Χρυσάνθη Κουμιανάκη: "Η πόλη είναι ένα υπάρχον έργο πάνω στο οποίο γράφουν άλλοι"

Το Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη παρουσιάζει στις 29/9 την 5η του διοργάνωση στο πλαίσιο του προγράμματος THF Raw, που υλοποιείται από τη Μαρίνα Μήλιου-Θεοχαράκη, και μας παροτρύνει να δούμε το μουσείο από μία άλλη οπτική εστιάζοντας στον περιβάλλοντα χώρο. Το αθηναϊκό κέντρο και συγκεκριμένα η πλατεία Συντάγματος και όσα την περιβάλλουν, έδωσε έναυσμα στην καλλιτέχνιδα Χρυσάνθη Κουμιανάκη να διερευνήσει τους κώδικες επικοινωνίας που προκύπτουν στο συγκεκριμένο χωροταξικό πλαίσιο.

Δεν ήταν η ιστορία του ίδιου του κτιρίου που ώθησε την Κουμιανάκη στη δημιουργία του πρότζεκτ "RSVP", αλλά η τοποθεσία του δίπλα στο Σύνταγμα, περιτριγυρισμένο από πρεσβείες, απέναντι από το Προεδρικό Μέγαρο και τους τσολιάδες που λειτουργούν ως τουριστική ατραξιόν. Η ενασχόληση με τον δημόσιο χώρο δεν είναι άλλωστε κάτι το καινούργιο για την καλλιτέχνιδα, καθώς τείνει να αντλεί έμπνευση από το περιβάλλον στο οποίο εκτίθεται το εκάστοτε έργο της.

"Το Σύνταγμα πρόκειται για ένα πολύ κεντρικό κομμάτι της πόλης, τρομερά ενεργό και με έντονους συμβολισμούς, στοιχεία που προσπάθησα να εντάξω σε ένα νέο λεξιλόγιο αποκλειστικά για το ''RSVP''"

Αυτό το νέο λεξιλόγιο που αναπτύσσεται μέσω της περιηγητικής εμπειρίας μέσα και έξω από τους χώρους του κτιρίου, αφορά κυρίως τις πράξεις που συμβαίνουν καθημερινά, "σχεδόν τελετουργικά" όπως μας εξηγεί η Κουμιανάκη. "Οι άνθρωποι που περπατάνε πηγαίνοντας στις δουλειές τους ή όσοι περιμένουν στη στάση λεωφορείου για να μετακινηθούν, ο τροχονόμος που καθοδηγεί τη ροή των αυτοκινήτων ή ο τσολιάς που επίσης περπατάει φορώντας μια στολή και επιτελώντας έναν ρόλο, οι συμβολισμοί στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη και τα κιόσκια όπου στέκονται οι εύζωνες, διάφορα στοιχεία που σηματοδοτούν την κίνησή μας στο πεζοδρόμιο. Όλα αυτά τα απομόνωσα από το περιεχόμενό τους, αυτό δηλαδή του δημοσίου χώρου, και έστησα ένα σκηνικό που εξελίσσεται στην ταράτσα και τα μπαλκόνια των ορόφων στο Θεοχαράκη, βάσει μιας κοινής ιδέας που είχα με την επιμελήτρια Δανάη Γιαννόγλου". 

Το έργο συμβαίνει επιλεκτικά κάποιες φορές μέσα στη μέρα και επιτελείται από μια ομάδα εργαζομένων του ιδρύματος, αν και η Κουμιανάκη μας ενημερώνει ότι ένα μέρος επιτελείται και από τους θεατές. "Δεν είναι ακριβώς διαδραστικό το έργο, αλλά κάτι ενδιάμεσο. Ουσιαστικά τα πρότζεκτ μου καλούν κάποιον περαστικό ή επισκέπτη να πάρει θέση απέναντι στο έργο αλλά ταυτόχρονα είναι ανοιχτό για τον καθένα, δεν χρειάζεται δηλαδή να παρέμβει ο θεατής προκειμένου να λειτουργήσει η εγκατάσταση".

