«Τα παιδικά μου χρόνια είναι δεμένα με το Πεδίον του Άρεως· οι βόλτες στα πλατάνια και τα νερά του πάρκου ή αργότερα στο θερινό της Αλίκης ήταν ο τρόπος που μας επιβράβευαν οι γονείς μας». «Για εμάς το Πεδίο ήταν σημείο αναφοράς, εκεί συναντιόμασταν χωρίς να δώσουμε ραντεβού». «Τα δικά μου παιδιά πρόλαβαν το πάρκο λίγο πριν από την ανάπλαση· έκτοτε δεν ξαναπήγαν». Με έκταση διακόσια τριάντα στρέμματα και σε απόσταση λίγων λεπτών από την Ομόνοια, το δεύτερο μεγαλύτερο πάρκο στο κέντρο της πόλης (μετά τον Εθνικό Κήπο) φέρνει αυθόρμητα πάμπολλες αφηγήσεις στο στόμα των Αθηναίων –από τα γεμάτα τραπεζοκαθίσματα των πρώτων αναψυκτηρίων στα ’50s μέχρι τους παθιασμένους σκέιτερ στα ’00s–, που καταγράφουν με ακρίβεια παλμογράφου το ηλικιακό φάσμα.
Στα χρόνια που ακολούθησαν την ανάπλαση (αν εξαιρέσει κάποιος τους πρώτους μήνες, όταν πλήθος Αθηναίων το επισκεπτόταν για να δει το αποτέλεσμα της πολλά υποσχόμενης, πολυδάπανης αλλαγής), το Πεδίο έφτασε να αφορά όλο και λιγότερους κατοίκους. Πέρα από λίγες εποχικές εκδηλώσεις κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα και μερικά φεστιβαλικά ραντεβού (όπως το Indie Free Festival από το Κενό Δίκτυο), το όραμα για τη συλλογική ανάκτηση ενός υπερτοπικού κόμβου στην πόλη δεν υποστηρίχτηκε σε βάθος χρόνου, ενώ ταυτόχρονα οι πιάτσες ναρκωτικών που αναπτύχθηκαν ανεμπόδιστα στο κομμάτι προς τη Μαυροματαίων άλλαξαν τη χρήση του και μαζί με το ψωνιστήρι στρέιτ, γκέι, τρανς και μπαϊσέξουαλ στη δεξιά πλευρά του Πεδίου έδωσαν τροφή σε τρομολαγνικές αφηγήσεις, κατασκευάζοντας ένα πάρκο-άδυτο στα μάτια των περισσότερων.
Ακριβώς μία δεκαετία από το τελικό κλείσιμο του αναψυκτηρίου «Γκρην Παρκ», το Θέατρο Άλσος ξανασυστήνει το Πάρκο ως σημείο καλλιτεχνικής έκφρασης και στήνει μια μικρή σκηνή διέλευσης ζωντανών μουσικών και θεατρικών θεαμάτων.
Τους τελευταίους μήνες το τοπίο έχει αλλάξει ξανά. Η οργανωμένη επιχείρηση της αστυνομίας, που ξεκίνησε από το καλοκαίρι και συνεχίζεται με περιπολίες μέσα κι έξω από το πάρκο, έχει απομακρύνει την παράνομη δραστηριότητα, ενώ οι πρωτοβουλίες της Περιφέρειας Αττικής, για την οποία το Πεδίο αποτελεί προτεραιότητα, συγκλίνουν στο να ξαναμπεί ως πάρκο στη δημόσια ζωή των κατοίκων. Τέτοια παραδείγματα είδαμε με το φετινό πρόγραμμα «Ζήσε τον κήπο αλλιώς», που το ενσωμάτωσε στην ατζέντα του, το Fast Forward Festival 5 της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, που έφερε καλλιτέχνες, μελετητές και νέο κοινό στο πάρκο, την πρόσφατη φωταγώγηση όλης της έκτασης αλλά και την ολοκλήρωση μιας σημαντικής αλλαγής, που φιλοδοξεί να αναβιώσει ένδοξες εποχές του πάρκου...
