"Αισθάνομαι σεβασμό και τρυφερότητα απέναντι στην ανώνυμη χειρωνάκτισσα. Νιώθω ότι κάπου συναντιόμαστε, όχι στα πλαίσια ενός εθνικού αφηγήματος, όσο στο ότι φτιάχνουμε πράγματα, με αυτά που έχουμε." μας λέει η Μυρτώ Ξανθοπούλου, μια από τις σημαντικές σύγχρονες εικαστικούς που έχουν διαμορφώσει μες στα χρόνια μια ξεχωριστή γλώσσα που συνομιλεί επί της ουσίας με την ιστορία τόσο της εγχώριας όσο και της διεθνούς γλυπτικής πρωτοπορίας αλλά με την ολοένα και πιο σημαντική θέση του λόγου στη σύγχρονη εικαστική παραγωγή.
Αθόρυβες κραυγές, τα έργα της προκύπτουν από ευτελή υλικά αλλά απαιτούν κοπιώδη χειρωναξία και η πρόσκληση του Οργανισμόύ Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) να παρουσιάσει μια ατομική έκθεση στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης "Αγγελική Χατζημιχάλη", στο πλαίσιο του Culture is Athens/Πολιτισμός είναι η Αθήνα, από τις 26 Οκτωβρίου έως τις 27 Νοεμβρίου 2022, φαντάζει απολύτως ταιριαστή, ίσως υπερβολικά ταιριαστή, αν και η ίδια αντιμετωπίζει την αναμέτρηση "με άγνοια κινδύνου”, όπως μας λέει, και οι "λύσεις ανάγκης” στις οποίες καταφεύγει λειτουργούν και αυτόνομα από τα εκθέματα και την ατμόσφαιρα που τα περιβάλλει.
Η έκθεση με τίτλο ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ (δεν έχω στυλό) η πέμπτη ατομική της, που σχεδιάστηκε ειδικά για το μουσείο, περιλαμβάνει μια σειρά γλυπτά και ένα βίντεο, τα οποία απλώνονται σε τρεις συνεχόμενες αίθουσες. Στην κεντρική αίθουσα, πάνω από το περίτεχνο τζάκι, δεσπόζει η μουσειακού, θα έλεγε κανείς, μεγέθους σύνθεση με ριζόχαρτα ζωγραφισμένα με μπλε στυλό και τη φράση "Η βρύση στάζει" να αναγράφεται με μεγάλα γράμματα στην επιφάνειά τους, ενώ τα υπόλοιπα γλυπτά της έκθεσης περιλαμβάνουν φράσεις όπως "Κουράστηκα", "Δε με νοιάζει" και "Είμαστε όλοι χάλια".
Χαρτιά συσκευασίας βουτηγμένα σε κόλλα και λαδομπογιά, γύψινες βάσεις που εκφράζουν το δίπολο ελαφρύ/βαρύ, ένα μικρό περίπτερο με πλαστικό στέγαστρο, θραύσματα λέξεων και αποσπάσματα, μακετόξυλα, μακετόχαρτα, καλάμια-αντηρίδες, χαρτιά με ίχνη από τα χέρια της καλλιτέχνιδας, λέξεις γραμμένες με βερνίκι νυχιών, χαρτοκοπτική με σπρέι σε χαρτί, μια κατασκευή από τσιγαρόχαρτο που μοιάζει με διαστημόπλοιο το οποίο προσγειώθηκε στην τραπεζαρία. Πολλά από τα αντικείμενα που ενσωματώνονται σε αυτά τα γλυπτά εμφανίζονται σε πρώιμη μορφή στα βίντεο που τραβάει με το κινητό της και ανεβάζει ως Instagram Stories, μια σύνθεση των οποίων επιχειρείται στο δεκάλεπτο βίντεο "100 καρατιές" (2021-22), που εκτίθεται κι αυτό ως μέρος μιας κατασκευής.
"H δουλειά μου έχει μια τάση να κλωτσάει την πρόσληψή της ως φόρμα, και αυτό είναι κάτι που το επιδιώκω"
Πως αντιμετώπισες το στοίχημα της αναμέτρησης με έναν χώρο σαν το Μουσείο Τέχνης και Παράδοσης Αγγελική Χατζημιχάλη όταν ο επιμελητής Χριστόφορος Μαρίνος σε κάλεσε να εκθέσεις εκεί;
Ήταν όντως ένα στοίχημα να μπορέσω να ξεδιπλώσω πτυχές τις δουλειάς μου σε έναν χώρο τόσο φορτισμένο και χαρακτηριστικό μορφολογικά και ιστορικά. Από την αρχή αποφάσισα να το κάνω αυτό στους κεντρικούς χώρους του σπιτιού, και όχι στις πάνω αίθουσες που ήταν άδειες από εκθέματα. Ηταν η μόνη εκδοχή που είχε νόημα καλλιτεχνικά για μένα. Άλλωστε έχει ξανασυμβεί η επίλυση τέτοιων "προβλημάτων" να γίνεται το ίδιο το έργο, να είναι η συνθήκη και η δυσκολία αυτή που προχωράει τη δουλειά. Τα έργα της καταιγίδας δημιουργήθηκαν για αυτόν τον χώρο. Κάτι σαν "λύσεις ανάγκης", όπου ανάγκη είναι πάντα αυτή η κατεπείγουσα του να επικοινωνήσω, να υπάρξω μέσα από τα έργα. Η προσπάθεια ήταν να μπορέσει η δουλειά μου να σταθεί με μια σχετική αυτονομία στον χώρο του Μουσείου, χωρίς να εξαφανιστεί, χωρίς να εξαφανίσει, και να αφήσει χώρο για διάλογο. Ευχαριστώ τον Χριστόφορο Μαρίνο για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε.
