Παρότι η «επανάσταση των μηχανών» απέχει απ’ όσα φαντάστηκαν οι συγγραφείς κι οι σκηνοθέτες του περασμένου αιώνα, η εικόνα του παντοδύναμου ρομπότ με τις απρόβλεπτες διαθέσεις (ίσως και) για κυριαρχία αρνείται να διαγραφεί από τις ασυνείδητες σελίδες του μυαλού μας. Ενώ καλούμαστε πλέον να διαχειριστούμε νέους όρους, όπως machine learning, νευρωνικά δίκτυα και big data, διατηρούμε μια απόσταση ασφαλείας από την τεχνητή νοημοσύνη, θεωρώντας ότι ανήκει στο μέλλον.
Όμως είναι ήδη εδώ: οι αλγόριθμοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις πλατφόρμες, η αναγνώριση προσώπου, οι προτεινόμενες διαδρομές στο GPS, η Alexa της Amazon είναι κάποια καθημερινά παραδείγματα, χωρίς καν να ανοίξουμε τη συζήτηση για τα αυτοκινούμενα της Tesla, τα avatar support εταιρειών και τους τεχνητούς εγκεφάλους που έχουν αναπτύξει κέντρο φόβου.
Ανάμεσα από φυτά και δέντρα, στο τοπίο του μεγάλου αστικού πάρκου, είκοσι πέντε έργα σύγχρονης τέχνης δοκιμάζουν τη σχέση μας με το «άλλο» της τεχνολογίας. Ο λόγος για την έκθεση «You and AI» σε διοργάνωση της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Μιλήσαμε με τέσσερις από τους καλλιτέχνες.
Συμβιώνουμε μαζί τους, ακόμη κι αν το αγνοούμε. Σε αυτή την πραγματικότητα, όπως και στις προοπτικές αλλά και τις προκλήσεις που ανοίγονται, στρέφεται η έκθεση σύγχρονης τέχνης «You and AI: Through the Algorithmic Lens» στο Πεδίο: 3D γλυπτά, εγκαταστάσεις και, κυρίως, ψηφιακά έργα σε μεγάλες οθόνες υψηλής ανάλυσης αποικίζουν το πάρκο από 24 Ιουνίου (συν κάποια ακόμη έργα που θα παρουσιαστούν από 2 Ιουλίου), θίγοντας τρεις κύριες θεματικές: τη σχέση ατόμου και AI, το ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στη διαμόρφωση της πολιτικής διαδικασίας, καθώς και τη δύναμη των «μηχανών» πάνω στη φύση.
Η διαδρομή ξεκινάει από το άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου, συνεχίζεται προς την κεντρική πλατεία με το σιντριβάνι και την καντίνα «Γαρδένια», περνάει από την Υδάτινη Διαδρομή και καταλήγει στην Πλατεία Οικονομίδη, έξω από το Θέατρο Άλσος. Επίσης, έργα τοποθετούνται και στο θέατρο Αλίκη.
Mushon Zer-Aviv
Κι αν ο αλγόριθμος είναι προέκταση των δικών μας προκαταλήψεων;
Στα τέλη του 1800, στην αναδυόμενη μητρόπολη του Παρισιού, η ανωνυμία είναι ένα πρωτοφανές φαινόμενο που όλοι καλούνται να διαχειριστούν, μεταξύ αυτών και οι αστυνομικές αρχές. Καθώς η μέθοδος των δακτυλικών αποτυπωμάτων δεν είχε ακόμα επινοηθεί, ο Alphonse Bertillon έφερε την επανάσταση στην ταυτοποίηση των υπόπτων, εισάγοντας ένα αυστηρό πρωτόκολλο καταγραφής κατά τη σύλληψη. Τότε καθιερώθηκαν οι φωτογραφίες σήμανσης (ανφάς και προφίλ) και οι λεπτομερείς μετρήσεις των σωμάτων, όπως το μήκος χεριών, δακτύλων, ποδιών, γέφυρας μύτης κ.ο.κ. Η μέθοδος του portrait parlé –όταν κάποιος δεν λέει ποιος είναι, μιλάει το πορτρέτο του– διαδόθηκε ευρέως εκείνη την εποχή, ενώ μετέπειτα τροφοδότησε (σημειωτέον, άθελά της) την ψευδοεπιστήμη της ευγονικής και την πεποίθηση ότι εγκληματίας δεν γίνεσαι αλλά γεννιέσαι.
