αλλά επειδή συνδυάζεται επίσης πάρα πολύ όμορφα με την τεχνολογία. Ένας από τους βασικούς στόχους μου, όσο βρίσκομαι στο Υπουργείο Πολιτισμού, είναι να δούμε πώς θα ενώσουμε ακόμα περισσότερο τον πολιτισμό και την τέχνη με την τεχνολογία".

Η κεντρική έκθεση της Μπιενάλε έχει τίτλο "Ξένοι Παντού" (Stranieri Ovunque) και προέρχεται από μια σειρά νέον γλυπτών σε 50 περίπου γλώσσες από το ιταλοβρετανικό καλλιτεχνικό δίδυμο Claire Fontaine, εμπνευσμένο με τη σειρά του από μία ιταλική αντιρατσιστική κολεκτίβα. Ο επιμελητής της έκθεσης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο Σάο Πάολο Adriano Pedrosa, πρόσφατα δήλωσε ότι η θεματική ακολουθεί το σκεπτικό του "όπου κι αν βρίσκεσαι πάντα θα συναντάς ξένους και η Βενετία είναι ένα αρχετυπικό παράδειγμα: μία σχετικά μικρή πόλη, από 50.000 μόνιμους κατοίκους, μπορεί να καταλήξει καθημερινά με σχεδόν 165.000 τουρίστες".

Η υλοποίηση και έκθεση του έργου στην Μπιενάλε έγινε με κύριο χρηματοδότη το Υπουργείο Πολιτισμού και Εθνικό Επίτροπο το ΕΜΣΤ | Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Η 60η Μπιενάλε Βενετίας, όπου φέτος συμμετέχουν 331 συνολικά καλλιτέχνες, θα παρουσιαστεί σε δύο τμήματα: το "Nucleo Contemporaneo" (Contemporary Nucles), με έργα από κουίρ και ιθαγενείς καλλιτέχνες, καθώς και το "Nucleo Storico" (Historical  Nucleus), που κάνει αφιέρωμα σε μοντέρνα καλλιτεχνικά κινήματα που άνθισαν τον 20ο αιώνα στη Λατινική Αμερική, την Ασία, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.