Για την Έλια Καλογιάννη "κάποιες φορές, η εκδίκηση από τη μεριά της φύσης έρχεται ως λύτρωση"

Με αφορμή την πρόσφατη πρώτη ατομική της έκθεση με τίτλο KETAMINES στον χώρο τέχνης NEVERNEVERLAND στο Άμστερνταμ και την συμμετοχή της στην καλλιτεχνική ομάδα που θα εκπροσωπήσει σε λίγους μήνες την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας με τίτλο ‘ΞΗΡΟΜΕΡΟ/DRYLAND’, σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου, η καλλιτέχνης Έλια Καλογιάννη μιλά για τις πολύπλοκες, συχνά εξουσιαστικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και ζώων, για την συναισθηματικά και πολιτικά σύνθετη διαδικασία καταγραφής της πραγματικότητας όντων, συμβολικά ή κυριολεκτικά, άλογων, καταπιεσμένων, φυλακισμένων και τους τρόπους με τους οποίους οικειοποίειται ενστικτώδεις αντιδράσεις και εμμονές της, φέροντάς τα ως μέσα για να διερευνήσει διαφορετικούς τρόπους συνύπαρξης ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο.

Ι.Γ.: Το Σάββατο είναι το finissage της πρώτης ατομικής σου έκθεσης με τίτλο KETAMINES. Θέλεις να μας πεις περισσότερα για το πώς προέκυψε αυτός ο τίτλος και η επιλογή των έργων;

"Εστιάζοντας στην παρατήρηση ζώων σε στρεσογόνες συνθήκες, σε άλογα ιππόδρομου και οικόσιτα ζώα κατά τη διάρκεια μεταφοράς τους, αποφάσισα να δώσω αυτό τον τίτλο ως μια διέξοδο, ένα γιατρικό στο φόβο και την αδρεναλίνη που βιώνουν εκείνη τη στιγμή αλλά και μετέπειτα στον ίδιο τους το θάνατο".

Ε.Κ.: Ο τίτλος KETAMINES προέρχεται από την κεταμίνη, φάρμακο ταχείας δράσης το οποίο χρησιμοποιείται ως γενικό αναισθητικό και καταπραϋντικό. Χρησιμοποιείται κυρίως σε άλογα προκειμένου να τους παρέχει ανακούφιση από τον πόνο. Η κεταμίνη, αναλόγως της δοσολογίας της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ψυχιατρικό αντικαταθλιπτικό, θεραπευτικό ή ως ψυχεδελικό ναρκωτικό, είτε στα ζώα είτε στον άνθρωπο. Εστιάζοντας λοιπόν στην παρατήρηση ζώων σε στρεσογόνες συνθήκες, σε άλογα ιππόδρομου και οικόσιτα ζώα κατά τη διάρκεια μεταφοράς τους, αποφάσισα να δώσω αυτό τον τίτλο ως μια διέξοδο, ένα γιατρικό στο φόβο και την αδρεναλίνη που βιώνουν εκείνη τη στιγμή αλλά και μετέπειτα στον ίδιο τους το θάνατο. Τα κύρια έργα που παρουσιάζονται στο χώρο είναι δύο video works, το ‘A set distance for competition’ και το ‘A journey into oblivion’. Πλαισιώνονται από μια επιλογή φωτογραφιών από τη σειρά ‘The last passage of time’ η οποία απεικονίζει νεκρά σώματα αλόγων σε διαφορετικά στάδια αποσύνθεσης, άλλοτε από ασφυχτικά κοντινή απόσταση, σαν να είμαστε μέσα ή πάνω στο εναπομείναν σώμα και άλλοτε παίρνοντας μεγαλύτερη απόσταση, σαν το σώμα αυτό να είναι μέρος του τοπίου. Και παρότι τα έργα έχουν πολύ διαφορετικό ρυθμό μεταξύ τους, έχουν ως κοινό άξονα τους συσχετισμούς μεταξύ ανθρώπινου και ζωικού-φυσικού (nature culture), ενώνονται από την παρατήρηση και την καταγραφή της ανατομίας, της κινησιολογίας, των υφών, των ήχων, της λεπτομέρειας. 