Διαβάστε Επίσης
Υπάρχει ο κίνδυνος να ειδωθεί η δουλειά σου με μια έμφαση στα φορμαλιστικά της στοιχεία μέσα ένα τέτοιο πλαίσιο;
Ο κίνδυνος αυτός ισχύει σε κάποιο βαθμό. Αν και η δουλειά μου έχει μια τάση να κλωτσάει την πρόσληψή της ως φόρμα, και αυτό είναι κάτι που το επιδιώκω. Καμιά φορά είναι το κείμενο αυτό που το κάνει, επίσης η κυριολεκτικότητα, η ευτέλεια και η φθαρτότητα των υλικών. Τέλος, το ότι μετά βίας στέκονται, το ότι κινδυνεύουν να πέσουν με το παραμικρό. Ισως να μην το χαρακτήριζα κίνδυνο, όσο μια πιθανότητα. Με την έννοια ότι, η διάθεσή μου είναι γενναιόδωρη, και χαρακτηρίζεται από μια άγνοια κινδύνου, που δεν είναι αδιαφορία αλλά ο τρόπος να τολμήσω κάτι που είναι από αυθαίρετο έως ακατόρθωτο.
Η Αγγελική Χατζημιχάλη, η γενιά του '30, τα διακυβεύματα της εποχής αλλά και η κριτική που έχει δεχθεί σε απασχόλησαν καθόλου;
Με απασχόλησαν στο βαθμό που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ατμόσφαιρας του μουσείου και εγώ φιλοξενούμενη. Σίγουρα έχοντας μεγαλώσει σε αυτή τη χώρα έχω γαλουχηθεί αλλά και καταπιεστεί από διακυβεύματα που καλλιεργήθηκαν εν πολλοίς σε σπίτια όπως αυτό της Αγγελικής Χατζημιχάλη. Σαν άνθρωπος και σαν καλλιτέχνης έχω μια αμφιθυμία σε σχέση με αυτά, και ίσως αυτό να διαφαίνεται στα έργα. Δεν με απασχόλησαν ωστόσο σε ερευνητικό επίπεδο, ή με τρόπο συστηματικό, άλλωστε δεν προσεγγίζω έτσι μια έκθεση. Το λέω γιατί υπάρχουν συνάδελφοί μου που το κάνουν, και το κάνουν καταπληκτικά, που δουλεύουν με την έρευνα.
"Αισθάνομαι σεβασμό και τρυφερότητα απέναντι στην ανώνυμη χειρωνάκτισσα"
Πως η λαϊκή τέχνη συναντά τη δική σου φτωχή τέχνη;
Αισθάνομαι σεβασμό και τρυφερότητα απέναντι στην ανώνυμη χειρωνάκτισσα. Νιώθω ότι κάπου συναντιόμαστε, όχι στα πλαίσια ενός εθνικού αφηγήματος, όσο στο ότι φτιάχνουμε πράγματα, με αυτά που έχουμε. Υπάρχει μια σωματική και πνευματική σύνδεση με την ύλη, που αν και οι συνθήκες παραγωγής είναι διαφορετικές, εκεί κάπου συναντιόμαστε. Νομίζω ότι το μεγάλο έργο της έκθεσης είναι και ένας φόρος τιμής σε αυτήν, μεταξύ άλλων. Μου πήρε μήνες και με έφτασε στα όρια της αντοχής μου, αλλά συμβολικά ήταν σαν έτσι να κάλυψα κάπως την απόσταση αυτή που μας χωρίζει.
Τα έργα σου παρότι απαιτούν έντονη χειροτεχνία ξεκινούν και τελειώνουν από το κείμενο. Πως δουλεύεις;
Δουλεύω με βάση το κείμενο, τις λέξεις, και την ύλη. Ας πούμε ότι όλη μου η πρακτική συνιστά μια γλώσσα, που την φτιάχνω και ταυτόχρονα την μαθαίνω, μία προσπάθεια να αρθρωθεί κάτι, και να νοηματοδοτηθεί. Η γλώσσα αυτή έχει λεκτικό κομμάτι, αλλά και μη λεκτικό, το υλικό, χειρονομίες, παύσεις. Όπως μια γλώσσα, έχει αντιφάσεις, είναι εύπλαστη και ανεπαρκής, και μεταξύ σημαίνοντος και σημαινόμενου χορεύουν έτη φωτός, που ούτε αυτό ξέρω ακριβώς τι σημαίνει. Είμαι και δίγλωσση (η μητρική μου γλώσσα είναι τα φινλανδικά), οπότε αυτό που λείπει από τη γλώσσα και χάνεται στη μετάφραση είναι κομμάτι της ταυτότητάς μου. Δουλεύω με όλα αυτά μαζί, δεν ξέρω πώς ακριβώς να το εξηγήσω, δουλεύω όμως πολύ. Η πρακτική μου και η ζωή μου είναι αλληλένδετες. Ας πούμε ότι όλα τα έργα είναι σημειώσεις, λεκτικές ή μη, που κάτι πάνε να πουν για την αγάπη, την απώλεια, το τραύμα, την ταλαιπώρια.