Η διαδραστική εγκατάσταση έχει ήδη παρουσιαστεί από το Βερολίνο και το Μόντρεαλ έως το Πεκίνο και την Ιερουσαλήμ, αλλά κάθε φορά προηγείται εκκαθάριση της μνήμης, ούτως ώστε να αποτυπωθεί η εικόνα της τοπικής κοινωνίας για το τι εστί φυσιολογικό. Έτσι, το έργο αφορά ξεκάθαρα τους χρήστες και όχι το σύστημα. «Το έντονο ενδιαφέρον που εγείρεται για την αλγοριθμική προκατάληψη θεωρώ ότι αποτελεί ευκαιρία ώστε να αμφισβητήσουμε και να αναδιαμορφώσουμε τις δικές μας προκαταλήψεις», σημειώνει ο καλλιτέχνης.
Anna Ridler
Πώς θα ήταν ο χρόνος αν τα ρολόγια μας ήταν τα φυτά;
Κάθε εκπαιδευτική διαδικασία, κάθε απόπειρα κατανόησης του κόσμου γύρω μας, περνάει από τα στάδια της ταξινόμησης και της κατηγοριοποίησης, είτε μιλάμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο είτε για κάποιο υπολογιστικό σύστημα. Αυτή η διαδικασία, ενώ επικαλείται ουδέτερα κριτήρια, πρακτικά αποτελεί προϊόν προσωπικής, πολιτισμικής και πολιτικής κατασκευής. «Όλα, τελικά, είναι υποκειμενικά», λέει απερίφραστα η εικαστικός-ερευνήτρια με έδρα το Λονδίνο Anna Ridler, η οποία ασχολείται επισταμένα με τα συστήματα δεδομένων και το machine learning, δημιουργώντας νέες, ιδιοσυγκρασιακές αφηγήσεις γύρω από τον φυσικό κόσμο, και ιδίως τα φυτά.
«Συχνά οι άνθρωποι θεωρούν τα φυτά όμορφα και “κοριτσίστικα”, αλλά υπάρχουν εξουσία, δύναμη, γεωγραφία, εμπόριο, βία, ιατρική και επιστήμη ενσωματωμένα σε καθένα από αυτά», παρατηρεί. Ένα θηριώδες πρότζεκτ με ψηφιακά αναπαριστώμενες τουλίπες, των οποίων τα πέταλα αποτύπωναν τις διακυμάνσεις στο bitcoin, αποτέλεσε την αφορμή για να συμπεριληφθεί στους εννιά πιο καινοτόμους καλλιτέχνες με AI κατεύθυνση από το Artnet, ενώ στην παρούσα έκθεση στο Πεδίον του Άρεως πρόκειται να παρουσιάσει μια νέα παραγωγή που προέκυψε κατόπιν ανάθεσης από το πανεπιστήμιο του Σάλφορντ.
Το «Circadian Bloom» είναι ένα ρολόι που αντί για λεπτοδείκτες χρησιμοποιεί άνθη. «Υπάρχουν συγκεκριμένα είδη φυτών που περιέχουν κιρκάδιο ρυθμό στις κυτταρικές τους πληροφορίες», εξηγεί η ίδια, «ένα βιολογικό ρολόι δηλαδή, το οποίο –ανεξάρτητα από το αν έχει ήλιο ή όχι– τα κάνει να ανθίζουν συγκεκριμένες ώρες μέσα στην ημέρα». Η ιδέα που είχε στα μέσα του 1700 ο βοτανολόγος Κάρολος Λινναίος πραγματώνεται τώρα μέσω περίπλοκων αλγορίθμων και τριών οθονών με video rendering: Μια καλιφορνέζικη παπαρούνα, ένας κατιφές κι ένας κάκτος νυχτερινής άνθισης λένε με τον τρόπο τους την ώρα, επιχειρώντας μια επαναπροσέγγιση στην έννοια του χρόνου.
Catherine D’Ignazio
Τι είναι ο φεμινισμός δεδομένων;
To 2016, μια ακτιβίστρια από το Μεξικό, η Maria Salguero, προσπαθώντας να καλύψει την αδιαφορία της κυβέρνησης και των επίσημων στατιστικών ερευνών, ανέλαβε μόνη της την πρωτοβουλία να καταγράφει σε έναν διαδραστικό χάρτη όλες τις γυναικοκτονίες που συνέβαιναν στη χώρα της, μαζί με όσα στοιχεία έβρισκε γι’ αυτές στο Google. Το ψηφιακό αποθετήριο, το οποίο τροφοδοτείται έκτοτε, αποτελεί ένα ηχηρό παράδειγμα συλλογής αντι-δεδομένων, υπό την έννοια ότι συγκεντρώνει στοιχεία των οποίων η στατιστική δυναμική αποσιωπάται από τα κέντρα εξουσίας.
