Δανειζόμενη τον τίτλο της από έναν στίχο της Αμερικανίδας ποιήτριας, διανοούμενης και ακτιβίστριας June Jordan (1936 – 2002), η έκθεση "Directed by Desire” σε επιμέλεια της Δάφνης Βιτάλη και της Arnisa Zeqo παρουσιάζεται στον χώρο σύγχρονης τέχνης rongwrong στο Άμστερνταμ από τις 15 Μαΐου μέχρι τις 2 Ιουλίου 2022. Όπως μας λέει η Βιτάλη, ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η οποία έχει επιμεληθεί πολυάριθμες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις εντός και εκτός Ελλάδας, η Jordan υπήρξε σημαντική αναφορά γι αυτές καθώς σκέφτονταν "γύρω από την δύναμη της λέξης και τις ποιητικές ευαισθησίες που δημιουργούνται σε σχέση με έννοιες που αφορούν το συναίσθημα".
Η έκθεση παρουσιάζει το έργο κυρίως γυναικών καλλιτεχνών και συγγραφέων που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Ολλανδία (Ελένη Μπαγάκη, Mirella Bentivoglio, Tomaso Binga, Becket MWN, Quinn Latimer, Αλίκη Παναγιωτοπούλου, Ίρις Τουλιάτου, Raffaela Naldi Rossano, Μυρτώ Ξανθοπούλου). Τα έργα τους πραγματεύονται έννοιες όπως την επιθυμία, την αγάπη, την ματαίωση και την εξάντληση συνυφαίνοντας το προσωπικό με το πολιτικό. "Μας καλούν να συλλογιστούμε τη σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων και τις επιπτώσεις που αυτές έχουν στην καθημερινότητα. Έτσι λοιπόν Directed by Desire διότι συχνά η επιθυμία και τα συναισθήματα αυτά καθορίζουν τόσο την καθημερινή ζωή όσο και την καλλιτεχνική δημιουργία".
Πώς προέκυψε η έκθεση;
Η επιμελήτρια και συν-ιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού χώρου rongwrong στο Άμστερνταμ Arnisa Zeqo με προσκάλεσε να επιμεληθώ μια έκθεση εκεί ως guest curator. Γνώριζε την επιμελητική μου πρακτική και μου ζήτησε να συνεργαστούμε. Της αντιπρότεινα να δουλέψουμε μαζί καθώς η συνομιλία και σύμπραξη με άλλους επιμελητές είναι κάτι το οποίο με ενδιαφέρει. Με την Arnisa γνωριστήκαμε στην Αθήνα όταν εκείνη δούλευε στην Ντοκουμέντα 14. Μοιραζόμαστε όμως και έναν άλλον κοινό τόπο όπου και ξαναβρεθήκαμε στη συνέχεια. Εκείνη είναι από την Αλβανία μεγάλωσε όμως στη Ρώμη, εγώ από πατέρα Ιταλό και μητέρα Ελληνίδα πέρασα τα πρώτα χρόνια της ζωής μου στη Ρώμη και έκτοτε πηγαινοέρχομαι συχνά μεταξύ Αθήνας και Ρώμης. Εκτός όμως από τα κοινά μας βιώματα, ανακαλύψαμε ότι έχουμε και κοινές ερευνητικές αναζητήσεις και ξεκινήσαμε έναν διάλογο γύρω από το έργο σύγχρονων και ιστορικών καλλιτεχνών. Έτσι αποφασίσαμε να εστιάσουμε σε καλλιτέχνες που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Ολλανδία, όπως κι εμείς δηλαδή.
Το σκεπτικό της έκθεσης αναδεικνύει δύο ανερχόμενες τα τελευταία χρόνια τάσεις της σύγχρονης τέχνης, το συν-αίσθημα (affect) και το ενδιαφέρον για τη γλώσσα και τον λόγο. Πώς τοποθετείται απέναντι σε/ συνδυάζει αυτά;
Η έκθεση ξεκίνησε να σχεδιάζεται πριν από την πανδημία του Covid-19, αλλά αναπτύχθηκε εκείνη την εποχή, σε μια περίοδο αβεβαιότητας και συναισθηματικής αστάθειας τη στιγμή που η ανθρώπινη αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, ο σεβασμός αλλά και πολλές σχέσεις και συναισθήματα δοκιμάζονταν. Έτσι επιλέξαμε να πραγματευτούμε θέματα που αφορούν συναισθήματα και καταστάσεις όπως την επιθυμία, την αφοσίωση, την απογοήτευση, την μοναξιά, την κούραση και την προσωπική ένταση. Η επιθυμία συνδέεται συχνά με δύσκολες, απαιτητικές και αδιέξοδες συνθήκες όπως η απόσταση, η αυτό-άρνηση, η ανεπάρκεια, η εγκατάλειψη και άλλες μορφές συναισθηματικών δυσχερειών. Τα έργα των καλλιτεχνών πραγματεύονται διαφορετικές μορφές συναισθηματικής οικειότητας και εγγύτητας και ενεργούν ως μέσα συναισθηματικής εμπλοκής.