Το θρυλικό «Άλσος» ξαναζεί
Μία από τις πιο ελπιδοφόρες ειδήσεις του προηγούμενου έτους γίνεται πραγματικότητα τις επόμενες ημέρες. Το ιστορικό αναψυκτήριο «Άλσος» του Γιώργου Οικονομίδη στο Πεδίον του Άρεως, που είχε γράψει ιστορία στη διασκέδαση των δεκαετιών μετά το ’50 ανεβάζοντας στο πάλκο του μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της μουσικής και του θεάτρου (Σοφία Βέμπο, Γιάννης Βογιατζής, Χάρρυ Κλυνν κ.ά.), σηκώνει ξανά αυλαία. Στο γνώριμο κυκλικό κτίριο στην αριστερή πλευρά του πάρκου –ιδιοκτησίας για τα επόμενα είκοσι πέντε χρόνια του Ηλία Μαροσούλη, κατόπιν δημοπρασίας της Περιφέρειας Αττικής για την επανάχρηση σημαντικών ακινήτων της πόλης– στήνεται το νέο Θέατρο Άλσος, ένα δραστήριο «κέντρο διέλευσης καλλιτεχνών», υπό την επιμέλεια του Διονύση Σαββόπουλου.
Έχοντας στο πλευρό του παλιούς συνεργάτες του, όπως ο ζωγράφος Αλέξης Κυριτσόπουλος ή ο μουσικός Γιώτης Κιουρτσόγλου, αλλά και νέους, ο μεγάλος τραγουδοποιός αναλαμβάνει άτυπα τον ρόλο ενός σύγχρονου κονφερασιέ σε ένα πολυσυλλεκτικό, παρεΐστικο καλλιτεχνικό πρόγραμμα πολλών ταχυτήτων, που καλύπτει όλες τις ημέρες της εβδομάδας με βραδιές ελληνικού λαϊκού τραγουδιού σε επιμέλεια της Λίνα Νικολακοπούλου (κάθε Παρασκευή), τον Σαββόπουλο στα «Τραγούδια των άλλων» (κάθε σαββατοκύριακο) αλλά και θεατρικές συνθέσεις και stand up παραστάσεις, θέατρο σκιών τα μεσημέρια Κυριακής και jour fixe προγράμματα φιλοξενούμενων καλλιτεχνών κάθε Δευτέρα.
«Ζητούμενο είναι να συνδεθεί οργανικά το Πεδίο με την κοινωνία, να φτιαχτούν δομές φιλικές προς τον επισκέπτη, όπως ένα κεντρικό αναψυκτήριο-καφέ και κάποια βολικά σημεία στάσης», συμφωνούν ο Δημήτρης Τσιαμπούρης και ο Θοδωρής Κοκκινάκης.
«Ξανανοίγουμε το Άλσος πρωτίστως επειδή είναι ένα αγαπημένο σημείο που έχουμε συνδεθεί μαζί του», είπε ο Διονύσης Σαββόπουλος στη συνέντευξη Τύπου της περασμένης εβδομάδας. «Είναι επίσης μια ευκαιρία να δημιουργηθεί ξανά ένας χώρος ψυχαγωγίας στο κέντρο της πόλης. Θα θέλαμε να δούμε το άνοιγμα του Άλσους συμβολικά, ως μια προσπάθεια να επιστρέψουμε στο κέντρο».
Όπως θα θυμούνται οι περισσότεροι, το θερινό «Άλσος» και τα προγενέστερά του αναψυκτήρια –η «Γαρδένια» στο κέντρο του πάρκου και το «Γκρην Παρκ» επί της Μαυροματαίων–, που άπλωναν τα τραπεζάκια τους φιλοξενώντας ελαφρολαϊκά θεάματα αλλά και το θέατρο του Χατζίσκου, το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη (με ανατρεπτικές για την εποχή παραστάσεις) ή αργότερα το θερινό Αλίκη της Βουγιουκλάκη και το Ελεύθερο Θέατρο - Ελεύθερη Σκηνή, έκαναν για χρόνια την καρδιά του αθηναϊκού θεάτρου να χτυπά γύρω από το Πεδίο του Άρεως.