Το "βίντεο 100 καρατιές" φέρνει στην επιφάνεια κατά τη γνώμη μου τον επιτελεστικό χαρακτήρα της δουλειάς σου και μοιάζει να συνοψίζει διαφορετικές πτυχές της πρακτικής σου, χωρίς να τις περιγράφει. Το βλέπω σαν ένα "προχώρημα". Πως προέκυψε;
Είχα ασχοληθεί και παλιότερα με βίντεο, μικρής διάρκειας και χαμηλής ανάλυσης ακίνητα πλάνα, αυτό πριν τα smartphone και τα social. Σε ένα σεμινάριο πρόπερσι για τα social media στο πλαίσιο του artworks, και εν μέσω σκληρής καραντίνας, προέκυψε αυτό το υβρίδιο, που είναι κάτι μεταξύ βιντεοτέχνης, ποίησης και social media project. Μου έδωσε τεράστια χαρά και απελευθέρωση αυτή η δουλειά, σαν να μπήκαν κάποια πράγματα στη θέση τους, να βρήκαν τρόπο να υπάρξουν. Τόλμησα να χρησιμοποιήσω τη φωνή μου, το σώμα μου, εικόνες μέσα και έξω από το εργαστήριο, τα βίντεο αυτά είναι πάρα πολύ κοντά στο πώς σκέφτομαι και δημιουργώ. Έτσι είναι ένα προχώρημα, αλλά και μια πολύ φυσική εξέλιξη.
"Το επάγγελμά μου είναι σχεδόν αβίωτο, και τείνει να γίνει ένα προϊόν που παράγεται και καταναλώνεται σε έναν κύκλο προνομίου"
Όπως αναφέρει ο Μαρίνος στο κείμενο του ήδη από την πτυχιακή σου το "να κατοικήσεις τον χώρο προσωρινά με τις λέξεις και τη σκέψη σου", η έμφαση στη μικρή χειρονομία ήταν σαφή. Αναρωτιέμαι ποιες είναι οι αναφορές σου και αν νιώθεις μέρος μιας τοπικής ή και μη ιστορίας της γλυπτικής/τέχνης;
Ναι, νιώθω μέρος μιας τοπικής καλλιτεχνικής σκηνής, χωρίς να είμαστε επίσημα ομάδα ή κίνημα. Πρόκειται κυρίως για καλλιτέχνες, που ζουν και δουλεύουν εδώ, και έτσι έχω μια φυσική και σε βάθος χρόνου επαφή με τη δουλειά τους. Από κει και πέρα οι αναφορές μου ήταν και είναι ποικίλες και από πολλά πεδία, τη μουσική, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο. Είναι πράγματα που δεν τα συνδέει το μέσον, αλλά ένα συγκινησιακό φορτίο.
Ο ρόλος που παίζει η γειτονιά σου, η πόλη, το στούντιό σου, η οικειότητα και η οικιακότητά της μοιάζουν μιλούν και για τις συνθήκες παραγωγής, το φύλο, την τάξη, την οικονομία. Τα σκέφτεσαι αυτά (και με ποιόν τρόπο);
Ασφαλώς και τα σκέφτομαι, και να ήθελα να μην τα σκέφτομαι, τα βιώνω. Και στο βαθμό που τα βιώνω περνούν στη δουλειά μου. Γύρω μου η βία στρέφεται προς οτιδήποτε είναι ανυπεράσπιστο, ευάλωτο, σε οτιδήποτε δεν ταξινομείται ή δεν εμπίπτει σε όρους σκληρού καπιταλισμού. Είναι συστημική, και δεν είναι ίδια από όπου και αν προέρχεται, και δεν προέρχεται από όπου. Η συνθήκη μέσα στην οποία καλούμαι να δουλέψω και να ζήσω είναι αυτή. Η καθημερινότητα με πληγώνει, η αδικία με καταρρακώνει. Το επάγγελμά μου είναι σχεδόν αβίωτο, και τείνει να γίνει ένα προϊόν που παράγεται και καταναλώνεται σε έναν κύκλο προνομίου. Δεν κάνω πολιτική τέχνη, τουλάχιστον ηθελημένα. Αλλά όπως ξέρουμε το προσωπικό καμιά φορά είναι βαθιά πολιτικό.
Διαβάστε Επίσης
Η έκθεση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Outset Contemporary Art Fund (Greece) και τη συνεργασία του Εργαστηρίου Φιλοσοφίας και Φωτογραφίας.