Ως εκ τούτου, η έκθεση αναδύεται μέσα από την ανάγκη αναστοχασμού γύρω από τα θέματα αυτά και παρέχει έναν χώρο επεξεργασίας αυτών των ζητημάτων. Εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους οι καλλιτέχνες πραγματεύονται ενδόμυχα θέματα για να θεραπεύσουν προσωπικά και συλλογικά τραύματα. Επιλέξαμε να εστιάσουμε σε καλλιτεχνικές πρακτικές που ενσωματώνουν την γλώσσα και τον λόγο. Οι καλλιτέχνες της έκθεσης χρησιμοποιούν συχνά στη δουλειά τους τη γλώσσα, τη γραφή, την ποίηση, την οπτική ποίηση και τα βιβλία καλλιτεχνών. Γράφουν, αφηγούνται, αποδομούν, επινοούν ή οικειοποιούνται φράσεις, ποιήματα και κείμενα και δημιουργούν έργα όπου το προσωπικό συναντάει το συλλογικό και το πολιτικό. Τα έργα κινούνται ανάμεσα στην επιθυμία για έναν άνθρωπο αλλά και την ανθρώπινη αλληλεγγύη εν γένει.
Αναφέρεστε ειδικότερα στην υλικοποίηση της γλώσσας. Με ποιόν τρόπο γίνεται αυτή;
Στην έκθεση συμμετέχουν δυο ιστορικοί καλλιτέχνες και άλλοι μιας νεότερης γενιάς. Η Mirella Bentivoglio είναι μια καλλιτέχνις από την Ιταλία που αν ζούσε σήμερα θα ήταν 100 χρονών. Η έρευνα της μας ενδιαφέρει ως αφετηρία στην έκθεση καθώς το εικαστικό της έργο σπάει κανόνες σύνταξης, αποσπά λέξεις από φράσεις, απομονώνει γράμματα και δημιουργεί οπτικά ποιήματα που συχνά μεταφέρουν προσωπικά αλλά και συλλογικά μηνύματα. Στην έκθεση παρουσιάζονται δυο έργα της το Vuoto al centro (1968) [κενό στο κέντρο] στο οποίο επαναλαμβάνεται άπειρες φορές η λέξη AMORE [αγάπη] αντικαθιστόντας την στο κέντρο του έργου με την ερώτηση "A chi?" [σε ποιον;] και το έργο Addio, 1971 που αποτελεί έναν αποχαιρετισμό με μια διττή σημασία.
Εκτός από εικαστικός, η Bentivoglio υπήρξε και επιμελήτρια. Το 1978 επιμελήθηκε την έκθεση Materializzazione del Linguaggio (Υλικοποίηση της γλώσσας) όπου παρουσίασε 80 γυναίκες καλλιτέχνες που εργάζονταν με λεκτικά και οπτικά πειράματα στο Magazzini del Sale alle Zattere στη Βενετία στο πλαίσιο της Μπιενάλε της Βενετίας εκείνης της χρονιάς. Η έκθεση αναδείκνυε μια έρευνα της Bentivoglio γύρω από τη σχέση γυναίκας και γλώσσας. Στην έκθεση που οργανώσαμε στο rongwrong, η "υλικοποίηση της γλώσσας" παρουσιάζεται (όπως και τότε) μέσα από έργα που βρίσκονται μεταξύ γλώσσας, εικόνας και αντικειμένου και μέσα από έναν διάλογο ιστορικών και σύγχρονων καλλιτεχνών που εξετάζουν προσεκτικά κληρονομιές επιθυμίας και μυθοπλασίες του εαυτού. Η υλικοποίηση της γλώσσας δεν είναι άλλο από την μετουσίωση της γραφής και του λόγου σε ένα έργο τέχνης που μπορεί να έχει οποιαδήποτε μορφή, ακόμη και μη υλική!
Το ημερολόγιο και η αυτο-βιογράφηση/ αυτο-θεωρία τι θέση έχουν στα έργα των συμμετεχόντων καλλιτεχνών;
Τα περισσότερα έργα της έκθεσης έχουν αυτόν τον αυτοβιογραφικό και ημερολογιακό χαρακτήρα. Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα που έχουν δημιουργηθεί παλιότερα μαζί με ορισμένες νέες παραγωγές που αφηγούνται προσωπικές ιστορίες αλλά και μερικές φανταστικές και λειτουργούν ως μέσα αντιμετώπισης πολύπλοκων καταστάσεων και συναισθημάτων.
Πολλοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν την αυτοβιογραφία ως εργαλείο για να τοποθετήσουν το προσωπικό σε έναν ευρύτερο πολιτικό λόγο. Εδώ το υπαρξιακό στοιχείο συνδέεται συχνά με συλλογικά συμπτώματα αποξένωσης. Πώς μπορεί η επιθυμία για ένα πρόσωπο να μιλήσει για μια ευρύτερη ανθρώπινη αλληλεγγύη; Πώς μπορεί η αυτοβιογραφία ως μυθοπλασία να γίνει εργαλείο για την απελευθέρωση της υποκειμενικότητας από τους προδιαγεγραμμένους ρόλους ταυτότητας; Οι καλλιτέχνες δημιουργούν προσωπικά ημερολόγια και χρησιμοποιούν λέξεις για να εκφράσουν, να αμφισβητήσουν, να επαναπροσδιορίσουν και να αποδομήσουν. Λέξεις που έχουν σημασία, λέξεις που αντιστέκονται, λέξεις που επικοινωνούν, αλλά και λέξεις που αδυνατούν να το κάνουν. Οι καλλιτέχνες της έκθεσης μας μυούν σε έναν κόσμο ιδιαίτερα προσωπικό, καθημερινό, εύθραυστο αλλά και ταυτόχρονα οικουμενικό.