Βιώνοντας την εκμετάλλευση των αλόγων

Ι.Γ.: Τα δύο κεντρικά φιλμικά έργα της έκθεσης, έχουν μία προφανή κοινή αφετηρία όσον αφορά την αναπαράσταση του ζώου, από το "εξημερωμένο", φυλακισμένο άλογο των ιπποδρομιών μέχρι τα εγκλωβισμένα μέσα σε ένα πλοίο οικόσιτα ζώα. Ωστόσο, χρησιμοποιούν πολύ διαφορετικές ταχύτητες στην καταγραφή των πραγματικοτήτων τους. Το ‘A set distance for competition’ φέρει το αρχειακό υλικό ως βασικό δομικό του στοιχείο, και κρατάει μια απόσταση από υποκείμενο καταγραφής του ενώ το ‘A journey into oblivion’ αποτελεί μία σχεδόν ημερολογιακή ματιά στην αντίστοιχη καταγραφή. Θες να μας πεις λίγα λόγια για αυτές τις επιλογές;

"Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο διάλογος αρχειακού και νέου υλικού ως προς την έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της επιλογής απεικόνισης στο χρονικό πλαίσιο του κάθε αρχείου".

Ε.Κ.: Συγκεκριμένα το άλογο, εκτός από μέσο μεταφοράς για τον άνθρωπο, χρησιμοποιείται ως μέσο επίδειξης δύναμης και πλούτου. To αρχειακό υλικό που χρησιμοποιείται στο ‘A set distance for competition’ έρχεται να συμπληρώσει και να υπογραμμίσει αυτή τη χρόνια ιστορία εκμετάλλευσης του αλόγου τόσο ηθικά όσο και κοινωνικοπολιτικά, η οποία βρίσκεται με κάποιο τρόπο χαραγμένη στο σώμα του ίδιου ζώου. Το υλικό που έχει χρησιμοποιηθεί απεικονίζει εξημερωμένα άλογα και άλογα ιππόδρομου από τη δεκαετία του ‘20 έως σήμερα, σε συνδυασμό με τη χρήση δικού μου υλικού από άλογα φυλασσόμενα σε στάβλους πριν και μετά τους αγώνες. Το ίδιο το σώμα και οι κινήσεις του φέρουν τη μνήμη του παρελθόντος. Η επιλογή της αναδρομής στο παρελθόν φέρει εξ ορισμού μία απόσταση ως προς το αντικείμενο παρατήρησης. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο διάλογος αρχειακού και νέου υλικού ως προς την έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της επιλογής απεικόνισης στο χρονικό πλαίσιο του κάθε αρχείου. Κατά τη διάρκεια της ταινίας, το σώμα του αλόγου χαλιναγωγείται από το ίδιο το μοντάζ, χάνει τον έλεγχο και μετατρέπεται σε μηχάνημα. 

Στην περίπτωση του ‘A journey into oblivion’, πέρασα 12 ώρες σε ένα καράβι μαζί με αυτά τα ζώα τα οποία ήταν σε καταστολή λόγω του φόβου τους. Βίωσα και προσπάθησα να συναισθανθώ τη συνθήκη αυτή μαζί τους, άρα πήγα και τον φακό μου εκ των πραγμάτων πιο κοντά τους. Είμασταν με κάποιο τρόπο συνεπιβάτες σε αυτό το τελευταίο τους ταξίδι στη γη. Η αναμονή φαινόταν ατελείωτη, γι’αυτό και αποφάσισα να ακολουθήσω ένα αργό μοτίβο στο μοντάζ που να φέρνει το θεατή κοντά στην πραγματική συνθήκη. Στα ζώα που λόγω του φόβου τους, και ενώ δεν ήταν σε κλουβιά, καταλάμβαναν το λιγότερο δυνατό χώρο, γίνονταν σιγά σιγά μία μάζα.  

Βία, εξουσία και αγάπη

Ι.Γ.: Στην φιλμική δουλειά σου, υπάρχει κάτι το ενστικτώδες, το οποίο φορές έρχεται με την βίαιη ή καταπιεστική του μορφή, συνειδητά ή ασυνείδητα, και άλλες με μια πιο τρυφερή ποιότητα, ως θέση αγάπης. Πώς συνυπάρχουν τα δύο αυτά σχήματα στις δικές σου αφηγήσεις;