Πρόκειται για μια πρακτική εφαρμογή στο πεδίο του data feminism. «Το να δουλεύεις με δεδομένα από φεμινιστική σκοπιά προϋποθέτει πρωτίστως να αναγνωρίσεις ότι ιστορικά το κράτος και οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούσαν τη στατιστική για να εγκαθιδρύουν την ανισότητα, καθώς και ότι αυτό αποτυπώνεται στο σήμερα, όταν φέρ’ ειπείν οι αλγόριθμοι αναγνώρισης προσώπων δεν αναγνωρίζουν μαύρες γυναίκες και τα λογισμικά ανθρώπινου δυναμικού υποβιβάζουν τα βιογραφικά των γυναικών», σημειώνει η Catherine D’Ignazio, ερευνήτρια και ακαδημαϊκός στο Tεχνολογικό Iνστιτούτο Μασαχουσέτης.
Μαζί με την ακαδημαϊκό Lauren F. Klein, κυκλοφόρησαν πέρυσι το βιβλίο «Data Feminism» (MIT Press), όπου συμπυκνώνουν την έρευνά τους για την έμφυλη κυριαρχία στη χρήση των δεδομένων, καθώς και τα ερεθίσματα για να την ανατρέψουμε. Επτά βασικές αρχές προτείνονται ως άξονες «αντίστασης», όχι με τη λογική του μποϊκοτάζ, αλλά με πρόθεση συμπεριληπτικής διεκδίκησης και κριτικής στάσης απέναντι στη γενικότητα των αριθμών. Οι αρχές αυτές μετατράπηκαν, επίσης, σε –ανοιχτά προς χρήση– infographics (εικονογράφηση: Marcia Diaz), ένα εκ των οποίων πρόκειται να παρουσιαστεί σε μεγάλη κλίμακα στο Πεδίον του Άρεως. «Ας μην ξεχνάμε ότι προτού υπάρξουν τα δεδομένα, υπήρχαν οι άνθρωποι», τονίζει.
Κυριακή Γονή
Ένας διάλογος πάνω στο σώμα της Σελήνης
Επίμονη έρευνα και επίκαιρες αγωνίες ως προς τη σχέση τεχνολογίας, επιστήμης και κοινωνίας ενσωματώνουν οι πολυμεσικές εγκαταστάσεις της, ενώ ο επισκέπτης καλείται να ανακαλύψει ο ίδιος τα κομμάτια της ιστορίας και να συνθέσει το τελικό παζλ. Η Κυριακή Γονή, βραβευμένη για το έργο της και επιλεγμένη –αυτή την περίοδο– ως φιλοξενούμενη καλλιτέχνιδα στο Art Science Residency Program της Ars Electronica, συμμετέχει στο «You and AI» με το «Counting Craters on the Moon», ένα έργο το οποίο ξεκίνησε να αναπτύσσεται το 2018, στο πλαίσιο μιας ομαδικής έκθεσης στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
«Ενώ ο Shmidt χρειάστηκε σχεδόν τριάντα χρόνια και πολύ χειρωνακτικό κόπο για να καταγράψει είκοσι χιλιάδες κρατήρες στην επιφάνεια του πλανήτη, το σύστημα μηχανικής όρασης εντόπισε επιπλέον επτά χιλιάδες κρατήρες σε λιγότερο από είκοσι τέσσερις ώρες», αναφέρει η Κυριακή Γονή. Στο έργο της, οι δύο αυτές φωνές παρατήρησης της Σελήνης συναντιούνται σ’ έναν φανταστικό διάλογο χωρίς ήχο, μέσω δικάναλου βίντεο με υπότιτλους. Με μια δόση χιούμορ, η στιχομυθία αγγίζει τα όρια και την αποτελεσματικότητα, τους φόβους και τις δυνατότητες που προκύπτουν από την (αναπόφευκτη) συνύπαρξη ανθρώπου και μηχανής.
Στο πλήρες ανάπτυγμα της εγκατάστασης, το βίντεο που θα δούμε στο Πεδίο αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ επιμέρους εικαστικών και αρχειακών ενοτήτων, ανάμεσα στις οποίες υπάρχει και μια πειραματική εφαρμογή του Deep Moon στο χάρτη του Schmidt. Εκεί είναι που διαφαίνεται τελικά η αχίλλειος πτέρνα του αλάθητου εργαλείου: η «στενότητα» με την οποία είναι προγραμματισμένο το σύστημα, το καθιστά ανήμπορο να αντιληφθεί νέες ανωμαλίες μοτίβων για τις οποίες δεν έχει εκπαιδευτεί.