«Αν δεις σφαιρικά την περιοχή, εύκολα καταλαβαίνεις ότι περιμετρικά του πάρκου, σε γειτονιές όπως η Κυψέλη ή νότια της Λεωφόρου Αλεξάνδρας προς τα Εξάρχεια, αναπτύσσεται το θέατρο της Αθήνας με το Πεδίο ως επίκεντρο», παρατηρεί η Μαρία Σαμπατακάκη, ερευνήτρια και ιστορικός δημόσιας ιστορίας, που μαζί με τον Μιχάλη Φέστα ανέλαβαν την ιστορική μελέτη για το FFF 5 της Στέγης, «χαρτογραφώντας» με την υπόλοιπη ομάδα για πρώτη φορά τις πολλαπλές αφηγήσεις του Πεδίου. «Το σημαντικότερο είναι πως συνολικά το πολιτιστικό αποτύπωμα του Πεδίου δεν μπορούσε παρά να είναι πολυσυλλεκτικό, τόσο ως προς το τι προσφέρεται ως τέχνη αλλά και ως προς το σε ποιους αυτή απευθύνεται ή αφορά. Ασχέτως με το τι συνέβαινε στην πολιτική σφαίρα κατά περιόδους, ποιες συνθήκες επικρατούσαν, αν υπήρχε λογοκρισία ή όχι, αν ο κόσμος χωριζόταν σε δεξιό ή αριστερό, η θεατρική ζωή του πάρκου δείχνει να τους χωράει όλους».
Η αλλαγή στη φιλοσοφία κατοίκησης των Αθηναίων τη δεκαετία του ’90 παρέσυρε και το Πεδίο του Άρεως, το οποίο σταδιακά έχασε την παλιά του αίγλη. Με τους κατοίκους να το αφαιρούν από την καθημερινότητά τους, οι επιχειρήσεις άρχισαν να κατεβάζουν μία-μία ρολά και μονάχα μερικά rave parties δονούσαν το πάρκο από το ιστορικό club «Άλσος».
Ακριβώς μία δεκαετία μετά το τελικό κλείσιμο του αναψυκτηρίου «Γκρην Παρκ» το Θέατρο Άλσος ξανασυστήνει το πάρκο ως σημείο καλλιτεχνικής έκφρασης και ξαναβάζει καρέκλες μπροστά από μια μικρή καλλιτεχνική σκηνή διέλευσης ζωντανών μουσικών/θεατρικών θεαμάτων (που το καλοκαίρι πιθανότατα θα μεταφερθούν σε μια δεύτερη, αρκετά μεγαλύτερη στον έξω χώρο), αναβιώνοντας καλτ αναφορές από προηγούμενες δεκαετίες με ένα σύγχρονο πρόσημο. Ωστόσο, όσα νοσταλγικά ντεζαβού κι αν φέρνει στους παλιότερους το «Άλσος», το ζήτημα της συνολικής αναζωογόνησης του Πεδίου παραμένει ανοιχτό.
Προς την πολυπόθητη σύνδεση
«Οι τρεις βασικές ομάδες που αυτήν τη στιγμή χρησιμοποιούν το πάρκο είναι οικογένειες κατοίκων κυρίως από τις γύρω περιοχές –μετανάστες/πρόσφυγες και γηγενείς Αθηναίοι–, που επισκέπτονται την πάνω παιδική χαρά αλλά και μερικά ανοίγματα μέσα στο πάρκο, είναι οι δρομείς που προπονούνται στα μονοπάτια και αρκετοί ιδιοκτήτες σκύλων που κυκλοφορούν σε διάφορα σημεία του», συμφωνούν ο Δημήτρης Τσιαμπούρης και ο Θοδωρής Κοκκινάκης, που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία «Επιμένουμε Πεδίο Άρεως», διεκδικώντας τα τελευταία χρόνια περισσότερη μέριμνα για το πάρκο. «Παρά την αυξημένη κίνηση σε σχέση με παλιότερα, ο κόσμος που συνολικά το επισκέπτεται παραμένει ισχνός και κυμαίνεται ανάλογα με την ημέρα και την ώρα. Ζητούμενο είναι να συνδεθεί οργανικά το Πεδίο με την κοινωνία, να φτιαχτούν δομές φιλικές προς τον επισκέπτη, όπως ένα κεντρικό αναψυκτήριο-καφέ και κάποια βολικά σημεία στάσης».