Στοιχείο που επίσης επαναλαμβάνει στη δουλειά της, είναι η συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες για την επιτέλεση του έργου, όπως ηθοποιούς, μουσικούς ή περφόρμερ. Η επιλογή να χρησιμοποιήσει αυτή τη φορά το προσωπικό του Ιδρύματος Θεοχαράκη οφείλεται στο ενδιαφέρον της ίδιας για τα άτομα που εργάζονται στον πολιτιστικό τομέα. Για παράδειγμα, η Μαρίνα Μήλιου-Θεοχαράκη και η συνεργάτιδά της Νεφέλη Σιαφάκα αναλαμβάνουν την υποδοχή και ξενάγηση των επισκεπτών στο κάθε πρότζεκτ του Θεοχαράκη, μια πράξη που από μόνη της παραπέμπει σε περφόρμανς. Σκοπός της Κουμιανάκη είναι η δημιουργία συστημάτων επικοινωνίας ανάμεσα σε εκείνη και τα άτομα με τα οποία δουλεύουν μαζί το έργο. Είναι για εκείνη μια "παρτιτούρα", όπως την αποκαλεί, που αντλεί στοιχεία από την πραγματικότητα (στη συγκεκριμένη περίπτωση το περιβάλλον του Συντάγματος) και καταλήγει να είναι ο πυρήνας επικοινωνίας της περφόρμερ με τους υπόλοιπους συντελεστές του έργου.

Μια προσωπική αντίληψη του περιβάλλοντος

Τι μπορεί όμως να εννοούμε όταν αναφερόμαστε σε "τελετουργίες της καθημερινότητας" και τι σημαίνει όταν κάποιες από αυτές επιτελούνται καταναγκαστικά; Για την Κουμιανάκη, "το ότι ξυπνάμε κάθε μέρα στις 8, πλένουμε το πρόσωπό μας, ανοίγουμε την καφετιέρα και φτιάχνουμε έναν καφέ, τον πίνουμε, στα επόμενα 20 λεπτά έχουμε ντυθεί και έχουμε φύγει για τη δουλειά μας, έχουμε περπατήσει από ένα συγκεκριμένο δρόμο που πάμε καθημερινά και μετά φτάνουμε στη δουλειά και είμαστε εκεί για 8 ώρες, είναι αναμφίβολα μια προσωπική τελετουργία του καθενός, αλλά ταυτοχρόνως και κάτι τελείως κοινό. Αυτές οι αναγκαστικές ενέργειες δημιουργούν ένα δικό τους λεξιλόγιο, όταν για παράδειγμα βγαίνεις από το σπίτι σου και περπατάς αναγκαστικά από το πεζοδρόμιο ή περνάς αναγκαστικά από το φανάρι, οφείλεται εν μέρει και στον σχεδιασμό της πόλης". Επομένως είναι κατανοητό πως η πόλη αναπτύσσει κι εκείνη ένα προσωπικό λεξιλόγιο και ένα παράλληλο σκηνικό μέσα στο οποίο εμείς συμπεριφερόμαστε σαν ηθοποιοί, εκτελώντας τις ίδιες ενέργειες καθημερινά. Και φυσικά, μεγάλο ρόλο παίζει ο τρόπος με τον οποίο ο καθένας αντιλαμβάνεται τον περιβάλλοντα χώρο.

Η καλλιτέχνις μας λέει ότι αντιλαμβάνεται το περιβάλλον περίπου με τον ίδιο τρόπο, αν και παραδέχεται ότι προσπαθεί να βρει ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία μέσα σε αυτές τις καθημερινές και συχνά βαρετές διαδρομές της, συνήθεια που για εκείνη αποπνέει έναν ρομαντισμό. "Από τα συνθήματα που είναι γραμμένα στον δρόμο μέχρι τις πεταμένες στο πεζοδρόμιο τσίχλες, υπάρχουν προσωπικές εμφανίσεις μέσα στην πόλη που νοηματοδοτούν με έναν διαφορετικό τρόπο το για εμάς δεδομένο πλαίσιο" εξηγεί, περιγράφοντας την πόλη σαν "ένα λευκό καμβά ή ήδη υπάρχον έργο πάνω στο οποίο γράφουν άλλοι".