Ε.Κ.: Οι περισσότερες δουλειές μου εμπεριέχουν στοιχεία του ντοκιμαντέρ παρατήρησης. Έχοντας ως άνθρωπος την ανάγκη να κοιτάξω από κοντά, να παρατηρήσω τι συμβαίνει και πώς, τα έργα μου λειτουργούν ασυνείδητα ίσως αντίστοιχα, στις καταγραφές της πραγματικότητας. Και ανάλογα με τη θεματικής τους, καθορίζεται και η απόσταση που παίρνω από το αντικείμενο. Τρέφω μια αγάπη προς το τυχαίο και αναπάντεχο και η κάμερα είναι συνήθως εκείνη που εμφανίζεται στο να δώσει μορφή σε αυτή μου την περιέργεια. Τρέφω επίσης μια μεγάλη αγάπη για τη βιολογία και την ανατομία την οποία ανέπτυξα από πολύ νωρίς. Λόγω αυτού του προσωπικού ενδιαφέροντος, εστιάζω πολλές φορές ενστικτωδώς στη λεπτομερή απεικόνιση του σώματος και των ορίων που μπορεί να φτάσει, της σχέσης του με το χώρο, ή τον έλεγχο αυτού, ή ακόμα και του θανάτου του. Απλές ερωτήσεις όπως το ‘πώς μοιάζει το εσωτερικό του εγκεφάλου’ ή ‘γιατί οι γάτες έχουν ουρά’ με προβλημάτιζαν από τότε που ήμουν παιδί και η αφετηρία αυτών εμφανίζεται άλλες φορές με πιο βίαιο τρόπο και άλλες με πιο στοργικό και παιχνιδιάρικο στην ίδια μου τη δουλειά. Για παράδειγμα, στο ‘A set distance for competition’ εκτός της εκτεταμένης αρχειακής έρευνας πάνω στις ιπποδρομίες ,των οποίων τα υλικά παρατηρούν το άλογο από απόσταση, το video work εστιάζει στη μυϊκή μάζα του αλόγου και του περιορισμού του ζώου σε δυσανάλογα κελιά ως προς το μέγεθός του.

Ι.Γ.: Τόσο στα δύο τελευταία σου films, όσο και σε προηγούμενα, ή σε δουλείες και αρχεία σου φωτογραφικά, έρχεται στο προσκήνιο ή έννοια του ελέγχου, της εξουσίας, ορατής (όπως στις σχέσεις ανθρώπινων και μη ανθρώπινων όντων), όσο και αόρατης (όπως υπάρχει σε σύγχρονα πλαίσια συναισθηματικά, εργασιακά, κοινωνικά, πολιτικά). Και μαζί της φέρει και τις αντιδράσεις της, από την θλίψη και τη ματαιότητα, μέχρι το θυμό, ή την επιθυμία για εκδίκηση.

Ε.Κ.: Έχοντας ως αφετηρία την αρχετυπική σχέση ζώου-ανθρώπου, μια σχέση σύνθετης δυναμικής μέσα στο χρόνο ή το εκάστοτε κοινωνικοπολιτικό ή πολιτισμικό πλαίσιο, με ενδιαφέρει η επανεξέταση διαφορετικών προτύπων ή συμβάσεων, και μαζί τους το τι θεωρείται ηθικό. Μέσα από την δουλειά μου, προσπαθώ να θίγω ερωτήματα σύγχρονα, όπως η υπερκατανάλωση κρέατος, η κακοποίηση ζώων, οι δομές εξουσίας, ο κοινωνικός κανιβαλισμός, ο εργασιακός ανταγωνισμός. Για να μιλήσω με βάση τα δύο τελευταία video works, πέραν της εκμετάλλευσης των ζώων, ο άνθρωπος ως κτητικό και επεκτατικό ον, έχει την τάση να έχει προσδοκίες αγάπης, ψυχαγωγίας, φιλίας, υποταγής του ζώου σε αυτόν. Διαβάζει τη συμπεριφορά του μη ανθρώπινου όντος, με βάση το δικό του κώδικα επικοινωνίας, ο οποίος καταλήγει πολλές φορές σε κάποια μορφή καταπίεσης προς το ζώο, και πολλές φορές η καταπίεση αυτή γυρίζει και προς τον άνθρωπο. Χωρίς να επιζητώ μια διδακτική αφήγηση, σχολιάζω τον σπισισμό και την αποτυχία, στις περισσότερες περιστάσεις, μιας αρμονικής συνύπαρξης μεταξύ ανθρώπων και φύσης, μιας δημοκρατικά δυναμικής συμβίωσής τους. Κάποιες φορές υπερισχύει η ματαιότητα στη δουλειά και άλλες φορές η εκδίκηση από τη μεριά της φύσης έρχεται ως λύτρωση.  