Παρότι μια βόλτα κάτω από τα ψηλά δέντρα, στις πεζοδρομημένες και τις χωμάτινες διαδρομές του πάρκου –με τα πρόσφατα φυτεμένα πολύχρωμα καλλωπιστικά φυτά στα διαζώματα–, είναι αρκετή για να πιστοποιήσει κάποιος την απίστευτη ομορφιά του, αρκετές υποδομές του είναι σε εκκρεμότητα: δεν υπάρχει βρύση σε λειτουργία, η μία τουαλέτα που λειτουργεί δεν επαρκεί για τις ανάγκες, το υδάτινο στοιχείο παραμένει ανενεργό (είτε αφορά σιντριβάνια ή τις διαδρομές ανακυκλώσιμου νερού που φτιάχτηκαν με την ανάπλαση του ’08), ενώ όσοι μαζεύονται καθημερινά για τάβλι και σκάκι στα κεντρικά σημεία έχουν φροντίσει από μόνοι τους για καθίσματα και τραπεζάκια.
Στο κομμάτι των ναρκωτικών, τώρα, η πιθανότητα επιστροφής τους στην περιοχή δεν είναι αμελητέα. «Μπορεί για την ώρα οι χρήστες να έφυγαν από το Πεδίο, μεταφερόμενοι στις γύρω περιοχές προς την Πατησίων και την Πλατεία Βικτωρίας, αλλά δεν σημαίνει πως δεν είναι πιθανό να ξαναγυρίσουν αν σταματήσει η φύλαξη της αστυνομίας», μου λέει ο Δημήτρης Τσιαμπούρης. «Θα πρέπει να δημιουργηθούν μονάδες φροντίδας για τους εξαρτημένους, οι οποίες θα διαμοιραστούν σε όσο το δυνατόν περισσότερα σημεία, για να επιτευχθεί η λεγόμενη μείωση της βλάβης».
Όλες οι πλευρές είναι πλέον σύμφωνες πως η πιάτσα των ναρκωτικών δεν είναι ζήτημα που αφορά τοπικά το Πεδίο, αλλά μια ατέρμονη νομαδική μετεγκατάσταση κάθε φορά σε άλλη ζώνη, ελλείψει των απαραίτητων δομών. Σε αυτήν την κατεύθυνση και με διάθεση σύμπραξης για τη διαχείριση των εξαρτημένων, έχουν πάρει θέση το υπουργείο Υγείας, η αστυνομία, η Περιφέρεια Αττικής, ο Δήμος Αθηναίων, το ΚΕΘΕΑ και ο ΟΚΑΝΑ. Το νέο πρόγραμμα «Δίκτυο άμεσης παρέμβασης για τους χρήστες ουσιών», με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Αττικής, ξεκίνησε εκπαιδεύοντας street workers για επισκέψεις σε πιάτσες, προκειμένου να συνδεθούν οι χρήστες με τις υπηρεσίες του κράτους (υγεία, φροντίδα, προγράμματα απεξάρτησης) και να αποφορτιστεί η περιοχή, ενώ στα άμεσα πλάνα της πολιτείας είναι δύο νέα κέντρα φροντίδας.
«Ας μην ξεχνάμε πως για την αλλαγή του πληθυσμού στο πάρκο τα τελευταία χρόνια, πέρα από τη φήμη που δημιουργήθηκε από τις παρουσιαζόμενες στο δημόσιο λόγο ως “σκοτεινές” πτυχές του, έπαιξαν ρόλο τόσο η αύξηση των υπόλοιπων επιλογών προορισμού ελεύθερου χρόνου στην πόλη, εντός μιας ευρύτερης κουλτούρας στραμμένης στην κατανάλωση, όσο και η ίδια η θέση του πάρκου», σχολιάζει η Αθηνά Σταματοπούλου, υποψήφια διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ, που κάλυψε την επιτόπια και βιβλιογραφική έρευνα στην ομάδα της Στέγης για το FFF 5. «Το Πεδίον του Άρεως ορίζεται από δύο πολύ κεντρικούς δρόμους της πόλης –τις λεωφόρους Αλεξάνδρας και Πατησίων–, ενώ βρίσκεται μεταξύ δύο περιοχών που είναι κεντρικές και κυρίαρχοι πόλοι έλξης, τα Εξάρχεια και την Κυψέλη».