Πώς ερμηνεύεις ένα έργο;

Αυτή η προσωπική ερμηνεία των όσων αντικρίζουμε είναι κάτι το σύνηθες για τον κόσμο της τέχνης και για την Κουμιανάκη εκεί έγκειται το όλο νόημα της ύπαρξης ενός έργου: "Δεν πιστεύω ότι χρειάζεται απαραίτητα βοηθητικό υλικό για να επικοινωνήσει το έργο με τον θεατή. Είναι βέβαια ωραίο να διαβάζεις τι σκέφτεται ο καλλιτέχνης, ο επιμελητής ή και το ίδρυμα που βρίσκεται πίσω από αυτούς, αλλά θεωρώ ότι και ο θεατής έχει τις δικές του ερμηνείες και πρέπει να υπάρχει αυτός ο διάλογος ανάμεσα σε αυτόν και το έργο, προκειμένου να αποδοθούν σε αυτό πολλαπλές ερμηνείες". 

Οι αντιδράσεις των θεατών ποικίλλουν αναλόγως το περιεχόμενο του έργου αλλά και τα ερεθίσματα του καθενός. Στη δική της εμπειρία, η Κουμιανάκη έχει ανακαλύψει πολλές ενδιαφέρουσες στάσεις του κοινού απέναντι στα έργα της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ένα έργο που έκανε πέρυσι στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου εγκατέστησε μια σειρά σημαιών σε ένα σημείο που περπατούσαν περαστικοί. Μετά από περίπου μια βδομάδα, ένα μεγάλο μέρος των σημαιών είχε αφαιρεθεί από τους περαστικούς, ενώ ορισμένοι κρέμασαν πάνω στην εγκατάσταση την ελληνική σημαία. Το ενδιαφέρον εδώ για την δημιουργό ήταν ότι "αυτές οι πρωτοβουλίες σε παροτρύνουν να κάνεις τις δικές σου εικασίες για το πώς ο θεατής αντιλήφθηκε το έργο – και πολλοί δεν γνώριζαν ότι πρόκειται για καλλιτεχνικό πρότζεκτ. Δεν ξέρουμε ποιος έκανε αυτές τις παρεμβάσεις, μπορεί να ήταν κάποιος για παράδειγμα που είδε ένα άλλο σύμβολο το οποίο δεν ήταν η ελληνική σημαία και ήθελε να το βγάλει ή μπορεί να ήταν κάποιος που του άρεσε τόσο πολύ το έργο ώστε αποφάσισε να το πάρει σπίτι του".

Συνεχίζει φέρνοντας ένα ακόμη παράδειγμα από μια περφόρμανς στο πλαίσιο της έκθεσης "Πύλη/Portals" του οργανισμού ΝΕΟΝ στο Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Θέατρο του Κολωνού: "Μια ομάδα ηθοποιών σκορπισμένοι στο πάρκο του Κολωνού τέθηκαν να αλληλοεπιδράσουν με τους ανθρώπους που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στο χώρο. Οι αντιδράσεις ήταν πολύ ενδιαφέρουσες, γιατί ορισμένοι κάθονταν και τους κοίταζαν σαν όντως να παρακολουθούσαν μια περφόρμανς, και άλλοι αδιαφορούσαν εντελώς για το γεγονός ότι δίπλα τους βρισκόταν ένα πλάσμα με μάσκα και στολή. Οποιοδήποτε περιεχόμενο του έργου μπορεί να ερμηνευθεί διαφορετικά, οποιοδήποτε νόημα μπορεί να αφαιρεθεί. Και αυτό είναι κάτι που τώρα με απασχολεί αρκετά στο "RSVP", καθώς αντλεί αρκετά μεγάλη έμπνευση από τα όσα συμβαίνουν απέναντι από το κτίριο".