Ι.Γ.: Σε κάποια από τις κουβέντες μας, αναφερθήκαμε σχηματικά στην εμμονικότητα με την οποία τόσο η καταγραφή σου αυτή καθ’αυτή, όσο και το μοντάζ, το coloring ή το sound design προσεγγίζει το υποκείμενο. Με την έννοια ότι προσπαθείς το τελικό αποτέλεσμα να βρίσκεται όσο πιο κοντά γίνεται στην πραγματικότητα του απεικονιζόμενου, να ακολουθεί τους χρόνους του, τα συναισθήματά του, τις επιθυμίες του. Και αυτό αφορά όχι μόνο την ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση των δύο τελευταίων films, αλλά και την fictional δουλειά σου, και αντίστοιχα των χαρακτήρων της.

Ε.Κ.: Οι δουλείες μου πολλές φορές χαρακτηρίζονται από μία κυκλικότητα, μία επαναληψιμότητα που δημιουργεί μοτίβα στη φόρμα, είτε αυτό αφορά το οπτικό, είτε το ηχητικό αποτέλεσμα. Επιστρέφω στο ίδιο σημείο ξανά και ξανά, επανεξετάζω το χώρο, το χρόνο, το αντικείμενο μέσω της κινηματογραφικής γλώσσας, δημιουργώ προσωπικό αρχείο. Με ενδιαφέρει να μπω στη συνθήκη του απεικονιζόμενου, να δω την αλήθεια που βιώνει εκείνη τη στιγμή, να την καταγράψω, αλλά και ίσως να τη διαστρεβλώσω, τοποθετώντας την κάπου ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία. Στις νέες αυτές δουλειές που παρουσιάζονται στην έκθεση, υιοθετώ μια μη ανθρωποκεντρική λογική με την έννοια ότι το βασικό υποκείμενο δεν είναι ο άνθρωπος, είναι μόνο παρατηρητής σε μια συνθήκη. Παρά την εκτενή έρευνα στα χαρακτηριστικά των ζώων, τον τρόπο επικοινωνίας τους, τον τρόπο απεικόνισής τους ιστορικά, παίρνω ως δεδομένο ότι πάντα θα απεικονίζω τα μη ανθρώπινα όντα από μία ανθρώπινη ματιά. Άλλοτε τα πλησιάζω και κοιτάω την ανατομία τους, τις φλέβες τους, ακούω την ανάσα τους, άλλοτε τα μετατρέπω σε ολόκληρα τοπία, άλλοτε τα αφήνω να ζήσουν στο παρελθόν τα κοιτάζω μέσα από ένα ιστορικό πρίσμα, σαν σχεδόν μια ψευδαίσθηση. Θα ήθελα επίσης να αναφερθώ στους βασικούς μου συνεργάτες, το Γιώργο Κυβερνήτη (ντοκιμαντερίστας παρατήρησης και φωτογράφος) καθώς και στη Δανάη Μπελοσίνωφ (συνθέτρια και sound designer) που προσθέτων στη δουλειά τη δική τους ματιά με την ίδια λογική. 

Ι.Γ.: Πέραν της ατομικής σου έκθεσης, τι άλλα πλάνα, σχέδια ή επιθυμίες έχεις για το μέλλον; 

Ε.Κ.: Είναι μια αρκετά δημιουργική περίοδος για μένα μιας και εκτός της πρώτης μου ατομικής έκθεσης, ανήκω στην καλλιτεχνική ομάδα που θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας με το έργο ‘ΞΗΡΟΜΕΡΟ/DRYLAND’ μαζί με τον Θανάση Δεληγιάννη, τον Γιάννη Μιχαλόπουλο, τον Γιώργο Κυβερνήτη, τον Κώστα Χαïκάλη και τον Φώτη Σαγώνα σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου και έχοντας ως καλλιτεχνικούς συνεργάτες του project τη Φωτεινή Παπαχριστοπούλου και το Studio Precarity (Βασιλική-Μαρία Πλαβού και Μάριος Σταμάτης). Σκοπεύω επίσης σύντομα να γυρίσω τη νέα μου μικρού μήκους με τίτλο MAMMALIA καθώς και πρόκειται να λάβω μέρος στην ομαδική έκθεση ‘Visibility Horizon’ σε επιμέλεια της Ana Frangovska στο Κόσοβο. Παρότι ζούμε σε έναν κόσμο αβέβαιο που ηθικά και κοινωνικοπολιτικά βρίσκεται σε κρίση, που βασικές αξίες όπως η ελευθερία καταρρέει, υπάρχουν διάφορα προσωπικά πλάνα, σχέδια και επιθυμίες που με κάνουν να συνεχίζω, όπως το να ταξιδεύω, να θέλω να δημιουργώ και να θέλω να κάνω κι άλλες σπουδές.