Εν ολίγοις, για την πολυπόθητη σύνδεση με την κοινωνία δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε στο υπερβολικό εκτόπισμα ενός Hyde Park ή στην αψεγάδιαστη εικόνα ενός Château de Canon, αλλά να μείνουμε προσγειωμένοι στα όρια και τη δυναμική ενός αθηναϊκού πάρκου και να ανακαλύψουμε ο καθένας το δικό μας λόγο για να βρεθούμε στο Πεδίο σήμερα. Είτε θέλουμε να θαυμάσουμε τα μνημειακά γλυπτά που φιλοξενεί, είτε να καθίσουμε ξανά στα τραπεζάκια του νέου Άλσους, είτε απλώς να αφεθούμε στην πλούσια χλωρίδα του και να χαρούμε ένα κυριακάτικο πικνίκ, το πάρκο συνεχίζει να τους χωράει όλους – αρκεί να βρεθούν εκεί.
Η Ρένα Δούρου μιλάει για τη νέα εποχή του Πεδίου του Άρεως
Έχουμε οικοδομήσει μια πλατιά συμμαχία Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πολιτών και φορέων για το Πεδίον του Άρεως. Και τα αποτελέσματα είναι μετρήσιμα για τους πολίτες. Έχουμε καθιερώσει π.χ. τις γιορτές πολιτισμού στο τέλος της χρονιάς, κάθε Δεκέμβριο. Διοργανώνουμε με την Ομοσπονδία Σωματείων Επαγγελματιών Πωλητών Υπαίθριων Αγορών μπαζάρ τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Οργανώνουμε αθλητικές εκδηλώσεις για παιδιά όπως το kids athletics με τον ΣΕΓΑΣ. Φυσικά, δεν σταματάμε εδώ. Το Πεδίον του Άρεως προτεραιότητά μας ήταν από την πρώτη στιγμή που αναλάβαμε την ευθύνη της διοίκησης της περιφέρειας, με στρατηγικό στόχο την ανάδειξη του πάρκου σε βασικό πυλώνα αθλητισμού και πολιτισμού με επίκεντρο τον πολίτη και τις ανάγκες του.
Βάζουμε σταθερά τις βάσεις για να γίνει το πάρκο ο χώρος πρασίνου, ψυχαγωγίας, τέχνης και αθλητισμού που δικαιούνται όλοι οι πολίτες. Πρώτος στόχος λοιπόν να διαφυλάξουμε την πρόοδο που έχει γίνει στη φύλαξη, το πράσινο και το φωτισμό. Κατόπιν συνεχίζουμε την αναβάθμιση σοβαρών υποδομών όπως το “Γκρην Παρκ”. Και μετά προχωράμε αναβαθμίζοντας κι εμπλουτίζοντας τις εκδηλώσεις εντός του πάρκου. Ήδη από τον Απρίλιο του 2015 υπογράψαμε μνημόνιο συνεργασίας με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Στους στόχους της συνεργασίας περιλαμβάνεται και η ενίσχυση της φύλαξης του πάρκου. Και είναι πλέον φανερό σε όλους ότι η κατάσταση στο Πεδίο έχει βελτιωθεί σημαντικά χάρη στη δράση της ΕΛ.ΑΣ. Την ίδια στιγμή, με αίσθηση ευθύνης απέναντι στους συμπολίτες μας που είναι χρήστες ουσιών, πήραμε μια πρωτοβουλία σε συνεργασία με τους καθ’ ύλην αρμόδιους φορείς, δηλαδή τον Δήμο Αθηναίων, το ΚΕΘΕΑ και τον ΟΚΑΝΑ. Στόχος μας είναι η υλοποίηση μιας προγραμματικής σύμβασης, με δική μας χρηματοδότηση, για ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα άμεσης παρέμβασης για χρήστες ουσιών με ουσιαστικό, επιστημονικά τεκμηριωμένο και αποτελεσματικό τρόπο».
